Microsoft Word maya book 2013 A5 son
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
125 Yaxın vaxtlara kimi ərzaq problemlərini həll etmək üçün Dünya okeanına böyuk ümidlər bəslənilirdi. Geniş ərazisi və su kütləsi okeanın böyük və tükənməz bioresurs ehtiyatına malik olması kimi yanlış fikir yaratmışdır. Dünya alimlə- rinin son illər apardıqları tədqiqatlar göstərmişdir ki, bu heç də belə deyildir. Buna baxmayaraq ərzaq probleminin həllin- də Dünya okeanının rolu vardır. Dünya okeanının bioloji ehtiyatlarından hələlik yalnız balıq, bəzi dəniz heyvanları, iri fəqərəsizlər, xərçəngəbənzərlər və su bitkilərindən istifadə olunur. Praktiki olaraq okean və dənizlərin bioehtiyatlarının 67%-ni təşkil edən planktonlar istifadə olunmur. Ona görə də Dünya okeanı insanlar tərəfindən istifadə olunan qida elementlərinin cəmi 1-2%-ni verir. Dəniz bioehtiyatlarının mühafizəsi okean və dəniz sularının axır illər geniş vüsət almış çirklənməsinin qarşısını almadan mümkün deyil. Dünya okeanının bioloji ehtiyatlarının əksəriyyətini balıq- lar təşkil edir. Balıqların tutulması Dünya okeanının müxtə- lif hissələrində eyni deyildir. Tutulan bütün balıqların 60%-ə qədəri şimal yarımkürəsinin mülayim qurşaqlarında olur. Tutumun əksər hissəsi (80 %-ə qədəri) materiklərin şelf zonalardan (200 m-ə dərinlikdən) tutulur. Hazırda Dünya okeanı sürətlə müxtəlif çirkləndiricilər tərəfindən korlanır. Beləliklə, Dünya okeanının müasir ekoloji vəziyyəti çox təhlükəlidir. Dünya okeanının çirkləndiriciləri müxtəlifdir. Bunlara birinci növbədə neftçıxarma, neftçıxarmada baş verən qəzalar daxildir. Neft məhsullarının nəqli nəticəsində yaranan və sızan tullantılar, inkişaf etmiş və etməkdə olan ölkələrin sənaye tullantıları, çıxarılan faydalı qazıntıların atılan hissələri, nüvə silahlarının sınağı nəticəsində atılan tullantılar, vulkan püskürmələri nəticəsində yanar lava və atılan kül və tozlar və s.-dir. Bütün bu çirkləndiricilərin çaylara və Dünya okeanına atılması nəticəsində, okean 126 çirklənir, məhsuldarlığı azalır, dəniz heyvanları qırılır. Buna misal olaraq bir çox ərazilərdə balinaların özlərini kütləvi olaraq sahilə atmaları, bir çox balıq və başqa canlıların artıq məhv olması və s. Dünya okeanının müasir ekoloji vəziy- yətinin olduqca gərgindir, qlobal xarakter daşıyır və bunun qarşısını almaq üçün Dünya ölkələrinin birgə səyi bu gün ən aktual problemlərdən biridir. Okeanlarda 160 min növ heyvan və 10 mindən çox yo- sunlar yaşayır. Yem əldə etməsi və həyat tərzinə görə canlılar 3 qrupa bölünürlər: 1) Planktonlar-passiv hərəkət edən bir hüceyrəli yosunlar (fitoplanktonlar) və heyvanlar(zooplanktonlar, xərçənglər, meduzalar və b.) 2) Nektonlar-aktiv hərəkətdə olan heyvanlar (balıqlar, balinayabənzəriər, tısbağalar, molyuskalar və s.) 3) Bentoslar-dəniz və okeanların dibində yaşayan hey- vanlar (qonur və qırmızı yosunlar, molyuskalar, xərçəngə- bənzərlər, dəniz ulduzları və s). Bitkilər əsasən 200 m dərinliyə qədər (günəş şüaları çatan və fotosintez mümkün olan qat) heyvanlar isə okeanın bütün təbəqələrində yayılmışlar.Günəş şüaları düşən qatdan aşağı- da yaşayan heyvanlar üst qatdan düşən orqanizm qalıqları ilə qidalanırlar və ya bir-birini yeyirlər. Dünya okeamndan hər il 70-90 mln. ton balıq və başqa dəniz məhsulları ovlanır. Dəniz yosunları xammal kimi yeyinti və formaseptik sənayedə istifadə olunur. Onlardan bərk spirt, efir, sirkə, natrium alginat, mannit, aqar-aqar və s. alınır. Dəniz pişiyi, suitilər, nerpalar qiymətli xəz dəri verirlər ki, bu da dünya bazarlarında qiymətlidirlər. Qeyd etdiyimiz kimi şelf zonası insanların gəlir mənbəyi, okeanın ən məhsuldar hissəsidir. Demək olar ki, bütün dünyada tutulan balığın hamısı şelfdə tutulur. Ən məhsuldar zona mülayim 127 qurşaq hesab olunur. Belə ki, orada kifayət qədər istilik və işıq olur. İntensiv su dəyişməsi və dərınliklərin yaxşı oksigenlə təmin olunmasıdır. Tropik enliklərdə sular üst qatlarda yüksək duzluluğa malik olur, amma yüksək temperatur olduğu üçün yüngül olur ki, bu da suyun yerdəyişməsinə mane olur, oksigen 2 dəfə mülayim qurşaqdan az olur. Ekvatorial enliklərdə passat və əks passat cərəyanları rast- laşan yerlərdə suyun qarışması olur, ona görə də qida duzları və oksigenlə nisbətən zəngin olurlar. Dünya okeanı – tükənməz uran ehtiyatına malik olsa da, son vaxtlara kimi az istifadə olunurdu. Həm də ondan dey- terium (atom kütləsi ilə hidrogen qarışığı) alınmasında isti- fadə olunur. Yaponiyada ilk dəniz suyundan uran istehsalı edən zavod 70-ci ilin sonunda tikilmişdir. Dəniz suyu sənaye üçün şirin su almağa kömək edir. Bu gün Dünyada istehsal olunan saflaşdırıcı qurğuların yarısı Yaponiyada istehsal olu- nur. Şimal Buzlu okeanının əksər hissəsi daimi buzlarla ör- tülmüşdür. Bu nəhəng buzlağın təsiri bütün dünyada hiss olu- nur. O planetin qlobal iqliminin yaranmasına böyük təsir edir. Dünya okeanı nəqliyyat vasitəsi kimi də aktualdır. Müxtəlif məişət, sənaye və kənd təsərrüfatında işlədilmiş və təmizlənməmiş suların axını son 2-3 onilliklərdə dəfələrlə artmışdır. Bundan əlavə, gəmilərin atdıqları tullantıları da nə- zərdən qaçırmaq olmaz, çünki bu hadisə əsasən şelf zo- nasında (200-m-ə qədər dərinlikdə) baş verir. Məsələn: Şimali Atlantika sahillərində ən iri çirkləndirici, hər il kiçik buxtaya 9 mln. tona yaxın tullantı tökülən Nyu-York şəhəridir. İnsan fəaliyyəti nəticəsində okeana atılmış maddələr ora- da eyni bərabərdə yayılmırlar. Tullantılar ən çox insanların yaşadıqları və işlədikləri yerlərə yaxın toplanır və deməli, okeanların insanlara yaxın olan əraziləri daha çox çirklənir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|