Microsoft Word mitelov ravan doc
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
14
nəzarəti, cra hakimiyyəti orqanlarının nəzarəti, Maliyyə- kredit təşkilatlarının nəzarəti, Müəssisə daxili nəzarət, Аuditor nəzarəti
3
Büdcə nəzarəti, Vergi nəzarəti Valyuta nəzarəti, Кredit nəzarəti Sığorta nəzarəti, nvestisiya nəzarəti Т .А. Başkatova 4 Fəaliyyət həcmi Tam nəzarət Qismən nəzarət A.S.Narinskiy, N.Q.Hacıyev 5
Nəzarət metodları Təsərrüfat fəaliyyətinin analizi Təftiş Т
Müayinə
N. .Silayev, S.A. Artemyev, V.A.Piven 6 nformasiya mənbələri
Sənədli nəzarət Faktiki nəzarət
V.M.Rodionova, V. .Şleynikov, V.A.Piven, L.M.Kramarovskiy
7
zamanı lkin nəzarət, Cari nəzarət Sonradan nəzarət
T.A.Başkatova, E.Y,Qraçeva, A.S.Narinskiy, N.Q.Hacıyev, V.M.Rodionova, V. .Şleynikov, N. .Silaev
Beləliklə, maliyyə nəzarətinin həyata keçirilmə zamanından asılı olaraq üç formasını qeyd edirlər: ilkin, cari, sonradan nəzarət. Ilkin maliyyə nəzarəti müəssisələrin, həmçinin dövlətin maliyyə planlaşdırılması fəaliyyətində çox mühüm əhəmiyyətə malikdir. Ilkin maliyyə nəzarəti müəssisələrin maliyyə planlarının, idarə və təşkilatların gəlir və xərc smetalarının, büdcə layihələrinin, müqavilə şərtlərinin və s. sənədlərin tərtib edilməsi və təsdiqi zamanı həyata keçirilir. Belə olan halda ilkin maliyyə nəzarəti maddi, əmək və maliyyə ehtiyatlarının qeyri-səmərəli istifadəsinin qarşısını almağa kömək edir və həmçinin təsərrüfat orqanlarının fəaliyyətlərinin mənfi nəticələrini aradan qaldırmağa imkan verir.
15 Bundan başqa, ilkin maliyyə nəzarətinin köməyi ilə maliyyə planlarının, gəlir və xərc layihələrinin tərtib olunması mərhələsində müəssisələrin əlavə ehtiyatları aşkar edilə bilər ki, bu da maliyyə ehtiyatlarının artırılması və maliyyə vəziyyətlərinə görə müəssisələrin məsuliyyətinin gücləndirilməsi üçün xüsusilə vacibdir. Maliyyə nəzarətinin bu forması qanunların və digər normativ sənədlərin pozulmasını qabaqcadan aydınlaşdırmağa kömək edir. Cari maliyyə nəzarəti təsərrüfat –maliyyə əməliyyatlarının həyata keçirilməsi gedişində maliyyə planlarının icrası zamanı yerinə yetirilir. Bu zaman əmtəə dəyərlilərinin və pul vəsaitlərinin xərclənməsinin normalarını nəzarətdə saxlamaq mümkün olur. Maliyyə nəzarətinin bu forması büdcə ilə hesablaşmaların tam, vaxtında və bütünlüklə həyata keçirilməsi üçün müəssisə və təşkilatların fəaliyyətinin ardıcıl surətdə faktiki materiallar əsasında təhlil edilməsini nəzərdə tutur. Cari maliyyə nəzarətinin təsərrüfatdaxili yığım ehtiyatlarının artmasının araşdırılmasında əhəmiyyəti böyükdür. Sonradan maliyyə nəzarəti hesabat dövrünün və maliyyə ilinin bütövlükdə başa çatmasından sonra həyata keçirilir. Bu nəzarətdə büdcənin icrası, müəssisə və təşkilatların maliyyə planlarının yerinə yetirilməsi zamanı pul vəsaitlərinin səmərəli xərclənməsi yoxlanılır. Sonradan maliyyə nəzarəti ilkin maliyyə nəzarəti ilə qarşılıqlı ə laqədardır və daha doğrusu ilkin maliyyə nəzarətinə əsaslanır. Belə ki, sonradan nəzarət, maliyyə əməliyyatları haqqında verilmiş ilkin nəzarət göstəriciləri əsasında aparılır. Ümumiyyətlə, maliyyə nəzarətini daha dəqiq reallaşdırmaq üçün adı çəkilən formaların hamısından bəhrələnmək lazımdır. Mülkiyyət forması və ya həyata keçirildiyi obyektdən asılı olaraq maliyyə nəzarətinin aşağıdakı növləri vardır: • Dövlət maliyyə nəzarəti; • Qeyri-dövlət maliyyə nəzarəti. Ümumdövlət maliyyə nəzarəti maliyyə nəzarətinin əsas forması olmaqla dövlət hakimiyyət orqanları və idarələri tərəfindən həyata keçirilir. O nəzarət edilməli obyektlərə idarəçilik tabeçiliyindən asılı olmayaraq yönəldilir.
16 Prof. A.N. Kozırin "maliyyə nəzarətini həyata keçirən orqanların təbiətindən" asılı olaraq nəzarətin üç növünü fərqləndirir: -dövlət nəzarəti; -təsərrüfatdaxili nəzarət; - müstəqil nəzarət. Müəllif dövlətin maliyyə nəzarətinin də, öz növbəsində, iki növünü ayırd edir: a) ümumdövlət nəzarəti, yəni ümumi səlahiyyətli dövlət hakimiyyəti və idarəçilik orqanları, habelə xüsusi nəzarət orqanları tərəfindən həyata keçirilən maliyyə nəzarəti; b) idarə nəzarəti, yəni nazirliklər və idarələr, yerli özünüidarə orqanlarının nəzarət-təftiş şöbələri tərəfindən onlara tabe olan müəssisə və idarələrə münasibətdə həyata keçirilən maliyyə nəzarəti. Ümumiyyətlə isə, maliyyə nəzarətini həyata keçirən orqanların dairəsinə görə nəzarətin aşağıdakı növləri vardır: 1. Parlament nəzarəti; 2. Prezident nəzarəti; 3. Ümumi səlahiyyətli idarəçilik orqanlarının nəzarəti; 4. Maliyyə-kredit orqanlarının nəzarəti; 5. darədaxiili nəzarət; 6. Təsərrüfatdaxili nəzarət; 7. Auditor nəzarəti. Xüsusi səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən həyata keçirilən maliyyə fəaliyyətinin məzmunundan asılı olaraq maliyyə nəzarətinin növlərini bu şəkildə də qruplaşdırmaq olar: a) büdcə nəzarəti; b) vergi nəzarəti; c) bank nəzarəti; d) sığorta nəzarəti; e) valyuta nəzarəti; f) gömrük nəzarəti.
Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|