Microsoft Word M?d?niyy?tsunasl?q az doc
Yüklə 431,52 Kb.
|
4. Mədəniyyət haqqındakı təyinlərin təsnifi
Mədəniyyət – bəşər tariх boyu insanın fiziki və əqli fəaliyyətinin məhsulu olan ikinci təbiəti yaratmaq, hifz etmək və nəsillərə ötürmək qabiliyyətini özündə ehtiva edir. Latınca becərmək mənasını verən bu istilah təbii – natura sözünün əksi kimi işlədilmişdir. Məsələn, çay təbiətdir, kanal isə mədəniyyətdir. y təbiətə məхsusdur, parfümeriya mədəniyyətə, səs təbiidir, söz isə mədəniyyətin nailiyyətidir. Müasir elmi ədəbiyyatda mədəniyyət haqqındakı təyinləri və tərifləri aşağıdakı kimi təsnif etmək mümkündür; • Mədəniyyət - əvvəlki nəsillərin yaradaraq gələcəyə ötürdüyü, bizim həyatımızın ə saslarını müəyyən edən sosial təcrübə və mənəvi irsdir; • Mədəniyyət - insan davranışını təşkil edən qaydalar məcmusudur; • Mədəniyyət - təbii mühitə cəmiyyətin uyğunlaşması vasitəsidir; • Mədəniyyət sənət (incəsənət), əxlaq, qanunlar, adətlər və həmçinin sosial varlıq kimi insanın yaratdığı qabiliyyətlər və bacarıqlar kompleksdir; • Mədəniyyət - simvolların, inamların, dəyərlərin, normaların və artefaktların məcmusudur. Onda cəmiyyətin tipik xüsusiyyətləri ifadə edilmişdir. Bunun sayəsində cəmiyyət, millətlər və qruplar məhz öz mədəniyyəti ilə fərqlənir. Xalqın mədəniyyəti onun həyat tərzidir; • Mədəniyyət adət, ənənələr, sosial təcrübə, etiqad və bütün fəaliyyət növlərinin məcmusudur; • Mədəniyyət insan davranışını normaya salan əхlaqi imperativlər və qaydalar məcmusudur. Burada mədəniyyət əхlaq, etik davranış, səliqə, savad, mənəvi dəyər və intellektin göstəricisi kimi çıхış edir; • Mədəniyyət mədəni institutlar səviyyəsində kitabхana, klub, teatr, muzey, ali təhsil müəssisələri və s. kimi anlaşılır. • Mədəniyyət millət, хalq, ölkə və hətta hər hansı sosial stratı хarakterizə etmək üçün işlədilir. Kütlə mədəniyyəti, qədim yunan mədəniyyəti və s.
Mədəniyyətşünaslıqda “mədəniyyət” anlayışına dair müхtəlif təfsirlər mövcuddur: E.B.Taylorun fikrincə, “Mədəniyyət, biliyi, imanı, hüququ, sənəti, ə xlaqı, adət və ənənələri, fərdin mənsub olduğu cəmiyyətin bir üzvü olması etibarı ilə qazandığı vərdişlərini və bütün digər məharətlərini ehtiva edən çox mürəkkəb bir kompleksdir”. Z.Freydə görə, “Mədəniyyət bizim həyatımızı heyvanabənzər ə cdadlarımızın həyatından ayırmaqla insanın təbiətdən mühafizəsi və bir-biriləri ilə münasibətlərini tənzimləyən nailiyyət və institutları хarakterizə edir”. E.Kassirerin fikrincə, “Mədəniyyət insanın təkamül yolu ilə təbiətin asılılığından azadolma prosesidir. Dil, incəsənət, din, elm bu prosesin ardıcıl mərhələləridir”. “Mədəniyyət ümumi olaraq inanclar, dəyərlər, adət və ənənələr, zövqlər, qısaca, insan tərəfindən düzəldilmiş və yaradılmış hər şeydir” (A.K.Kohen). Mədəniyyət insanın nəsildən-nəslə ötürülə bilən uğurlarından meydana gəlmişdir. Nitsşenin fikrincə, mədəniyyət elm, etiqad, sənət, qanun və qaydalar, adət, ənənə, vərdiş, əх laq, bütövlükdə isə insanın sosial varlıq kimi nail olduğu bilik və bacarıqların məcmusudur. Alman filosofları .Kant (1724-1804) və G.V.F. Hegel (1770-1831) demək olar ki "mədəniyyət" sözündən istifadə etməmişdilər. Hegel mədəniyyət anlayışını savad, təhsil anlayışı ilə, Kant isə intizam, əхlaq sözü ilə əvəzləmişdi. Kanta görə, mədəniyyət hisslərin təzahürləri üzərində mənəvi borcun üstünlüyünə haqq qazandırır. Marksist yanaşmaya görə, mədəniyyət varlığın və şüurun bütün sahələrində gerçəkliyin dəyişdirilməsinə, bəşər tarixinin sərvətlərinin şəxsiyyətin daxili sərvətinə çevrilməsinə, insanın gücünün mahiyyətinin hərtərəfli aşkar edilməsinə və inkişaf etdirilməsinə yönəlmiş yaradıcı fəaliyyətdir. Marksist tərifə görə mədəniyyət – bəşəriyyətin ictimai, siyasi, tarixi proseslərdə topladığı maddi və mənəvi dəyərləin məcmusu, onların yaradılması, çoxaldılması və gələcək nəsillərə çatdırılması üsullarıdır.
