Microsoft Word mulki huquq doc

 

494

sahibi və satıcı ayrı-ayrı şəxslər olur. Lakin bütün hallarda alıcıya informasiya vermək vəzifəsi avtomat sahibi-

nə həvalə edilir. 

Müqavilənin bağlanma anı alıcının malı almaq üçün zəruri hərəkətləri yerinə yetirdiyi anla şərtlənir. Zə-

ruri hərəkətlər dedikdə, düymənin basılması, cetonun atılması və s. yollarla ödənişin həyata keçirilməsi başa 

düşülür ki, bu hərəkətlərə konklyudent hərəkətlər deyilir. 

Bəzən də elə olur ki, qiyməti ödənilmiş mal alıcıya verilmir. Müqavilənin bağlanmasını təsdiq etmək üçün 

belə halda şahid ifadələri, avtomat vasitəsilə satılan malların sayı barədə məlumatlar və bu mallara görə alınan 

pul məbləği və ya ödəniş işarələri (məsələn, ceton) sübutetmə vasitəsi kimi götürülə bilər. Belə halda alıcı iki 

alternativdən birini seçir: 

●

 malın ona verilməsini tələb etmək: 

●

 ödədiyi məbləği geri almaq. 

Malın alıcıya çatdırılmaq şərti ilə bağlanan pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi elə bir müqavilədir ki, bu 

müqavilə ilə satıcı müəyyənləşdirilmiş müddətdə malı alıcının göstərdiyi yerə çatdırmağı öhdəsinə götürür. Elə 

hallar olur ki, müqavilədə malın çatdırılma yeri göstərilmir. Belə halda mal alıcı olan fiziki şəxsin yaşayış yeri-

nə və ya hüquqi şəxsin olduğu yerə çatdırılır. 

Bu cür müqavilələrin icra edilmə vaxtı malın alıcıya təhvil verildiyi an ilə müəyyən edilir. Bəzən də elə 

olur ki, bu və ya digər səbəbə görə malın alıcıya təhvil verilməsi mümkün olmur. Belə halda kim qəbzi təqdim 

etsə, mal da ona təhvil veriləjəkdir. Qəbz müqavilənin bağlanmasının və ya malın çatdırılmasının rəsmiləşdiril-

məsini təsdiq edən sənəddir. 

Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsini müxtəlif əsaslara və əlamətlərə görə təsnifləşdirmək olar. Lakin yuxarıda 

sadaladığımız növləri ayırmaq və fərqləndirmək üçün vahid meyar yoxdur. MM-də göstərilən pərakəndə alqı-

satqı müqavilələrinin növlərini təsnifat yox, sadəjə olaraq siyahı saymaq lazımdır. Bu siyahı tam, ardıjıl və sis-

temli olmadığına görə təsnifat hesab edilmir. 

5. Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi üzrə məsuliyyət 

Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsini biz bir az əvvəldə şərti olaraq iki növə ayırdıq: ümumi mülki pərakəndə 

alqı-satqı müqaviləsi; məhdud istehlak xarakterli pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi. Bu cür bölgü müqavi-

lənin hüquqi tənzimetmə xüsusiyyətlərinə əsaslanır. Əgər birinci növ müqavilələr MM ilə tənzimlənirsə və əha-

tə olunursa, ikinci növ müqavilələr « stehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında» AR-in Qanunu ilə niza-

ma salınır və əhatə edilir. Hüquq ədəbiyyatında bu müqavilələrin pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin əsas növ-

ləri hesab edilməsi barədə fikir söylənilir. 

Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin həmin növləri üzrə məsuliyyət müəyyən xüsusiyyətlərə malikdir. Əvvəl-

jə ümumi mülki pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi üzrə məsuliyyət məsələlərinə nəzər salaq. 

Satıcı alıcıya lazımi keyfiyyətli olmayan mal satdıqda, əgər malın qüsurları satıcı tərəfindən qabaqjadan bil-

dirilməyibsə, alıcı tələb edə bilər: 

●

 ya keyfiyyətsiz malın lazımi keyfiyyətli malla əvəz edilməsini; 

●

 ya alış qiymətinin mütənasib surətdə azaldılmasını; 

●

 ya malın qüsurlarının təxirə salınmadan əvəzsiz qaydada aradan qaldırılmasını; 

●

 ya malın qüsurlarının aradan qaldırılmasına çəkilmiş xərclərin əvəzinin ödənilməsini. 

Alıcı göstərilən tələbləri irəli sürməyə də bilər. Belə halda o, müqavilənin icrasından imtina etmək və mal 

üçün ödədiyi pul məbləğini geri qaytarmaq barədə tələb irəli sürür. Bu zaman lazımi keyfiyyəti olmayan mal 

satıcıya qaytarılır. 

