Microsoft Word m vzu docx

yarana biləcək təhlükənin dərəcəsi baxımından harada yerləşdiyindən, işçilərin sayından 
və digər şərtlərdən asılı olur. Hətta eyni bir ərazidə yerləşən müəssisələr belə, özlərinin 
təyinatına,  istehsalat  prosesinin  xarakterinə,  iş  şəraitinə  görə  bir  birindən  xeyli 
fərqlənirlər.  Buna  görə  də  bütün  obyektlər  üçün  yararlı  olan  eyni  bir  həcmdə  işlərin 
siyahısını tərtib etmək düzgün olmaz.  
Hər bir müəssisədə görülməli mühəndis-texniki tədbirlər konkret şəraitdən asılı olaraq 
müəyyən edilir. Lakin belə tədbirlərin bir qismi bütün obyektlər üsün ümumi sayılır və 
bunlar hər bir obyektdə yerinə yetirilə bilər.   
Sülh  dövründə  idarəetmə  üçün  inzibati  xidmət  binalarında,  dispetçer  məntəqələrində 
və  digər  otaqlarda  yerləşdirilmiş  texniki  rabitə  vasitələri,  nəzarət  -  ölçü  cihazları, 
məsafədən idarəetmə aparatları və sair cihazlar işlədilir.  
Ə
sas  idarəetmə  vasitələri  sayılan  bu  avadanlıqlar  müdafiə  üçün  nəzərdə  tutulmamış 
binalarda  qoyulduqda  kifayət  dərəcədə  fiziki  davamlılığa  malik  olmurlar.  Həmin 
avadanlıq yerləşdirilən tikililər obyektin əsas istehsal qurğularından daha tez sıradan çıxa 
bilər, bu isə müəssisədə idarəetmənin itirilməsi və istehsalın pozulması ilə nəticələnər. 
Buna  görə  də  müharibə  dövründə  müəssisənin  fəaliyyətinin  etibarlı  surətdə  idarə 
edilməsi  üçün  buradakı  sığınacaqların  birində  obyektin  idarəetmə  məntəqəsi  yaradılıb, 
lazımi rabitə və xəbərdarlıq vasitələrilə təmin edilməlidir.  
darəetmənin  dayanıqlığını  artırmaq  məqsədilə  belə  mühəndis-texniki  tədbirlərlə 
yanaşı təşkilatı tədbirlər də nəzərdə tutulur:  
- işçilərin müxtəlif növbələrdə işləyəcək qruplara ayrılır, bu qrupları (növbələri) obyektdə 
işləyərkən və təhlükəsiz sahələrdə dincələrkən idarə etmək üçün onların sayına müvafiq 
idarəetmə qrupları, digər operativ qruplar təşkil edilib fəaliyyətə hazırlanır. 
Yanacaq,  güclü  təsirli  kimyəvi  maddələr  istehsal  edilən  və  digər  yüksək  təhlükəli 
zavodlarda bu tədbirlər obyektin dinc və müharibə dövrlərində  mülki müdafiə planında 
nəzərdə tutulur. Burada ehtimal olunan qəzaların, habelə yarana biləcək ikinci zədələyici 
amllərin  xarakteri  və  miqyası  göstərilir,  ainsanların  və  maddi  sərvətlərin  xilas  edilməsi 
üzrə  tədbirlər,  qəza  nəticələrinin  aradan  qaldırılması  yolları  və  üsulları,  bu  zaman 
ixtisaslaşdırılmış  qrupların,  xilasedici,  yanğınsöndürən  dəstələrin  fəaliyyət  qaydası 
müəyyən edilir. 
GTZM işlədilən və onların buxarları ilə zəhərlənmə təhlükəsi olan otaqlarda avtomat 
neytrallaşdırma  qurğusu  qoyulur.  Zərərli  buxarlar  müəyyən  təhlükəli  konsentrasiyaya 
çatanda  qurğu  avtomatik  olaraq  işə  qoşularaq  deqazasiya  mayesi  çiləyib,  zəhərli 
maddələri  neytrallaşdırır.  stehsal obyektlərində,  mürəkkəb  texnoloji qurğularda qəzalar 
adətən yanğınlarla müşayət olunur. Yanğın təhlükəsizliyini artırmaqdan ötrü obyektdəki 
alovlana bilən müxtəlif binaların divarlarına, konstruksiyaların səthinə odadavamlı boyaq 
çəkilir, yaxud superfosfat məhlulundan suvaq vurulur. 
Müharibə və dinc dövründəki fövqəladə hallar zamanı obyektlər tamamilə güclü, orta 
və  zəif  dərəcələrdə  dağıntılara  məruz  qala  bilər.  Tamamilə  və  güclü  dağılmış 
obyektlərdə, xüsusən müharibə dövründə istehsalın bərpa edilməsinə cəhdlər göstərilməsi 
adətən məqsədəuyğun sayılmır, çünki, iqtisadi cəhətdən özünü doğrultmur. Orta və zəif 
dərəcədə  zədələnən  müəssisələrdə  isə  müharibə  dövründə  belə,  məhsul  buraxılışının 
bərpa  olunması  real  sayılır,  lakin  o  şərtlə  ki,  bu  işlərə  obyektin  özü  və  onun  işçiləri 
ə
vvəlcədən hazırlaşmış olsun. 
stehsalatın  bərpa  edilməsi  planları  və  layihələri  adətən  iki  variantda  zəif  və  orta 
dərəcələrdə zədələnmə halları üçün tərtib olunur. Bu zaman hər iki şərait üzrə ilknövbəli 
bərpaetmə işlərinin xarakteri və həcmləri müəyyənləşdirilir, tələb ediləcək işçi qüvvəsi, 
materiallar, avadanlıq və s. habelə onların qiyməti hesablanır, bərpa müddətləri göstərilir. 
Bu zaman o da nəzərə alınır ki, bəzi hallarda obyektin bərpa edilməsi müvəqqəti xarakter 