Mədəniyyətin ilk tariхi tipi mifologiyadır. Mif dünyanın yaranması, təbiət hadisələri, ilahi varlıq, bütövlükdə mövcudat haqqında fantastik təsəvvürlərin ibtidai səviyyəsindən ibarət dünyagörüşü formasıdır. Mif və arхaik mədəniyyətə
insanların bilavasitə dindən əvvəlki inanc və görüşləri daхildir. Mif mənəvi mədəniyyətin və sosial həyatın ilkin elementlərinin vəhdətini əks etdirirdi. Müasir dünya dinlərinin ibtidai forması olan təbii dinlər mədəniyyətin ilkin tariхi formalarındandır. Magiya və cadugərlik insanların təbii varlığa yaradıcı-mədəni münasibətinin, təbiətə dəyişdirici müdaхilənin ilk mərhələsidir. Mənəvi olanın təbiət üzərində hakimiyyətinin olmasından ibarət olan magiya və cadugərlik xüsusi şə xslərə, harizmatik gücə malik insanlara verilən istedaddır. Insanlar öz güclərinə ş übhə edirlər və ovsunun köməyinə müraciət edirlər. Dinin hətta ən erkən formaları belə mənəvi mədəniyyətin izlərini özünə daxil edir. Din (latınca – müqəddəs, ərəbcə - etiqad deməkdir) hər şeydən əvvəl dini təsisatları, dini fəaliyyət və dini münasibətləri ehtiva edir. Onun tərkibində dini təlimlər, dini hisslər, sitayiş və ya ayinlər, dini təşkilatlar və təriqətlər birləşir. Din gerçəkliyin mənəvi mənimsənilməsidir. Yerdən kənar qüvvələrə inam, ruhun ölməzliyinə etiqad dinlərin əsasını təşkil edir. Din özündə üç elementi: 1) dini təsəvvürlər və ya mifoloji elementi, 2) dini hisslər və ya emosional elementi və 3) dini fəaliyyət və ya sitayiş, ayin və mərasimləri birləşdirir. 7.Qədim Şərq mədəniyyəti Qədim Şərq mədəniyyətinin məzmununda zərdüştlük ənənələri özünəməxsus yer tuturdu. ki əsas başlanğıcın, xeyirlə şərin, yəni Hörmüzün Əhrimanla mübarizəsi Zərdüştün əsasını qoyduğu qədim dinin mahiyyətini təşkil edir. Ali Tanrı Ahurəməzda (yunanca – Hörmüz) işıq və xeyirxahlığın Tanrısı hesab olunurdu. Onun adında hakimiyyət və müdriklik haqqında təsəvvürlər əlaqələnirdi (“mazda” – müdriklik deməkdir.). Məsələnin başqa bir tərəfi ondan ibarətdir ki, Hörmüz təkcə işıq yox, həm də ümumiyyətlə işıqlar səltənətidir. Ulduzlar işığın tək-tək təzahürləridir. Ulduzlar dahilər şəklində şəxsləndirilir. Günəş və planetlər əsas, xalis və böyük ruhlardır. Onlar hər kəsi qoruyur, hər kəsə nemət bəxş edir və növbə ilə işıqlar səltənətinə hökmranlıq edirlər. Hər şey, bütün canlılar və bütün mənəvi dünya işığa məxsusdur. Hər şey işıqdır. Yüklə 431,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|