Yaxın vaxtlara kimi bəzi keyfiyyətsiz malların dəyişdirilməsi müəyyən xüsusiyyətlərə malik idi. Məsələn, 

texniki cəhətdən mürəkkəb malların (məsələn, kompüterin, avtomobilin və s.) və ya baha malların dəyişdirilmə-

si üçün zəruri idi ki, həmin malların keyfiyyətinə aid tələblər əhəmiyyətli dərəcədə pozulsun, yəni bu cür mal-

larda aşkar edilmiş qüsurlar adi yox, mühüm qüsurlar olmalı idi. Bu göstəriş indi MM-dən çıxarılmışdır. 

Bəzən də elə olur ki, malın xassələri və istehlak xüsusiyyətləri onda aşkar edilmiş qüsurları aradan qaldırma-

ğ

a imkan vermir. Məsələn, ərzaq məhsulları, məişət kimyası malları və s. bu cür mal növlərindən ola bilər. Bu 

kimi keyfiyyətsiz mallar verildikdə alıcı iki alternativdən birini seçir: 

●

 həmin malı lazımi keyfiyyətli malla dəyişdirməyi tələb etmək; 

●

 alış qiymətinin azaldılmasını tələb etmək. 

Alıcı göstərilən bu tələbləri irəli sürməyə də bilər. Belə halda o həmin tələbləri irəli sürmək əvəzinə müqavi-

lənin icrasından imtina edə bilər və mal üçün ödədiyi pul məbləğinin qaytarılmasını tələb edə bilər. Alıcı 

bu zaman lazımi keyfiyyətli olmayan malı satıcıya qaytarır. 

« stehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında» qanun pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin digər növü olan 

məhdud istehlak xarakterli müqavilə növü üzrə məsuliyyət qaydalarını müəyyən edir. Qanuna görə, satıcı 

---

 

495

istehlakçı qarşısında zəmanət (qarantiya) müddəti həm müəyyən edilmiş, həm də müəyyən edilməmiş mallarda 

aşkar edilmiş qüsurlara görə məsuliyyət daşıyır. Əgər qüsurlar zəmanət müddəti müəyyən edilməmiş mallarda 

aşkar edilərsə, alıcı həmin qüsurlar barədə üç ildən gej olmamaq şərti ilə öz tələblərini irəli sürmək hüququna 

malikdir. 

stehlakçı zəmanət müddəti müəyyən edilmiş mallarda zəmanət müddəti ərzində malda qüsur və ya saxtalaş-

dırma aşkar edərsə, öz istəyinə görə satıcıdan və ya istehsalçıdan tələb edir: 

●

 lazımi keyfiyyətli mala dəyişdirməyi; 

●

 satış qiymətini uyğun məbləğdə azaltmağı; 

●

  malın  qüsurlarının  satıcının  və  istehsalçının  hesabına  aradan  qaldırılmasını  və  ya  qüsurların  aradan 

qaldırılması üçün istehlakçının və ya üçüncü şəxslərin çəkdiyi xərclərin əvəzinin ödənilməsini; 

●

 malın, həmin mala uyğun digər modelli (markalı, tipli və i.a.) mal ilə, dəyəri yenidən hesablanmaq şərti 

ilə əvəz edilməsini; 

●

 müqavilənin ləğv edilməsini və çəkdiyi zərərin ödənilməsini. 

stehlakçının malı dəyişdirmək tələbinin yerinə yetirilməsinin müddəti dəyişdirmək üçün malın olmasından 

asılıdır. Əgər dəyişdirmək üçün mal olarsa, istehlakçının tələbi dərhal yerinə yetirilir. Belə halda zərurət olduq-

da malın keyfiyyəti yoxlanılır. Yoxlama müvafiq tələb irəli sürülən andan on dörd gün müddətində aparılır. Də-

yişdirmək  üçün  mal  olmadıqda,  istehlakçının  tələbi  həmin  tələb  irəli  sürülən  andan  iki  ay  müddətində  təmin 

edilir.  stehlakçının tələbi yazılı ərizə formasında rəsmiləşdirilir. 

ri qabaritli və ağır çəkili mallar dəyişdirilərkən satıcı əlavə vəzifə daşıyır. Belə ki, həmin mallar istehlakçı-

dan satıcıya qaytarılarkən və dəyişdirilərək yenidən istehlakçıya çatdırılarkən çəkilən xərcləri satıcı ödəyir. 