---

daşya  bilər.  Buna  görə  də  ən  vacib  məhsulların  qısa  müddətdə  istehsalına  nail  olmaq 
məqsədilə  müvafiq  normativ  sənədlərin  tələblərindən  müəyyən  dərəcədə  kənara  çıxma 
hallarına yol vermək mümkündür. 
Bərpa  müddətlərini  azaltmaqdan  ötrü  həmçinin  sadələşdirilmiş  tikinti  hissələrindən, 
yüngül karkaslardan, salamat qalmış konstruksiyalardan da geniş istifadə olunur. 
Müəssisənin  bərpa  olunması  üçün  əsas  şərtlərdən  biri  də  əvvəlcədən  işlənib 
hazırlanmış layihələrin, tikinti üzrə və texniki sənədlərin qorunub saxlanmasıdır. 
Beləliklə,  dinc  və  müharibə  dövrlərində  ekstremal  şəraitdə  iqtisadiyat  obyektlərində 
işin  dayanıqlığınin  yüksəldilməsi  üzrə  tədbirlər  işçilərin  etibarlı  müdafiəsinə,  xilasetmə 
işlərinin  qısa  müddətdə  icrasına,  istehsalın  bərpa  olunmasına  yönəldilməklə  bərabər, 
həmçinin dinc dövrdə də istehsalat qəzaları ehtimalının azaldılması və qəza nəticələrinn 
məhdudlaşdırılması üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. 
 
3-cü sual. Fövqəladə hallarda obyektlərin işinin dayanıqlığınin yüksəltmə yolları 
və üsulları - 25 dəq. 
 
Fövqəladə  hadisələr  zamanı  işin  dayanıqlığını  yüksəldən  konkret  tədbirləri  müəyyən 
etməkdən ötrü əvvəlcə obyektdə bu sahə üzrə araşdırmalar (tədqiqatlar) aparılır. 
Müvafiq təşkilatlar tərəfindən aparılan araşdırmalar göstərir ki, dinc dövrdə istehsalat 
qəzalarının  xeyli  bir  qismi  “insan  amili”  sayəsində  baş  verir,  yəni  səbəb  işçinin  öz 
vəzifəsinin  öhdəsindən  gələ  bilməməsi,  yaxud  öz  işinə,  texnoloji  rejimin,  istehsalat 
təlimatı  tələblərinin  icrasına  səhlənkarlıqla  yanaşmasıdır.  Buna  görə  də obyektlərdə  hər 
bir işçini istehsalatda təhlükəsizlik qaydalarına riayyət edilməsinə məcbur edilməsi qəza 
ehtimalını  azaltmağın  və  ümumiyyətlə  təhlükəsizliyin  artırılması  yollarından  biri 
sayılmalıdır. 
Xarakterinə  görə  belə  tədbirlər  qruplaşdırılır,  bunlara  bəzən,  işin  dayanıqlığınin 
yüksəldilməsi yolları və ya istiqamətləri deyilir. 
Bunlar aşağıdakılardır: 
- fovqəlada hallar zamanı işçilərin müdafiəsinin təmin edilməsi; 
-  obyektin  ən  vacib  elementlərinin  möhkəmliyinin  artırılması  və  texnoloji  prosesin 
təkmilləşdirilməsi; 
- maddi texniki təchizatın dayanıqlığının artırılması; 
- ekstremal şəraitdə obyektin idarəetmə sisteminin etibarlığının yüksəldilməsi; 
-  müəssisədə  istehsalat  qəzaları  baş  verməsi,  ikinci  zədələyici  amillər  törəməsi 
ehtimalını və onların zərərini azaltmaq üzrə tədbirlərin işlənib hazırlanması; 
- obyektdə istehsalın bərpa edilməsi üçün hazırlıq işlərinin görülməsi. 
Bu  tədbirlər  əsasən  əvvəlcədən  işlənib  yerinə  yetirilir.  Bilavasitə  fövqəladə  hallar 
zamanı  görülməli  olan  əməliyyatlar  isə  qabaqcadan  planlaşdırılır,  onların  dərhal  icrası 
üçün hazırlıq görülür. 
Həmin tədbirlərin mahiyyətini nəzərdən keçirək: 
A)  şçilərin müdafiəsi hər hansı bir obyektdə işin dayanıqlığının yüksəltməyin ən vacib 
amilləridir,  çünki  aydındır  ki,  işçi  qüvvəsi  olmadan,  heç  bir  istehsalatın  fəaliyyəti 
mümkün  deyil.  Bu  məqsədlə  görülən  mühəndis-texniki  tədbirlərin  ən  başlıcası  bütün 
işçilərin mülki müdafiə mühafizə qurğuları ilə təmin edilməsidir. Təlimatda göstərilir ki, 
dərəcəli  şəhərlərdə  və  müharibə  dövründə  daha  ciddi  təhlükə  yaranan  sahələrdə  işini 
davam etdirən müəssələrin işçiləri sığınıcaqla, qalan bütün əhali isə daldalanacaqla təmin 
edilməlidir. 
B)  Obyektin  ən  vacib  elementlərinin,  bina  və  qurğuların  möhkəmliyinin  artırılması  – 
buradakı  avadanlığı,  dəzgahları,  texnogen  təhlükəli  xətlərin  müdafiəsi  üçün  vacibdir. 
Məlum  olduğu  kimi  tikilən  sənaye  binaları  və  qurğularının  ümumi  sabitliyi  hissələrin 
ağırlığına və külək nəticəsində yaranacaq əlavə yüklərə hesablanır.  

---