Microsoft Word Kitab-2 cbs doc

12
li azlıqlar" ifad l ri haqqında t s vvürl r çox z ifdir. B z n, bu 
terminl r qarı ıq salınır, b z n, düzgün izah olunmur, b z n is
onların arasında mövcud f rql r  heç bir m h l qoyulmur. N tic -
d , milli münasib tl rl  ba lı probleml r  qeyri-obyektiv mövqe-
d n yana ılır, bir sıra reallıqlar v  tarixi gerç klikl r t hrif olunur. 
T ssüf ki, bel  hallara K V-d  tez-tez rast g linir. H tta, b zi
m qamlarda terminin da ıdı ı tarixi, bioloji, siyasi çalarlardan 
ehtiyat ed n h mkarlarımız onu dırnaq arasına alaraq, özl rini
sı ortalama a çalı ırlar. Bu azmı  kimi, b z n d  titul mill tin – 
insanların adı v  soyadı il  deyil, etnik kimlikl ri il  ça ırılır. 
slind  is , v t nda lıq hüququ olan h r bir  xsin, m n viyyatca
ona daha yaxın olan h r hansı milli v  ya etnik qrupun üzvü 
olma a subyektiv hüququ vardır. Azlıq, qrup hüququnun 
subyektidir. Bel  bir t yinetm  üçün n
xsin m n yini bilm k,
n  d  ba qa bir vasit  lazım deyil.   
Az rbaycan indi çoxsaylı multikultural subyektl rin do ma 
v t nin  çevrilib, milli azlıqlar yerli xalqla qaynayıb-qarı araq 
ölk nin b rab rhüquqlu v t nda ları kimi ya ayırlar. 
lb tt ,
beyn lxalq t crüb d  monoetnik dövl t tapmaq ç tindir. Dünyanın
ks r dövl tl ri çoxmill tlidir. Az rbaycan da müxt lif etnik v
dini qrupların
n n vi dözümlülük v  harmonik birg ya ayı ı
üz rind  qurulmu   v  milli siyas tin aparıldı ı çoxmill tli v
çoxdinli bir ölk dir. Qanun m n yind n, milliyy tind n, dinind n
v  dilind n asılı olmayaraq, h r k sin hüquq v  azadlıqlarının
b rab rliyin   t minat verir. Bu baxımdan, mediada siyasi m d -
niyy t, xalqların qar ılıqlı münasib tl rini t nziml y n m n vi-si-
yasi d y rl rin, davranı  qaydalarının, ad t v
n n l rin m cmusu 
ifad  olunmalıdır.
ks r xarici ölk l rd  oldu u kimi, Az rbaycanda da yeni 
media vasit l rinin sür tli inki afı gedir. Bu da h min sektora olan 
mara ı artırır, medianın bu növü il   m
ul olan müt x ssisl rin 
sayı durmadan çoxalır. Xüsus n d  multikultural subyektl r arasın-
da yeni media vasit l rind n istifad  imkanları geni l nir. Lakin 
bu cür t sir gücün  malik olan sektora mara ın artımı özünü, t kc
k miyy td  deyil, keyfiyy td  d  göst rm lidir.

---

13
Medianın n n vi növl ri il  yana ı, sosial media m xsusi
öz llikl r , funksiya v  pe kar texnoloji xüsusiyy tl r  malikdir. 
Bütün bunlar yeni tipologiyanın ortaya çıxması bar d  fikir 
yürütm yimiz  d  imkan verir. Sosial media dinl yicil ri, oxucula-
rı, tama açıları, yalnız ba  vermi  hadis l rl  ba lı m lumatlandır-
mır, eyni zamanda, müxt lif m s l l rl
laq dar fikir mübadil si
aparılmasına da geni  imkanlar yaradır. Bu haqda “Multikultural 
media: Milli azlıqların m tbuatı” bölümünd  geni   m lumat 
verm y  çalı mı ıq.
Artıq xeyli sayda x b r agentlikl ri mövcuddur ki, t kc
Az rbaycan dilind  deyil, eyni zamanda rus, ingilis, fransız v
alman dill rind  d  f aliyy t göst rir. Bu,  slind  ölk mizin do ru
istiqam td  tanınması üçün  n ön mli amill rd ndir.
lb tt ,
Az rbaycanla ba lı h qiq tl rin dünya miqyasına çıxarılmasında
ölk d  f aliyy t göst r n rusdilli K V-in rolu böyükdür. Amma bu 
sah d   d  ciddi probleml r vardır. Müxt lif zamanlarda aparılan
monitorinql rin n tic l ri göst rir ki, ümummilli m s l l r
rusdilli media qurumları ya yer ayırmır, ya da çox az yer ayırır. 
Kitabın “Müasir Az rbaycan m tbuatında multikulturalizm” 
bölümünd  bununla ba lı geni  m lumatla tanı  olacaqsınız.   
Dünyanın ist nil n ölk sind  media plüralizmin aparıcı qüv-
v si olaraq qalır v  bu, öz növb sind   m d ni v  intellektual 
müxt lifliyi t min edir. Media müxt lifliyi v  plüralizm f rdi
idealları z nginl dirm k, ümumi m d ni t crüb ni müxt lif r yl r
v  informasiya il  d rinl dirm k imkanı yaradır. Bu cür vasit l r-
l  s rh dl r a ılaraq ölk l r v  xalqlar arasında  m d niyy tl rarası
dialoq t viq edilir.
Az rbaycan m tbuatı tarixi kifay t q d r yüks k s viyy d
ara dırılmı  mövzudur. Bu sah d  çoxlu sayda t dqiqat s rl ri, iri 
h cmli monoqrafiyalar, elmi-publisistik m qal l r var. Lakin 
Az rbaycan m tbuatı tarixind  multikulturalizm – milli azlıqların
n rl ri b zi kiçik istisnalarla daha çox XIX–XX  sr m tbu-
atımızın t rkib hiss si kimi öyr nilmi  (Nazim Axundov, Ziv r
Mustafayeva, Solmaz Rüst mova Tohidi, Kövs r Tarverdiyeva, 
irm mm d Hüseynov, Abuz r X l fov, lham Mazanlı, Q r nfil

