12
li azlıqlar" ifad l ri haqqında t s vvürl r çox z ifdir. B z n, bu
terminl r qarı ıq salınır, b z n, düzgün izah olunmur, b z n is
onların arasında mövcud f rql r heç bir m h l qoyulmur. N tic -
d , milli münasib tl rl ba lı probleml r qeyri-obyektiv mövqe-
d n yana ılır, bir sıra reallıqlar v tarixi gerç klikl r t hrif olunur.
T ssüf ki, bel hallara K V-d tez-tez rast g linir. H tta, b zi
m qamlarda terminin da ıdı ı tarixi, bioloji, siyasi çalarlardan
ehtiyat ed n h mkarlarımız onu dırnaq arasına alaraq, özl rini
sı ortalama a çalı ırlar. Bu azmı kimi, b z n d titul mill tin –
insanların adı v soyadı il deyil, etnik kimlikl ri il ça ırılır.
slind is , v t nda lıq hüququ olan h r bir xsin, m n viyyatca
ona daha yaxın olan h r hansı milli v ya etnik qrupun üzvü
olma a subyektiv hüququ vardır. Azlıq, qrup hüququnun
subyektidir. Bel bir t yinetm üçün n
xsin m n yini bilm k,
n d ba qa bir vasit lazım deyil.
Az rbaycan indi çoxsaylı multikultural subyektl rin do ma
v t nin çevrilib, milli azlıqlar yerli xalqla qaynayıb-qarı araq
ölk nin b rab rhüquqlu v t nda ları kimi ya ayırlar.
lb tt ,
beyn lxalq t crüb d monoetnik dövl t tapmaq ç tindir. Dünyanın
ks r dövl tl ri çoxmill tlidir. Az rbaycan da müxt lif etnik v
dini qrupların
n n vi dözümlülük v harmonik birg ya ayı ı
üz rind qurulmu v milli siyas tin aparıldı ı çoxmill tli v
çoxdinli bir ölk dir. Qanun m n yind n, milliyy tind n, dinind n
v dilind n asılı olmayaraq, h r k sin hüquq v azadlıqlarının
b rab rliyin t minat verir. Bu baxımdan, mediada siyasi m d -
niyy t, xalqların qar ılıqlı münasib tl rini t nziml y n m n vi-si-
yasi d y rl rin, davranı qaydalarının, ad t v
n n l rin m cmusu
ifad olunmalıdır.
ks r xarici ölk l rd oldu u kimi, Az rbaycanda da yeni
media vasit l rinin sür tli inki afı gedir. Bu da h min sektora olan
mara ı artırır, medianın bu növü il m
ul olan müt x ssisl rin
sayı durmadan çoxalır. Xüsus n d multikultural subyektl r arasın-
da yeni media vasit l rind n istifad imkanları geni l nir. Lakin
bu cür t sir gücün malik olan sektora mara ın artımı özünü, t kc
k miyy td deyil, keyfiyy td d göst rm lidir.
13
Medianın n n vi növl ri il yana ı, sosial media m xsusi
öz llikl r , funksiya v pe kar texnoloji xüsusiyy tl r malikdir.
Bütün bunlar yeni tipologiyanın ortaya çıxması bar d fikir
yürütm yimiz d imkan verir. Sosial media dinl yicil ri, oxucula-
rı, tama açıları, yalnız ba vermi hadis l rl ba lı m lumatlandır-
mır, eyni zamanda, müxt lif m s l l rl
laq dar fikir mübadil si
aparılmasına da geni imkanlar yaradır. Bu haqda “Multikultural
media: Milli azlıqların m tbuatı” bölümünd geni m lumat
verm y çalı mı ıq.
Artıq xeyli sayda x b r agentlikl ri mövcuddur ki, t kc
Az rbaycan dilind deyil, eyni zamanda rus, ingilis, fransız v
alman dill rind d f aliyy t göst rir. Bu, slind ölk mizin do ru
istiqam td tanınması üçün n ön mli amill rd ndir.
lb tt ,
Az rbaycanla ba lı h qiq tl rin dünya miqyasına çıxarılmasında
ölk d f aliyy t göst r n rusdilli K V-in rolu böyükdür. Amma bu
sah d d ciddi probleml r vardır. Müxt lif zamanlarda aparılan
monitorinql rin n tic l ri göst rir ki, ümummilli m s l l r
rusdilli media qurumları ya yer ayırmır, ya da çox az yer ayırır.
Kitabın “Müasir Az rbaycan m tbuatında multikulturalizm”
bölümünd bununla ba lı geni m lumatla tanı olacaqsınız.
