4
Dövlət maliyyə nəzarəti həmçinin ayrı-ayrı nazirlik və komitələrin nəzarət-təftiş
idarələri, baş mühasibatlığı və maliyyə idarələri vasitəsilə də həyata keçirilir.
ndiki halda iqtisadi inkişafın müasir mərhələsində köhnə nəzarət sisteminin
yenidən qurulması, təzələnməsi, təkmilləşdirilməsinə də ehtiyac duyulur. Maliyyə
nəzarətinin təkmilləşdirilməsi, hər şeydən əvvəl, nəzarətin ən müasir mexanizmlərinin
təşkilini və fəaliyyət göstərməsini, nəzarət sisteminin əlaqələndirilməsini və təsir
gücünün artırılmasını və s. nəzərdə tutmalıdır.
Tə dqiqat iş inin predmeti və obyekti. Tədqiqat işinin predmetini Azərbaycanda
dövlət maliyyyə nəzarəti sisteminin təkmilləşdirilməsinin nəzəri aspektləri, obyektini
isə maliyyə ehtiyatlarının formalaşdırılması və istifadəsi zamanı meydana çıxan pul-
bölgü prosesi təşkil etmişdir.
Tə dqiqatın ə sas mə qsə di və və zifə lə ri. Dissertasiya işinin məqsədi yeni iqtisadi
şə
raitdə dövlət maliyyə nəzarətinin zəruriliyinin, məqsəd və vəzifələrinin öyrənilməsi,
bu sahə ilə bağlı müxtəlif nəzəri yanaşmaların sistemləşdirilməsi, dövlət maliyyə
nəzarəti sistemində mövcud problemlərin araşdırılması və onun effektivliyinin
artırılması yollarını müəyyənləşdirməkdir.
Dissertasiya işinin məqsədinə uyğun olaraq tədqiqatda aşağıdakı vəzifələrin həlli
nəzərdə tututlmuşdur:
- müasir iqtisadi şəraitdə nəzarət mexanizminin və onun vacib tərkib hissəsi olan
maliyyə nəzarətinin formalaşması prinsipləri, şərtləri və rolunun nəzəri-metodoloji
məsələlərinin elmi araşdırılması və bu istiqamətdə təklif və tövsiyyələr hazırlamaq;
- müasir şəraitdə dövlət maliyyə nəzarəti sisteminin fəaliyyətinin
qiymətləndirilməsini aparmaq və son dövrlərdə baş verən meyllərin analitik təhlilini
vermək;
- maliyyə nəzarətinin əsasən də dövlət maliyyə nəzarəti sisteminin qabaqcıl dünya
təcrübəsi və Azərbaycan reallığı əsasında təkmilləşdirilməsi və effektivliyinin
artırılması istiqamətində elmi təkliflər və tövsiyyələr hazırlamaq.
Tə dqiqat iş inin nə zə ri və metodoloji ə saslarını Azərbaycanın və digər ölkələrin
bu sahə, dövlət maliyyə nəzarəti haqqında elmi əsərləri, Azərbaycan Respublikasının
qanunları, normativ-hüquqi aktları və s. təşkil edir.
5
Tədqiqatın elmi yeniliyi. Maliyyə nəzarətinin gələcək inkişafı, onun
səmərəliliyi xeyli dərəcədə dövlətin qanunvericilik bazasının zamanın tələbinə uyğun
təkmilləşdirilməsindən bilavasitə asılıdır. Maliyyə nəzarətini tənzimləyən normativ-
hüquqi baza bu nəzarəti demokratik dövlətə xas olan keyfiyyətcə yeni səviyyəyə
keçirməyi təmin etməlidir.
Bununla bərabər, maliyyə nəzarəti sistemində aşağıdakı istiqamətlərdə müəyyən
digər tədbirlərin görülməsi də məqsədəuyğun olardı:
- maliyyə nəzarətinin normativ-hüquqi bazasının mövcud reallıqlara uyğun
təkmilləşdirilməsi;
- maliyyə nəzarəti sahəsində informasiya texnologiyalarının tətbiqinin
genişləndirilməsi;
- müxtəlif nəzarət orqanları tərəfindən aparılan yoxlamaların təkrarlanmasının
qarşısının alınması;
- yoxlamaların keyfiyyət göstəricilərinin artırılması və yoxlamaların sayının
azaldılması;
- aparılan yoxlamalar zamanı qanunvericiliyin tələblərinə riayət edilməsi və mənfi
hallara qarşı ciddi nəzarət mexanizmlərinin tətbiqi və s.
Tə dqiqatın praktiki ə hə miyyə ti. Tədqiqatın elmi-nəzəri və praktiki nəticələri
dövlət maliyyə nəzarəti sisteminin təkmilləşdirilməsi və yenidən qurulması prosesində
istifadə oluna bilər.
