500
nə
zə
rdə
tutulan istifadə
sinə
mane olmamalıdır və
ya əş
yadan istifadə
ni istisna (qeyri-mümkün) etmə
mə
-
lidir.
Kirayəyə verilən əşyanın istifadə üçün yararlı vəziyyətdə olmaması, habelə onun müqavilə ilə qarantiya
verilmiş xassələrdən məhrum olması əşyanın fiziki qüsurunu müəyyən edir. Əşyadan istifadəyə üçüncü şəxs-
lərin hər hansı hüquqlarının və ya iddialarının maneçilik törətməsi və ya istifadəni istisna etməsi isə əşyanın hü-
quqi cə
hə
tdə
n qüsurlu olmasını şərtləndirir. Fiziki qüsurlar iki cür olur: adi (əhəmiyyətsiz) qüsurlar; mühüm
(əhəmiyyəti olan) qüsurlar. Adi qüsurlar odur ki, o, əmlakdan müqaviləyə müvafiq surətdə və onun təyinatına
uyğun olaraq istifadə edilməsinə maneçilik törətmir. Mühüm qüsurlar isə əksinə, əmlakdan təyinatına uyğun
olaraq və müqaviləyə müvafiq surətdə istifadə edilməsini istisna edir. Adi qüsurlar əhəmiyyəti olmayan qüsur-
lardır. Bu cür qüsurlar anjaq əşyanın yararlılıq xassəsinin azalmasına təsir göstərir və ona görə də hesaba alın-
mır.
Kirayə verənin bu vəzifəni, yəni kirayəçiyə müqavilə şərtlərinə uyğun gələn və qanunda nəzərdə tutulan
tələblərə zidd olmayan əşya vermək vəzifəsini icra etməməsi müəyyən hüquqi nəticələrə səbəb olur. Belə halda
qanun kirayəçinin mənafeyini müdafiə etmək üçün hüquqi müdafiə vasitələri müəyyən edir (MM-in 677-ci
maddəsi). Əşya müqavilə şərtlərinə uyğun gəlmədikdə kirayəçi aşağıdakı hüquqi müdafiə vasitələrini tətbiq et-
mək ixtiyarına malikdir (mühüm qüsurlar olduqda):
●
əgər müqavilə şərtlərinə uyğunsuzluq nəticəsində əşya məhv olarsa, kirayəçi kirayə haqqını ödəmir;
●
əşyanın yararlılıq xassəsindən məhrum olduğu müddət üçün kirayə haqqını ödəməmək, onun ya-
rarlılığının azaldığı müddət üçün isə yalnız kirayə haqqının bir hissəsini ödəmək;
●
kirayə verən əşyanın müqavilə şərtlərinə uyğun gəlməməsinin aradan qaldırılmasını gecikdirdiyi halda,
öhdəliyin icra edilməməsi nəticəsində
də
yə
n zə
rə
rin ə
və
zini ödə
mə
yi tə
lə
b etmə
k;
●
kirayə verən əşyada aşkar edilmiş qüsurun aradan qaldırılmasını gecikdirərsə və kirayəçi həmin qüsuru
özü aradan qaldırarsa,
çə
kdiyi zə
ruri xə
rclə
rin ə
və
zinin ödə
nilmə
sini tə
lə
b etmə
k.
