Microsoft Word M?d?niyy?tsunasl?q az doc
Yüklə 431,52 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 28.Milli psixologiya v ə milli ən ən əl ər
- 29.Az ərbaycan klasikl ərinin əs ərl ərind ə milli v ə ümumb əşərinin nisb əti
Cəmiyyətin bütövlüyünə və onun üzvlərinin həmrəyliyinə xidmət edən müəyyən tip ünsiyyəti və şəxslərarası əlaqələri təşkil edərək kommunikativ funksiyanı yerinə yetirir; Инсанларын давранышыны тянзимляйян мцвафиг норма вя гайдалары йарадараг регулйатив функсийаны йериня йетирир. Mədəni-maarif müəssisələrinin qiymətləndirici funksiyası adətən universal xarakter daşıyaraq insanın bütün hərəkətlərinə aid olur. Əxlaqi qiymətləndirmə həm də fərdin mənəvi əqidəsinə və ictimai rəyin nüfuzuna əsaslanır. nsan ş üurunda əxlaqi qiymətləndirmə adətən «xalis» olmayıb, estetik, siyasi və s. qiymətləndirmə ilə tamamlanır. Adətən fərd başqalarının və ya özünün hərəkətlərini qiymətləndirdiyi zaman digər şəxslərin və ya özünün daxili aləmi haqqında natamam da olsa təsəvvür əldə edir. Mədəni-maarif müəssisələrinin tərbiyəvi funksiyası şəxsiyyətin mənəvi kamilləşməsinə xidmət edir. Məhz tərbiyəvi funksiya insanın mənəvi aləminin mərkəzində dayanaraq, onun həm siyasi mövqeyinə, həm mövcud hüquq qaydalarına (o cümlədən, insanın hüquqi ş üuruna) münasibətinə, həm müxtəlif dini təlimlərə qiymət verməsinə, həm də incəsənət sahəsindəki biliklərinə (estetik zövqünə) təsir edir.
Azərbaycanın coğrafi və təbii rəngarənglikləri xalqımızın milli xarakterində kök salmışdır. Bununla yanaşı, tarix boyu Azərbaycana milli azlıqlar və etnik birliklər pənah gətirmişdilər. Onlar Azərbaycan xalqının formalaşmasında mühüm təsirə malik olmuşdular. Yəqin bu səbəbdəndir ki, bəzi ölkələrdən fərqli olaraq, Azərbaycanda millətçilik əlahiddə bir ideoloji hərəkat kimi dərinləşə bilmir. Bəşər təcrübəsi göstərir ki, hər bir dövlətin sivilizasiya tarixi burada yaşayan xalqların sosial-psixoloji həyat tərzinin formalaşdırılması tarixidir. Xalqların ə nənəsini, etnik şüurunu və həyat tərzini daha dərindən və daha aktual çalarlarla öyrənməyə stimul yaradan obyektiv meyarlardan ən mühüm mentalitetdir. Çoğrafi determinizmə meyl edən filosof Ş.Monteskyenin fikrincə, insanları idarə edən iqlim, din, qanunlar keçmişin nümunələri, əxlaqi prinsipləri, adətləridir. Bütün bunlar fransız filosofuna görə xalqın ümumi ruhunu təşkil edir. Məhz «xalq ruhu» ideyası etnosların ənənələri və adətlərinin, etnik şüurunun, bütövlükdə həyat tərzinin, deməli intellektin mental strukturunun araşdırılmasında müstəsna ə həmiyyət kəsb edir. Bütövlükdə ənənə dedikdə, müəyyən mədəniyyət nümunələri, institutlar, normalar, dəyərlər, ideyalar, adətlər, mərasimlər, üslublar və s. nəzərdə tutulur. Daha ümumi şəkildə desək, ənənə sosiomədəni təcrübənin bu və digər elementlərinin qeydə alınmasını, təsbit olunmasını və seçimli saxlanmasının universal forması, həmçinin sosiomədəni proseslərdə onun ötürülməsini, dayanıqlı tarixi-genetik varisliyi təmin edən universal mexanizm kimi başa düşülür. Daha doğrusu, ənənə özündə ötürülən (sosiumun və onun subyektlərinin normal inkişafı və fəaliyyəti üçün vacib sayılan müəyyən sosiomədəni informasiya) və onun necə həyata keçirilməsini ehtiva edir, yəni nəsillərarası qarşılıqlı əlaqəni təmin edən kommunikativ ötürülmə vasitələrini əhatə edir. Mentalitet milli xarakterin başlıca təzahürü olduğundan onun tarixi inkişaf mərhələri və mahiyyəti təbii zərurət sahəsinə daxildir. Millətin də şüuru və mentaliteti onun sosiomədəni formalaşma məhrələlərini əks etdirir, labüd olaraq praktikada insani münasibətlərdə üzə çıxır. Mentalitetin aşağıdakı səviyyələrini göstərmək mümkündür. Birinci, fərdi mentalitet-bu, konkret şəxs, konkret fərd səviyyəsində təzahür edir. kincisi, milli- etnik, sinfi, peşə, yaş və digər əlamətlərinə görə fərqlənən qrupun, kollektivin, insan biliklərinin səviyyəsində təzahür edən mentalitet. Üçüncüsü, sosiumun mentaliteti özündə öz birliklərini, kollektivləri və qrupları, bütün fərdləri, yəni bütün xalq səviyyəsində təzahür edir. Bu mentalitet forması mövcud cəmiyyətin ə razisində, aramsız istehsal olunan və bir-birlərini əvəz edən nəsillərin həyatında yaşayır və təzahür edir. Mentalitet hər şeydən əvvəl, sosial kateqoriyadır, lakin geniş mənada bu fenomen mənəvi kateqoriya kimi qiymətləndirilir.
