59
- xidmətin işçiləri tərəfindən aparılan yoxlamalar zamanı cinayət xarakterli
faktlar aşkar edildikdə sənədlərin hüquq-mühafizə orqanlarına göndərilməsini təmin
etmək;
- yoxlamaların nəticələrinin müzakirə edilməsini və rəsmiləşdirilməsini
Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi tərəfindən müəyyən olunmuş qaydada
həyata keçirmək;
- sığortaçılar və sığorta vasitəçiləri tərəfindən təqdim olunan müvafiq
hesabatların
siyahısını,
formalarını
və
təqdim
olunması
müddətlərini
müəyyənləşdirmək, belə hesabatları almaq və təhlil etmək;
- sığortaçıların və təkrarsığortaçıların maliyyə sabitliyinə və ödəmə qabiliyyətinə,
o cümlədən onların qanunvericiliklə müəyyən edilmiş normativlərə əməl etmələrinə
nəzarət etmək;
- sığortaçıların və müvafiq sığorta vasitəçilərinin rəhbər işçilərinin
qanunvericiliklə müəyyən edilmiş tələblərə uyğunluğuna nəzarət etmək və sair.
60
FƏS L 3. Respublikada dövlət maliyyə nəzarətinin təkmilləşdirilməsi və
effektivliyinin artırılması
3.1. Dövlə
t maliyyə
nə
zarə
tinin mövcud problemlə
ri və
onların aradan
qaldırılması mə
sə
lə
lə
ri
Səmərəli nəzarət sisteminin yaradılması hər bir ölkədə sosial-iqtisadi inkişafın
təminatının vacib ünsürlərindən biri kimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu mənada, çox
səciyyəvidir ki, Azərbaycanda mükəmməl nəzarət sisteminin yaradılması və mövcud
nəzarət mexanizmlərinin bazar iqtisadiyyatının xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırılması
dövlət quruculuğu siyasətində daim diqqət mərkəzində saxlanılan məsələlərdən biri
olmuşdur.
Azərbaycan Respublikasının müstəqil, demokratik inkişaf yoluna qədəm
qoymasından sonra ölkədə həyata keçirilən radikal iqtisadi islahatlar və idarəetmə
sisteminin təkmilləşdirilməsi, o cümlədən nazirlik, komitə və başqa mərkəzi icra
hakimiyyəti orqanlarında mövcud olan nəzarət-təftiş qurumlarının ləğv olunması,
dövlət orqanlarına onların öz səlahiyyətlərinə aid olmayan yoxlamalar aparılmasının
qadağan edilməsi və bu istiqamətdə ardıcıl şəkildə həyata keçirilən digər məqsədyönlü
tədbirlər ölkədə beynəlxalq standartlara cavab verən nəzarət sisteminin qurulmasına
xidmət etmişdir.
Hələ 1996-cı ildə imzalanmış « stehsal, xidmət, maliyyə- kredit fəaliyyətinə
dövlət nəzarətinin qaydaya salınması və əsassız yoxlamaların qadağan edilməsi
barədə» Prezident fərmanı paralel və lüzumsuz yoxlamaların azaldılmasında, iqtisadi
subyektlərin qanuni mənafelərinin qorunmasında mühüm rol oynamışdır.
Beynəlxalq standartlara cavab verən nəzarət mexanizmini tətbiq etmək
məqsədilə «Dövlət nəzarəti sisteminin təkmilləşdirilməsi və sahibkarlığın inkişafı
sahəsində süni maneələrin aradan qaldırılması haqqında» ulu öndər tərəfindən
imzalanmış 1999-cu il 7 yanvar tarixli fərman iqtisadiyyatımızda demokratik
prinsiplərin bərqərar olunması baxımından müstəsna əhəmiyyət kəsb etmişdir.
«Azərbaycan Respublikasının dövlət idarəetmə sistemində islahatlar aparılması
üzrə Dövlət Komissiyasının yaradılması haqqında» 1998-ci il 29 dekabr tarixli
fərmanda isə islahatların nəzərdə tutulmuş 4 əsas istiqamətindən ikisi dövlət
61
xərclərinin idarə edilməsi və nəzarət sisteminin islahatını, başqa sözlə, nəzarətin
təkmilləşdirilməsini nəzərdə tutmuşdur.
«Sahibkarlığın inkişafına mane olan müdaxilələrin qarşısının alınması haqqında»
2002- ci il 28 sentyabr tarixli fərman da özəl bölmənin hərtərəfli fəaliyyətinə mane
olan bürokratik əngəllərin, qanunsuz müdaxilələrin, əsassız yoxlamaların qarşısının
alınması istiqamətində irəliyə atılmış bir addım olmuşdur.
Qeyd olunan fərmanlar ölkədə maliyyə nəzarətini bazar iqtisadiyyatı şəraitinə
uyğunlaşdırmağa, maliyyə nəzarətinin ağırlıq mərkəzini dövlət büdcəsi gəlirlərinin
formalaşmasına və xərclərin səmərəliliyinin yüksəldilməsinə, maliyyə nəzarətinin
korrupsiya alətinə çevirən əngəllərdən azad edilməsinə, sahibkarlıq fəaliyyətinin
inkişafına yönəldilməsinə istiqamətləndirdi.
Mövcud nəzarət sisteminin təkmilləşdirilməsi və nəzarət mexanizmlərinin bazar
iqtisadiyyatının xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırılması istiqamətində qəbul olunan
normativ hüquqi aktlar sırasına «Auditor xidməti haqqında» Azərbaycan
Respublikasının Qanunu (16 sentyabr 1994-cü il), «Hesablama Palatası haqqında»
Azərbaycan Respublikasının Qanunu (2 iyul 1999-cu il), «Azərbaycan Respublikasında
korrupsiyaya qarsı mubarizənin gucləndirilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin fərmanını (8 iyun 2000-ci il) da aid etmək olar.
Bunun da nəticəsində Azərbaycanda beynəlxalq tələblərə cavab verə biləcək
nəzarət sisteminin əsası qoyulmuşdur. Başqa sözlə, bir tərəfdən, nəzarətedici orqanların
sayının azaldıldığı və səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırıldığı halda, digər tərəfdən də sivil
nəzarət institutlarına geniş yer verilmiş, onların inkişafına nail olunmuşdur.
Ə
yani bir misal kimi, göstərmək olar ki, cəmiyyətin demokratikliyinin
meyarlarından biri kimi qiymətləndirilən və müstəqil, qərəzsiz nəzarət forması sayılan
audit Azərbaycanda beynəlxalq standartlar baxımından artıq bərqərar olmuşdur və
iqtisadi həyatda öz mövqeyini durmadan möhkəmləndirir.
Eləcə də əsas vəzifəsi dövlət büdcəsinin gəlir və xərclərinin icrasına nəzarəti
həyata keçirmək olan və konstitusion əsaslarla kənar dövlət maliyyə nəzarətini həyata
keçirən Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatası yaradıldı.
Hesablama Palatası Azərbaycanın Ali Audit nstitutu olmaqla dövlət maliyyəsinə
nəzarəti həyata keçirən xüsüsi orqandır. Nəzarətin həyata keçirilməsində məqsəd dövlət