Microsoft Word maya book 2013 A5 son
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
128 Tullantıların töküldüyü ərazilərdə çirkləndiricilərin yüksək konsentrasiyası müşahidə olunur, təkcə ona görə yox ki, onlar dayaz yerlərə atılır, həm də ona görə ki, okenın özünün strukturu çirkləndiricilərinin bütün okeana yayılmasına mane olur. Okean sularının qarışmasına səbəb olan hallardan biri də şaquli stratifikasiyasıdır – yəni okeana qismən şirin suyun tökülməsidir. Daha yüngül olan çay suyu qarışma, trubulent qarışma və molekulyar diffuziya prosesləri vasitəsilə okean suyunun sıxlığı dəyişir. Lakin bu proseslər çox ləng gedir. Çay və okean sularının şaquli qarışmasına sistemin daha sabit ol- ması, yəni daha sıx mayenin alt qatlarda, az sıx suyun isə üstdə olmasıdır. 9.2. Hiosferin mühitin nizamlanmasında yeri Hazırda biosferin kəskin çirkləndirilməsi böyük qlobal ekoloji problem kimi bütün dünya əhalisinin narahatlığına səbəb olmuşdur. Elə buna görə də ətraf mühitin çirklənmə- sinə qarşı mübarizə aparmaq məqsədilə dövlətlər qarşılıqlı müqavilələr bağlayır bəşəriyyət mühitin qorunmasını aclıq kimi müdhiş bir bəla ilə bir səviyyədə tutur, cəmiyyət bu tarixi bəladan qurtarmaq üçün çıxış yolları axtarır. Su hövzələrinin sanitar-hidrobioloji vəziyyəti nəzərdə tutulur. Bu məsələdə təbii tarazlığı pozan antropogen amillərin (suların sənaye, mətbəx axarları, drenaj suları ilə çirklənməsi və hövzənin sabit vəziyyətini pozan bütün səbəblər) təsiri, onların mənbəyi və baş vermə səbəbləri xüsusi rol oynayır. Beynəlxalq okeanologiya komissiyasının (BOK) bir qrup alimi və YUNESKO dəniz mühitinin çirkləndirilməsini, insanlar tərəfindən birbaşa və ya dolayı yolla «dəniz sularına» daxil edilən maddələr təşkil etdiyini qeyd edirlər 129 ki, onlar da bioloji resurslara zərər verir, insanların sağlam- lığını pozur və insanın dənizlə əlaqədar olan fəaliyyətini estetik qavranmasını zəiflədir. Tullantılar ən çox insanların yaşadıqları və işlədikləri yerlərdə müşahidə edilir. Tullantıların töküldüyü ərazilərdə çirkləndiricilərin yüksək konsentrasiyası müşahidə olunur, təkcə ona görə yox ki, onları dayaz yerlərə atırlar həm də ona görə ki, okeanın özünün strukturu çirkləndiriciləin bütün okeana yayılmasına, mane olur. Okean sularının qarışmasına səbəb olan hallardan biri də okeana qismən şirin suyun tökülməsidir. Bundan əlavə Günəş həmişə suyun üst qatını qızdırır – və ona görə də onun sıxlığa görə təbii strasifika- siyası qüvvətlənir. Başqa sözlə desək, Okeanda suyun təbii olaraq ayrı-ayrı qatlara ayrılması mövcuddur ki, bu da çirkləndiricilərin üst qatlardan aşağı qatlara enməsinə mane olur. Okeanların üst qatlarında suyun şaquli yerdəyişməsi baş vermir, amma eyni zamanda orada su üstü cərəyanların mürəkkəb sistemi mövcuddur. Onlar nisbətən kiçik ərazilər- də yayılmaqla nisbətən fərqli sərhədlərə malikdirlər. Əgər hansı bir maddə üst cərəyanlara düşürsə, onun bütün okean səthinə yayılma imkanları çox olur. Bundan əlavə, gəmilərin tullantılarını da nəzərdən qaçırmaq olmaz, çünki bu hadisə əsasən şelf zonasında (200 m-ə qədər dərinlikdə) baş verir. İkinci dünya müharibəsindən sonra Aralıq dənizi sahillə- rində çox su işlədən və suya çoxlu çirkab su tökən yeni sənaye şəhərləri yaradıldı. Tökülən çirkab suların dənizdən Atlantik okeanına təbii sirkulyasiya vasitəsilə aparılan sudan çox olması nəticəsində Aralıq dənizi çox çirkləndi. Hazırda Şimal və Baltik dənizləri xeyli çirklənib. İçməli suyun mənbələri olan – Temza, Sena, Selda, Reyn, Elba, Oder, Visla kimi çaylar öz gözəlliklərini çoxdan itirmişlər. Onların sahillərində Avropada ən iri kimya sənayesi zavodları fəaliyyət göstərir. 130 Bu çaylara hər il 100 min tonlarla fosforit, 1,5 mln. ton təhlükəli azot birləşmələri atılır. Son vaxtlar çaylarla Şimal dənizinə 11 min ton qurquşun, 28 min ton sink, 950 min ton mışyak, 335 ton kadmiy və 75 ton civə axıdılmışdır. Ağır metallar qrunt faunasını (balıqqulağı, xərçəng, dəniz ulduzu) məhv edir, balıq və suitilərdə təhlükəli şişlər əmələ gətirir. Dünya su ehtiyatının beşdə biri, keçmiş İttifaqın şirin su ehtiyatının isə 70%-ni təşkil edən, dünyada ən dərin tektonik göl Baykala ən dəhşətli təhlükə törədən, orada tikilmiş sellü- loz – kağız kombinatıdır. Kombinatın fəaliyyəti nəticəsində ekoloji itki hər gün milyon manatlarla hesablanır. Baykaldan həyəcanlı xəbərlər verilir; balıqların qırılması, Selenqa ça- yında ikibaşlı balıqların və üzgəcsiz balıqların əmələ gəl- məsi, dayazlaşma, Baykal xərçənginin (suyu özündən bu- raxaraq gölü şəffaf və təmiz edən) sayının xeyli artması və .s Dəniz mühitində aşağıdakı çirkləndiricilərə rast gəlmək olur? - Xəstəlik törədən mikroorqanizmlər (bakteriyalar, birhüceyrəlilər, viruslar və göbələklər). Onlardan ən çoxu çirkab sularla yayılır; - bərk tullantılar, tullantıların emal zamanı qalıq, həm- çinin, işlədilməyən və ya müddəti keçmiş sənaye məhsul- lardır. ABŞ alimlərinin məlumatlarına görə hər il dünya okeanına 6,6 mln. tona qədər müxtəlif zibil atılır ki onların da, əsas kütləsini plastmass əşyalar təşkil edir; - istilik tullantıları – dəniz mühiti ilə əlavə istiliyin kon- taktından onun səciyyəsi dəyişir və bu canlı orqanizmlər üçün zərərli ola bilər; - şirin su və duzlar – şirin suyun çox olması ciddi prob- lem yaratmır, lakin əgər saflaşdırmaya meylli olan zonaya düşərsə problem yarada bilər; - zəhərlər – qeyri-üzvü zəhərlər adətən sənayedə xəstəlik Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|