Xalqların ədəbi-mədəni əlaqələrinin qarşılıqlı bəhrələnməsi, mənəvi təcrübə mübadiləsi bəşəri irsin zənginləşməsinə təkan verir. Ümumbəşəri mədəniyyət Yer
kürəsində yaşayan bütün millətlərə məxsus nailiyyətlərin sintezidir. Hər bir xalqın milli mədəniyyəti özünəməxsusluğu yanaşı bəşəri məziyyətlərə də malikdir. Milli mədəniyyət ümumbəşəri dəyərlərin tərkib hissəsi olmaqla, həm də onu tamamlayır və zənginləşdirir. Bəşər mədəniyyətinin rəngarəngliliyi, müxtəlif milli dəyər və meyarlar, fərqli mənəvi oriyentasiyalar onun bütövlüyünə xələl gətirmir, əksinə, vəhdətinin şərti kimi çıxış edir. Təsadüfi deyildir ki, milli varlığı bütünlüklə mədəniyyətə bağlayan M.Ə.Rəsulzadə yazırdı: “Məncə, mədəniyyəti-bəşəriyyə millətlərin zəhmətlərindən hasil olan bir yekundur. Hər millət öz iqtidar və öz istiqlalı sayəsində, yəni öz diriliyi ilə özünə xüsusi, xüsusi olduğu qədər də qiymətli bəzi şeylər əlavə edir ki, bir millətin ölməsi və yaxud ölgün fikirlərlə yaşaması yalnız özünün bədbəxtliyini deyil, bəşəriyyətin də böyük bir nöqsanını təşkil edir”. Qeyd etmək lazımdır ki, hələ əsrin əvvəllərində Azərbaycanın yaradıcı ziyalıları tərəfindən sivilizasiyaların dialoqu, qarşılıqlı bəhrələnmə birmənalı qarşılanmamışdı. Bir çox ziyalılar bu prosesin birtərəfli olduğunu bildirərək, mühafizəkarlıq mövqeyi nümayiş etdirirdilər. Ü.Hacıbəyov Qərbin Şərq ə dəbiyyatından sui-istifadəsinə işarə edərək yazırdı ki, «Yevropa sərvətdarları sairələrinin, məsələn: mədəniyyət və mərifətcə Yevropadan dala qalmış Asiyanın torpaqlar altında pünhan qalmış sərvət xəzainindən istifadə etmək üçün məxluqu yer üzündən məhv və nabud etməyə hazırdır». Ə.Hüseynzadə isə “Nicat məhəbbətdədir“ əsərində dinlərin milli ayrı-seçkiliyə deyil, ümumbəşəri vəhdətə xidmət etdiyini vurğulayır: «Ədl olursa, hürriyyət olur, hürriyyət olursa, məhəbbət və müvəddət olur; Həzrət sanın da, Həzrət Məhəmmədin də şəri qanunları bu həqiqətə müncərdir». Onun fikrincə, tarixin müxtəlif dönəmlərində və fərqli coğrafi məkanlarda yaranmış ayrı-ayrı dinlər bəşər əhlinin vəhdətinə, ümumsəadətə xidmətə yönəlmişdir. A. Şaiqin qeyd etdiyi kimi, bütün bəşəriyyət ayrı-ayrı dinlərə, ictimai mənşə və statuslara, cinsi fərqlərə, milli mənsubiyyətlərə ayrılmasına rəğmən eyni yaradılışın zərrəsidir, bir Tanrının yaratdıqlarıdır: Hamımız bir günəşin zərrəsiyik! ...Ayırmaz bizləri incil, quran, Ayırmaz: şərq, cənub, qərb, şimal… Yüklə 431,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|