Dissertasiya işinin həcmi və strukturu. Dissertasiya işi kompüter yazısı
ilə müvafiq standartlara uyğun yazılmış və 76 səhifədən ibarətdir. Dissertasiya işi giriş,
üç fəsil, nəticə və təkliflər hissələrindən ibarətdir. Burada həmçinin çoxlu
sayda
diaqramlardan,
sxemlərdən,
qrafiklər
və
cədvəllərdən
istifadə
olunmuşdur.
Dissertasiya işinin birinci fəsli “Maliyyə nəzarətinin formalaşmasının nəzəri-
metodoloji əsasları” adlanır. Fəslin adından da göründüyü kimi bu fəsildə əsasən
maliyyə nəzarətinin təşkilinin nəzəri əsaslarına toxunulmuşdur.
Dissertasiya işinin ikinci fəsli “Azərbaycan Respublikasında dövlət maliyyə
nəzarətinin müasir vəziyyəti” adlanır. Bu fəsildə respublikada büdcə, vergi, sığorta
6
nəzarətinin müasir vəziyyəti və təşkili xüsusiyyətlərindən, eləcə də onları həyata
keçirən orqanlardan geniş bəhs edilir.
Dissertasiya işinin üçüncü fəsli isə “Respublikada dövlət maliyyə nəzarətinin
təkmilləşdirilməsi və effektivliyinin artırılması yolları” adlanır və burada əsasən
dövlət maliyyə nəzarətinin təkmilləşdirilməsi мясяляляриня эениш йер верилир.
7
FƏS L 1. MAL YYƏ NƏZARƏT N N FORMALAŞMASININ NƏZƏR -
METODOLOJ Ə SASLARI.
1.1.
qtisadiyyatın idarə olunmasında maliyyə nə zarə tinin rolu, mə qsə d və
və zifə lə ri
Iqtisadi və sosial proseslərin inkişaf etdiyi bir şəraitdə xalq təsərrüfatının idarə
edilməsində, xüsusilə bazar münasibətləri şəraitində maliyyə nəzarətinin rolu və
ə
həmiyyəti getdikcə artır.
Maliyyə nəzarəti dedikdə, ölkənin sosial-iqtisadi inkişafı məqsədilə istər
müəssisələrin, istərsə də dövlətin və bələdiyyələrin pul fondlarının təşkili,
bölüşdürülməsi və məqsədyönlü istifadə edilməsi üzərində nəzarət başa düşülür.
Başqa sözlə ifadə etsək, maliyyə nəzarəti – bütün iqtisadi subyektlər: dövlət,
müəssisə və təşkilatların maliyyə fəaliyyəti üzərində qanunverici və icraedici
hakimiyyət orqanlarının nəzarətidir.
Maliyyə nəzarəti bir tərəfdən maliyyə idarə edilməsinin həlledici hissəsi, digər
tərəfdən maliyyə sisteminin idarə olunmasının effektliliyinin vacib şərti kimi çıxış edir.
Maliyyə nəzarətinə iki nöqteyi-nəzərdən yanaşmaq doğru olar:
1.
Xüsusi nəzarət orqanlarının bütün iqtisadi subyektlərdə maliyyə
qanunvericiliyi
və
maliyyə
intizamına
riayət
olunması
üzrə
reqlamentləşdirilmiş fəaliyyəti kimi;
2.
Maliyyə əməliyyatlarının effektivliyinin təmin edilməsi üçün maliyyə və pul
axınlarının idarə edilməsinin vacib elementi kimi.
Qeyd olunan aspektlər bir-biri ilə sıx bağlıdır, ancaq nəzarətin məqsədləri,
metodları və subyektlərinə görə fərqlənirlər.
Maliyyə nəzarəti maliyyənin nəzarətedici funksiyasının təzahürü, yaxud
gerçəkləşdirilməsi kimi çıxış edir və burada həmin nəzarətin məqsədləri, mahiyyəti
müəyyənləşir. Onu da qeyd edək ki, cəmiyyətin məhsuldar qüvvələrinin və ictimai
münasibətlərin inkişaf səviyyəsindən asılı olaraq maliyyə nəzarətinin məqsəd və
istiqamətləri dəyişə bilər.
.A. Belobjetskinin fikrincə: «Maliyyə nəzarəti nəzarət funksiyaları verilmiş
dövlət orqanlarının və ictimai orqanların müəssisə, birlik, idarə, təşkilat, maddi istehsal
və qeyri-istehsal sahələri bölmələrinin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinə, həmin
Dostları ilə paylaş: |