stehlakçıların malda aşkar etdiyi qüsurun əvəzsiz olaraq aradan qaldırılmasını tələb etdiyi hallarda, satıcı on 

dörd gün ərzində bu qüsurları təmir etmək yolu ilə aradan qaldırmalıdır. Tərəflərin razılığı ilə başqa müddət də 

nəzərdə tutula bilər. Satıcı bu müddət ərzində alıcının tələbini icra etməyərək ləngitməyə görə məsuliyyət daşı-

yır. Belə ki, o, istehlakçıya mal verməklə bir vaxtda, müəyyən edilmiş müddətin ötürüldüyü hər gün üçün ona 

malın satış qiymətinin bir faizi məbləğində dəbbə pulu ödəyir. Analoji qayda malın qüsurlarının aradan qal-

dırıldığı və ya dəyişdirildiyi müddət üçün oxşar malı vermək barədə alıcının irəli sürdüyü tələbin yerinə yetiril-

məsi müddəti (on dörd gün) ləngidildiyi halda da tətbiq edilir. 

stehlakçının malda aşkar etdiyi qüsur və ya saxtalaşdırma barədə irəli sürdüyü tələblərə yalnız qanunun mü-

ə

yyən  etdiyi  şərtə  əməl  olunduqda  baxılır.  Bunun  üçün  zəruridir  ki,  alıcı  malın  ödənildiyini  və  müqavilənin 

bağlandığını təsdiq edən sənəd (qəbz, mal və ya kassa çeki), zəmanət müddəti olan mallar üzrə isə texniki pas-

port və ya onu əvəz edən digər sənəd təqdim etsin. 

« stehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında» AR Qanununun xüsusiyyətlərindən biri odur ki, bu qanun 

mənəvi (qeyri-əmlak) ziyanın ödənilməsi barədə qayda müəyyən edir. Satıcı qanunla istehlakçılara verilmiş 

hüquqları pozarsa, istehlakçıya dəyən mənəvi ziyanı ödəməyə borcludur. Satıcının ödəməli olduğu ziyanın də-

yərini məhkəmə müəyyən edir. Məhkəmə yalnız satıcının təqsiri olduqda mənəvi zərərin ödənilməsi barədə qə-

rar qəbul edir. Beləliklə, istehlakçının tələblərini yerinə yetirməklə yanaşı, məhkəmə həmçinin ona dəymiş mə-

nəvi (qeyri-əmlak) zərərin də ödənməsini həll edir (« stehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında» AR Qa-

nununun 26-jı maddəsi). 

« stehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında» AR Qanununun digər xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bu 

qanun (11-ci maddə) həm də əmlak məsuliyyətini nəzərdə tutur. Belə ki, satıcının alıcıya verdiyi lazımi keyfiy-

yəti olmayan mal istehlakçının həyatına, sağlamlığına və ya əmlakına ziyan vurarsa, dəymiş zərər satıcı tərəfin-

dən tam ödənilməlidir. Bu cür halda müqavilədənkənar (delikt) öhdəlik əmələ gəlir. Malın istehsalçısı da eyni 

qaydada  məsuliyyət  daşıyır.  Həm  istehsalçı,  həm  də  satıcı  vurulan  zərəri  yalnız  təqsirləri  olduqda  ödəyirlər. 

Ə

gər onların təqsiri yoxdursa, vurulan ziyanın ödənilməsindən söhbət gedə bilməz.  stehlakçının həyatına, sağ-

lamlığına və ya əmlakına zərər lazımi keyfiyyəti olmayan malın konstruksiya, istehsal, resept və başqa qüsurları 

nəticəsində dəyə bilər. 

« stehlakçıların  hüquqlarının  müdafiəsi  haqqında»  AR  Qanununun  xüsusiyyətlərindən  biri  odur  ki,  qanun 

bəzi hallarda tələb edilən qaydaları pozmaqla satılmış mallardan əldə edilən gəlirin dövlət büdjəsinə köçürül-

məsini nəzərdə tutur. Vətəndaşların həyatı, sağlamlığı və əmlakı, ətraf mühitin mühafizəsi üçün təhlükəsizlik 

tələblərinin müəyyən edildiyi mallar məcburi sertifikasiyadan keçirilmədiyi və həmin tələblərə onların uyğunlu-

ğ

unu təsdiq edən sertifikat olmadığı halda, belə malların satılmasından əldə edilən gəlir məcburi olaraq dövlət 

büdjəsinə daxil edilir.  kinci halda mal istehlakçının həyatına, sağlamlığına, əmlakına və ya ətraf mühitə zərər 

vurduqda və ya zərər vura bilərsə, istehsalçı (satıcı) onun istehsalını (satışını) zərər vura bilən səbəblər aradan 

qaldırılanadək dayandırmalı, zəruri hallarda isə onu dövriyyədən çıxarılmalıdır. Zərərin səbəblərini aradan qal-

dırmaq mümkün olmazsa, istehsalçı belə malları istehsaldan çıxarmalı və dövriyyədən yığmalıdır. Ərzaq xam-

---