Microsoft Word M. Gogacz Platonizm I arystotelizm

 

72

b) Powiązanie się relacjami istnieniowymi z bytem oddziałującym pryncypiami 

swej istoty na intelekt możnościowy 

Wiemy,  że intelekt możnościowy doznał istotowych pryncypiów bytu razem z 

ogarniającą je jednością, przejawiającą istnienie bytu. Jedność jako przejaw istnienia w 

danym bycie jest własnością transcendentalną bytu. Istnienie bytu przejawia się 

zarazem jako realność i odrębność. Byt bowiem nie przejawiłby swojej jedności, gdyby 

nie był zarazem realny i odrębny. 

Wola, otwierając się na wpływ bytu jako dobra i podmiotując postępowanie, 

zarazem tym otwarciem się zaktywizowała w nas transcendentalną  własność prawdy, 

której naturą jest właśnie otwieranie się wobec oddziałującego na nas bytu. A to 

oddziaływanie jest możliwe tylko wtedy, gdy byt oddziałujący także otwiera się wobec 

nas. 

W wyniku więc otwarcia się na nas bytu jako prawdy i w wyniku naszego 

otwarcia się na oddziałujący na nas byt powstaje relacja wiary. Znaczy to, że poruszona 

przez słowo serca wola, otwierając się na byt jako dobro, zaktywizowała nas zarazem 

do otwarcia się na byt Jako prawdę. Człowiek jako byt, otwierając się na byt 

oddziałujący swą własnością prawdy, powoduje pojawienie się relacji wiary. Otwierając 

się na prawdę swym intelektem, przejmuje oddziaływanie pryncypiów istoty. 

Otwierając się na byt własnością dobra, człowiek powoduje pojawienie się relacji 

nadziei. W obszarze nadziei, gdy nie cały byt, lecz tylko wola otwiera się na 

oddziałujący byt jako na dobro, pojawia się relacja właśnie postępowania. Gdy 

człowiek odniesie się do bytu przejawiającego jego istnienie realnością, pojawia się 

relacja miłości, odniesienie w pełni  życzliwe i wyprzedzające inne relacje, gdyż 

realność bytu wyprzedza co do natury inne własności transcendentalne. Powtórzmy i 

uwyraźnijmy te zależności: 

Słowo serca aktywizuje wolę, która otwierając się na byt jako dobro wyznacza 

relację postępowania. 

Słowo serca powodując otwarcie się woli wobec oddziałującego na nas bytu 

aktywizuje, poprzez wolę, całego człowieka do otwarcia się wobec bytu, który na nią 

oddziaływa. To otwarcie się bytu jest jego transcendentalną  własnością prawdy. Gdy 

skierujemy się do bytu zaktywizowaną przez wolę własnością prawdy, powstaje relacja 

---

 

73

wiary. Gdy skierujemy się do bytu zaktywizowaną przez wolę  własnością  dobra, 

powstaje relacja nadziei. Gdy skierujemy się do bytu swą zaktywizowaną w nas przez 

wolę własnością realności, powstaje relacja miłości.  

Gdy więc sam intelekt możnościowy jest otwarty na byt, a jest otwarty przez to, 

że jest bierny, doznaje pryncypiów istoty i właśnie rodzi w sobie słowo-serca.  

Słowo serca powodując otwarcie się woli na byt wyzwala postępowanie, a dzięki 

zaktywizowaniu nas przez wolę, powodując nawiązanie z oddziałującym bytem relacji 

opartych na własnościach transcendentalnych przejawiających istnienie, sprawia, że 

kierujemy się do bytu na nas oddziałującego relacjami istnieniowymi. 