---

14
X lilova, Sona V liyeva, Akif A ırlı, N siman Yaqublu v  b.), 
ayrıca t dqiqat obyekti olmamı dır. Xüsus n d  1991-ci ild n
sonra ba  ver n prosesl r fonunda mövzunun aktuallı ı n z r
alınmamı , ist r paytaxtda, ist rs   d  multikultural subyektl rin
kompakt ya adı ı bölg l rd   n r olunan q zetl rin tarixi, 
müraci t etdiyi mövzular diqq td n k narda qalmı dır.
T qdim etdiyimiz bu kitabda Az rbaycanda ya ayan xalqla-
rın m tbuat orqanları ara dırılır, milli azlıqlar haqqında bütün növ 
K V-d  çap olunan materialların monitorinqi aparılır, bu sah ni
t nziml y n beyn lxalq s n dl rd n nümun l r verilir, dünya 
t cüb sind n b zi seçm l r t qdim olunur.  

---

15
Az rbaycan m tbuatı tarixind  multikulturalizm 
Az rbaycan m tbuat tarixind  bu ölk d  ya ayan xalqların – 
milli azlıqların, etnik qrupların m tbuat orqanları haqqında mü y-
y n bir dövr   q d r informasiyalar vardır. Xüsus n d  XIX  srin
vv ll rind n XX  srin vv ll rin   q d r olan dövrd  biz, yalnız, 
zamanın t l bin  uy un olaraq, daha çox rus dilind  çıxan m tbu
n rl r  t sadüf edirik. H min n rl rin b zil ri ilk dövrl r Tiflisd
(indiki Tbilisi), sonrakı zamanlarda is   G nc d , Bakıda,
u ada
n r olunaraq az rbaycanlılarla yana ı, dig r xalqların da müxt lif
t r fl rinin i ıqlandırılmasına yer ayırıblar.
slind , yuxarıda qeyd 
etdiyimiz dövrl rd  bu co rafiyada milli m s l  indiki kimi aktual 
deyildi, yalnız, 1905-ci ild n sonra erm nil rin f alla ması v
soyqırımları tör tm si sözüged n m s l ni aktualla dırmı dı.
Artıq, XX  srin  vv ll rind , xüsus n Az rbaycan Xalq 
Cümhuriyy ti dövründ  Bakıda Az rbaycandilli m tbu n rl rl
yana ı, gürcül rin, erm nil rin, pol alıların da K V orqanlarına
rast g lirik. Rusdilli q zetl r is  Az rbaycanın ikinci d f  müst -
qillik qazanmasına q d r – y ni bütün dövrl rd  öz hakim mövqe-
yini qoruyub saxlamı dır.
Uzun müdd t Zaqafqaziyanın inzibati v  m d ni m rk zinin 
Tiflis  h ri olması m tbuat v
d biyyata da öz t sirini göst rmi -
dir. Bakıda ilk rus q zetinin n rin d k Az rbaycan xalqının iqti-
sadi v  m d ni h yatına aid faktlar Tiflisd  çıxan rus q zetl rind
ks olunurdu. XIX  srin 20-ci ill rind n ba layaraq, "Tiflisskiye 
vedomosti", "Zakavkazski vestnik", "Kavkaz", "Novoye obozre-
niye" v  ba qa q zetl rd  Az rbaycan xalqının h yatına aid yazılar
h miyy tli yer tuturdu.  
"Tiflisskiye vedomosti" Qafqazda rus dilind  çıxan ilk q zet
olub. Rus-Az rbaycan  d bi laq l ri haqqında maraqlı t dqiqatlar 
aparan aliml r "Tiflisskiye vedomosti" q zeti haqqında da yeri 
g ldikc   b hs etmi l r. "Tiflisskiye vedomosti" q zetinin b zi
m qal l ri m rk zi q zetl rd  yenid n d rc edilirdi. Bu q zet
1829-cu ild  gürcü, 1830-cu ild  fars, 1832-ci ild  is  Az rbaycan 

---