Dünyanın ist nil n ölk sind media plüralizmin aparıcı qüv-
v si olaraq qalır v bu, öz növb sind m d ni v intellektual
müxt lifliyi t min edir. Media müxt lifliyi v plüralizm f rdi
idealları z nginl dirm k, ümumi m d ni t crüb ni müxt lif r yl r
v informasiya il d rinl dirm k imkanı yaradır. Bu cür vasit l r-
l s rh dl r a ılaraq ölk l r v xalqlar arasında m d niyy tl rarası
dialoq t viq edilir.
Az rbaycan m tbuatı tarixi kifay t q d r yüks k s viyy d
ara dırılmı mövzudur. Bu sah d çoxlu sayda t dqiqat s rl ri, iri
h cmli monoqrafiyalar, elmi-publisistik m qal l r var. Lakin
Az rbaycan m tbuatı tarixind multikulturalizm – milli azlıqların
n rl ri b zi kiçik istisnalarla daha çox XIX–XX sr m tbu-
atımızın t rkib hiss si kimi öyr nilmi (Nazim Axundov, Ziv r
Mustafayeva, Solmaz Rüst mova Tohidi, Kövs r Tarverdiyeva,
irm mm d Hüseynov, Abuz r X l fov, lham Mazanlı, Q r nfil
14
X lilova, Sona V liyeva, Akif A ırlı, N siman Yaqublu v b.),
ayrıca t dqiqat obyekti olmamı dır. Xüsus n d 1991-ci ild n
sonra ba ver n prosesl r fonunda mövzunun aktuallı ı n z r
alınmamı , ist r paytaxtda, ist rs d multikultural subyektl rin
kompakt ya adı ı bölg l rd n r olunan q zetl rin tarixi,
müraci t etdiyi mövzular diqq td n k narda qalmı dır.
T qdim etdiyimiz bu kitabda Az rbaycanda ya ayan xalqla-
rın m tbuat orqanları ara dırılır, milli azlıqlar haqqında bütün növ
K V-d çap olunan materialların monitorinqi aparılır, bu sah ni
t nziml y n beyn lxalq s n dl rd n nümun l r verilir, dünya
t cüb sind n b zi seçm l r t qdim olunur.
15
Az rbaycan m tbuatı tarixind multikulturalizm
Az rbaycan m tbuat tarixind bu ölk d ya ayan xalqların –
milli azlıqların, etnik qrupların m tbuat orqanları haqqında mü y-
y n bir dövr q d r informasiyalar vardır. Xüsus n d XIX srin
vv ll rind n XX srin vv ll rin q d r olan dövrd biz, yalnız,
zamanın t l bin uy un olaraq, daha çox rus dilind çıxan m tbu
n rl r t sadüf edirik. H min n rl rin b zil ri ilk dövrl r Tiflisd
(indiki Tbilisi), sonrakı zamanlarda is G nc d , Bakıda,
u ada
n r olunaraq az rbaycanlılarla yana ı, dig r xalqların da müxt lif
t r fl rinin i ıqlandırılmasına yer ayırıblar.
slind , yuxarıda qeyd
etdiyimiz dövrl rd bu co rafiyada milli m s l indiki kimi aktual
deyildi, yalnız, 1905-ci ild n sonra erm nil rin f alla ması v
soyqırımları tör tm si sözüged n m s l ni aktualla dırmı dı.
Artıq, XX srin vv ll rind , xüsus n Az rbaycan Xalq
Cümhuriyy ti dövründ Bakıda Az rbaycandilli m tbu n rl rl
yana ı, gürcül rin, erm nil rin, pol alıların da K V orqanlarına
rast g lirik. Rusdilli q zetl r is Az rbaycanın ikinci d f müst -
qillik qazanmasına q d r – y ni bütün dövrl rd öz hakim mövqe-
yini qoruyub saxlamı dır.
Uzun müdd t Zaqafqaziyanın inzibati v m d ni m rk zinin
Tiflis h ri olması m tbuat v
d biyyata da öz t sirini göst rmi -
dir. Bakıda ilk rus q zetinin n rin d k Az rbaycan xalqının iqti-
sadi v m d ni h yatına aid faktlar Tiflisd çıxan rus q zetl rind
ks olunurdu. XIX srin 20-ci ill rind n ba layaraq, "Tiflisskiye
vedomosti", "Zakavkazski vestnik", "Kavkaz", "Novoye obozre-
niye" v ba qa q zetl rd Az rbaycan xalqının h yatına aid yazılar
h miyy tli yer tuturdu.
"Tiflisskiye vedomosti" Qafqazda rus dilind çıxan ilk q zet
olub. Rus-Az rbaycan d bi laq l ri haqqında maraqlı t dqiqatlar
aparan aliml r "Tiflisskiye vedomosti" q zeti haqqında da yeri
g ldikc b hs etmi l r. "Tiflisskiye vedomosti" q zetinin b zi
m qal l ri m rk zi q zetl rd yenid n d rc edilirdi. Bu q zet
1829-cu ild gürcü, 1830-cu ild fars, 1832-ci ild is Az rbaycan
Dostları ilə paylaş: |