Microsoft Word mitelov ravan doc
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
17 Maliyyə nəzarətinin bütün bu növlərini: a) məcburi nəzarət; b) könüllü (təşəbbüs ə sasında) maliyyə nəzarəti olmaqla qruplaşdırmaq olar. Prof. N. . Ximiçeva hesab edir ki, məcburi maliyyə nəzarəti iki halda həyata keçirilir: 1.
2.
səlahiyyətli dövlət orqanlarının qərarı ilə. Təşəbbüs əsasında maliyyə nəzarəti təsərrüfat subyektlərinin özlərinin müstəqil qərarı ilə həyata keçirilir. Maliyyə nəzarətinin metodları dedikdə isə qarşıya qoyulmuş məsələlərin həlli üçün müəyyən ardıcıllıqla icra edilən fəaliyyətlərin toplusu başa düşülür. Bir çox iqtisadçılar (A.L.Apel, E.Y.Qraçeva, N. .Ximiçeva, S.O.Şoxin) maliyyə nəzarətinin metodları olaraq nəzarətin həyata keçirilmə üsulları və qaydalarını qəbul edirlər. V.M.Rodionova və V. .Şleynikov maliyyə nəzarətinin metodlarını nəzarətin ə saslandırılmış və təcrübədən keçirilmiş üsullarının, eləcə də nəzarət obyektinin konkret elementlərinin analizi və dəyərləndirmələrinin məcmusu kimi xarakterizə edirlər. V.V.Bursevin fikrincə maliyyə nəzarətinin metodları dedikdə nəzarətin məqsədlərinə nail olunma yolları və ya qaydaları nəzərdə tutulur. Beləliklə, müasir dövrdə formalaşmış ümumi rəyə əsasən maliyyə nəzarəti metodları nəzarətin məqsədlərinə çatmaq üçün istifadə olunan üsul və qaydaların məcmusudur. E.A.Voznesenskiy maliyyə nəzarətinin metodlarına balans yoxlamalarını, maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin təhlilini, sənədli təftişi və sairəni aid edir. Qeyd olunan metodlardan hər birini o, nəzarətin vəzifələrini həll etməyə imkan verən tərkib hissələrinə ayırır. Bu baxımdan E.A.Voznesenskiy çoxsəviyyəli nəzarət sistemi konsepsiyasının yaradıcılarından hesab olunur. Bu günkü gün çoxsəviyyəli nəzarət sistemi konsepsiyası bir çox müasir müəlliflər (N.T.Beluxa, V.V.Bursev, O.A.Noqina, A.A.Terexov, M.A.Terexov) tərəfindən də qəbul edilir. V.V.Bursev maliyyə nəzarəti metodlarının tərkibinə
18 ümumelmi, empirik və spesifik nəzarət metodlarını aid edir. O.A.Noqina isə nəzarətin metodlarını aşağıdakı kimi qruplaşdırır: ümumelmi və xüsusi nəzarət metodları.
Ма liyyə nəzarəti metodlarının nisbətən tanınmış təsnifləşdirilməsi isə aşağıdakılardır: - sənədli nəzarət metodları; - faktiki nəzarət metodları. Sənədli nəzarət metodları sənədlərdən istifadəni nəzərdə tutur və ilkin uçot sənədlərinin, mühasibat qeydlərinin, müqavilələrin və sairənin əsasında aparılır. Мə sələn, yoxlama maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinə aid ayrı-ayrı sənədlər, balans hesabatları, məxaric məlumatları və s. əsasında aparılır. Yoxlama zamanı maliyyə Nəzarət metodları Xüsusi metodlar
i metodlar
n şəxslərə təsir metodları sintez, induksiya, deduksiya, təhlil, ekspertiza, analogiya
nandırma, Məcbur
etmə, Cərimə.
Spesifik metodlar qtisadi-
riyazi metodlar, iqtisadi təhlil
üsulları və s.
Emprik metodlar nventar-
laşma, Ekspertiza, Qarşılıqlı yoxlama, Ekperiment
19 intizamının pozulması halları üzə çıxarılarsa, bu neqativ halların aradan qaldırılması üçün tədbirlər də nəzərdə tutulur. Müayinə müəssisə, idarə və təşkilatların ayrıca bir fəaliyyət sahəsini əhatə edir. Yoxlamadan fərqli olaraq bu zaman daha geniş dairəli göstəricilərdən istifadə olunur. Təsərrüfat orqanlarının maliyyə vəziyyəti, onların gələcəkdə inkişaf perspektivləri, istehsalın yenidən qurulması və dəyişdirilməsi kimi məsələlər məhz müayinə zamanı müəyyən olunur. Sənədli nəzarət metodlarından biri olan təhlil metodu ən düzgün informasiya ə ldə etməyə imkan verərək illik hesabatların faktiki məlumatları əsasında aparılır. Bu zaman proqnoz və tapşırıqların yerinə yetirilmə səviyyəsi, maliyyə intizamına və vəsaitlərin xərc normalarına riayət olunması aşkar edilir. Sonuncu metod (təftiş) maliyyə nəzarətində ən mühüm metodlardan biridir və təşkilatların müəyyən hesabat dövründəki maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətini əhatə edir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində təftiş (yaxud auditor yoxlanışı) nəzarətin ən geniş tətbiq olunan metodudur. Təftiş dövlət tərəfindən məcburi qaydada, maliyyə intizamını pozan firmaların fəaliyyətini tam yoxlamaq hüququ ilə təşkil edilə bilər. Təftiş prosesində məlumatların əhatə dərəcəsindən asılı olaraq yoxlama tam başdan-başa aparılır və bu zaman bütüb sənədlər və material qiymətliləri nəzarətdən keçirilir. Əgər sənədlərin bir qismi nəzarətdən keçərsə, yoxlama qismən aparılmış hesab edilir. Təftişin məqsədlərindən asılı olaraq müxtəlif yoxlama üsullarından istifadə olunur: hesabat məlumatlarının tutuşdurulması, xəzinədə olan nağd pulun yoxlanılması, sənədlər əsasında qarşılıqlı yoxlama, əmtəə-material qiymətlilərinin inventarizasiyası, ekpertiza və s. Keçirilən təftişin yekununda isə akt tərtib olunur və onun əsasında müəssisə və təşkilatların təsərrüfat fəaliyyətlərində üzə çıxarılmış nöqsanların aradan qaldırılması və daxili ehtiyatların səfərbər edilməsi üçün tədbirlər işlənib hazırlanır. Faktiki nəzarət metodları sənədlərlə deyil, bilavasitə mühasibat uçotu obyektləri ilə işə əsaslanır: əsas vəsaitlərlə, xammalla və s. Metodların verilmiş qrupuna inventarizasiya, nəzarət ölçmə, nəzarət məqsədilə alqı, müşahidə, baxış və sairə aid edilir. Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|