Inaczej mówiąc, gdy w poziomie mowy serca nasz intelekt możnościowy dozna 

pryncypiów istoty i zrodzi słowo serca, wracamy do oddziałującego bytu relacjami 

istnieniowymi. Nie wracamy do niego wiedzą, gdyż jeszcze nie utworzyliśmy jej w 

poznaniu wyraźnym. Na byt pozwalający na doznanie swych istotowych pryncypiów 

reagujemy miłością, wiarą i nadzieją 

c) Wyzwalanie 

się kontemplacji, naturalnej religii i metafizyki 

Gdy skierujemy się do bytu miłością, wiarą i nadzieją, gdy więc swymi 

własnościami transcendentalnymi nawiążemy relacje z własnościami 

transcendentalnymi bytu, do którego się kierujemy, doznajemy zdumienia: zastajemy w 

tym bycie istnienie, którego przejawami są jego własności transcendentalne. 

Gdy zdumiewają nas relacje, wiążące nas przez własności transcendentalne z 

istnieniem oddziałującego bytu, i gdy te relacje nas radują, nasz intelekt i nasza wola 

wchodzą w stan kontemplacji. Jest kontemplacja świadczeniem przez intelekty 

akceptowaniem przez wolę, że nawiązały się relacje między człowiekiem i istnieniem 

oddziałującego bytu. 

Gdy zdumiewa nas samo istnienie, gdy wywołuje podziw i uwielbienie, gdy 

zatrzymuje na sobie naszą miłość, wiarę i nadzieję, wyzwala się w nas odniesienie 

religijne. Jest ono naszym odniesieniem się do tego istnienia w postawie czci. 

To odniesienie religijne jako podziw, uwielbienie i miłość w postawie czci staje 

się panteistyczne, gdy skupia się na samym istnieniu oddziałujących na nas bytów. Gdy 

skupia się na istnieniu w jego więzi z istotą, staje się politeistyczne. 

---

 

74

I dopiero w poznaniu wyraźnym istnienie samo w sobie, osobne, nie związane z 

żadną istotą, odróżniamy od istnienia zawartego w każdym bycie. Odniesienie religijne 

kierujemy wtedy do tego istnienia samego w sobie, do Istnienia Samoistnego. A 

istnienie w każdym bycie rozważamy jako akt stworzony, urealniający i aktualizujący 

istotę. Takie analizujące, a nie uwielbiające odniesienie do istnienia zapoczątkowuje 

metafizykę. 

Nasze więc skierowanie się do istnienia relacjami istnieniowymi wywołuje 

kontemplację, naturalną religię i metafizykę. 

3.3. Zestawienie wydarzeń, które w poziomie mowy serca dotyczą Boga 

W poziomie intellectio lub mowy serca poprzez transcendentalia (doznajemy 

niewyraźnie istnienia bytu, którego pryncypia istotowe, przejęte przez intelekt 

możnościowy, spowodowały zrodzenie przez ten intelekt słowa serca. To niewyraźne, 

gdyż nie uświadomione i jeszcze nie ujęte w utworzoną wiedzę, doznanie istnienia bytu 

jest razem ze słowem serca pierwszym w nas powodem odniesienia się do pryncypium, 

które sprawia realność. Nasze zdumienie i podziw dla jego mocy czynią to pryncypium 

czymś dla nas boskim. Skłaniają nas do odniesienia się do tego doznanego istnienia z 

czcią i uwielbieniem. Skłaniają do postawy religijnej. 

Dopowiedzmy tu, że mowa serca jest zespołem realnych relacji, nawiązanych z 

naszym intelektem możnościowym przez byt oddziałujący na nas pryncypiami swej 

istoty i nawiązanych przez nasze własności transcendentalne, które wola aktywizuje, z 

własnościami transcendentalnymi oddziałującego na nas bytu. Jest to swoista mowa, 

gdyż polega na wymianie realnych relacji przed uświadomieniem ich sobie w sposób 

wyraźny. Na tę mowę serca składa się więc: 

A) oddziałanie na nasz intelekt możnościowy istotowych pryncypiów bytu 

oddziałującego, 

B) słowo serca, zrodzone przez intelekt możnościowy i w nim zawarte jako 

powód aktywizujący wolę do zwrócenia się ku oddziałującemu na nas bytowi, 

C) nawiązanie z bytem, oddziałującym na intelekt możnościowy pryncypiami 

istoty, relacji istnieniowych, 

---