Beləliklə, əşyanın müqavilə şərtlərinə uyğun gəlməməsi halı kirayəçiyə ixtiyar verir ki, o, kirayə haqqını
və ya onun bir hissəsini ödəməsin. Bundan əlavə, o, həm də öhdəliyin icra edilməməsi nəticəsində dəyən zərə-
rin əvəzini ödəməyi tələb edə bilər. Bu onu göstərir ki, kirayə verən müqavilə şərtlərinə uyğun gəlməyən əşya
verilməsinə görə məsuliyyət daşıyır: bu cür uyğunsuzluq müqavilə bağlandığı məqamda məlum olarsa; bu cür
uyğunsuzluq kirayə verənin cavabdeh olduğu hansısa hal nəticəsində sonradan əmələ gələrsə; kirayə verən hə-
min uyğunsuzluğun aradan qaldırılmasını gecikdirərsə. Məsələn, kirayəçi deşiyi olan çaxır çəlləyini kirayəyə
götürür. Bu qüsur barədə kirayə verənin məlumatı vardır. Çaxır deşiyi olan həmin çəlləkdən axıb tökülür. Başqa
bir misalda çoban mal-qaranı otarmaq üçün otlağı kənd sakininə kirayəyə verir. Çoban həmin otlaqda zəhərli
(zərərli) ot bitdiyini bilir. Bu otu yeyib mal-qara tələf olur. Göstərilən misallarda kirayəçi kirayə haqqını ödəmir
və ona dəyən zərərin əvəzini ödəməyi tələb edir. Kirayə verən yalnız cavabdeh olduğu hallara görə (təqsirə görə
məsuliyyət prinsipi) məsuliyyət daşıyır.
Kirayəçi iki halda hüquqi müdafiə vasitələrini tətbiq edə bilməz. Birincisi, kirayəyə verilən əşyada aşkar
olunmuş qüsurlar adi qüsurlar olduqda, kirayəçi kirayə haqqını ödəməkdən azad edilmir. kincisi, kirayəyə gö-
türülən əşyanın müqavilə şərtlərinə uyğun gəlmədiyi kirayəçiyə müqavilə bağlandığı zaman məlum olduğu hal-
larda, o, göstərilən mülki-hüquqi vasitələrdən istifadə edə bilməz. Belə ki, müqavilə bağlanarkən kirayəçi qeyd
etdiyi qüsurlara görə hər hansı bir tələb irəli sürə bilməz.
Kirayə verən əşyanı müqavilədə nəzərdə tutulan müddətdə istifadəyə verməlidir. Bu vəzifəni o, vax-
tında icra etməyərək gecikdirməyə yol verərsə, kirayəçiyə xəbərdarlıq müddətini gözləmədən müqaviləni
birtə
rə
fli qaydada ləğ
v edir.
Kirayə verənin əsas vəzifələrindən biri əşya ilə bağlı yükləri çəkməkdən, dövlət vergilərini və yerli
vergilə
ri ödə
mə
kdə
n ibarə
tdir (MM-in 679-cu maddəsi). Bu qayda dispozitiv xarakterə malikdir. Belə ki, tə-
rəflərin razılığı ilə ayrı qayda da nəzərdə tutula bilər. Belə ki, bu vəzifənin icrası kirayəçiyə də həvalə oluna bi-
lər.
Hər bir şəxs əmlak vergisi ödəməlidir. Bu növ vergi ilə bağlı münasibətlər Vergi Məcəlləsi ilə tənzimlənir
(13-cü fəsil). Həmin məcəlləyə görə müəssisələr onların balansında olan əsas vəsaitlərə və avtonəqliyyat vasitə-
lərinə görə əmlak vergisi ödəyir. Fiziki şəxslərin vergitutma obyektləri isə yalnız bina, habelə su və hava nəq-
liyyat vasitələridir (gəmi, kater, mühərrikli yaxta və qayıq, vertolyot və təyyarə). Əmlak vergisinin hesablanma-
sı və ödənilməsi qaydası Vergi Nazirliyinin müvafiq təlimatı ilə müəyyən edilir.
Torpaqdan istifadəyə görə hər il torpaq vergisi tutulur. Torpaq vergisinin ödənilməsi və müəyyən edilmə-
si «Torpaq vergisi haqqında» 24 dekabr 1996-cı il tarixli qanunla tənzimlənirdi. ndi torpaq vergisi ilə bağlı mə-
sələlər Vergi Məcəlləsi ilə (14-cü fəsil) həll olunur. Kirayəyə verilən əşya üçün vergi ödəmək vəzifəsi Roma
hüququnda da nəzərdə tutulmuşdu.