Microsoft Word mulki huquq doc
Yüklə 8,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TÖVS Y Ə OLUNAN ƏLAV Ə ƏD ƏB YYAT Meyer D. .
- L Z NQ MÜQAV L ƏS § 1. Lizinq müqavil əsinin anlayı şı, hüquqi t ənziml ənm əsi, əh əmiyy
- Lizinq dedikd ə, kompleks xarakterli el ə bir əmlak münasib əti ba şa dü şülür ki, bu münasib ət ə gör ə bir t ər
- «lease»
- Rentinq (rentina
504
nişləndirici mənada təfsir etmək lazımdır. Bu onu ifadə edir ki, yaşayış otağından kirayə müqaviləsi əsasında ə mələ gələn istifadə hüququ daşınmaz əmlakın dövlət reyestrində qeydə alınmalıdır. Qanun belə bir göstəriş ifadə edir ki, yaşayış otağından istifadə hüququ kirayənin müstəqil predmeti ola bilməz (MM-in 228.3-cü maddəsi). Bununla əmlak kirayəsi müqaviləsi barəsində söhbətimizi başa çatdırırıq. Hələ qədim Misirdə bu müqavi- lə xüsusi əhəmiyyətə malik idi. Babilistanda ən çox istifadə edilən müqavilələrdən biri kirayə müqaviləsi idi. Hammurapi Qanunnaməsində torpağın, mənzilin, bağçanın və s. kirayə verilməsi qaydaları göstərilirdi. Bu mü- qavilə indi də geniş miqyasda tətbiq edilir. Biz tez-tez çadırın, qab-qajağın, stol-stulun və s. kirayəyə verilməsi barədə elanlara rast gəlirik. Özü də bizim kirayə barədə qanunvericiliyimizin müəyyən etdiyi qaydalar Avropa ölkələrinin qanunvericilik ənənələrinə uyğundur ki, bu, Roma hüququna əsaslanır. TÖVS YƏ OLUNAN ƏLAVƏ ƏDƏB YYAT Meyer D. . Russkoe qracdanskoe pravo. Çastğ 2 (po izdaniö 1902 q.) M., 1997. Litovkin V.N. Cilihnoe zakonodatelğstvo. M., 1988. Martkoviç .B. Cilihnoe pravo. M., 1990. Cilihnoe zakonodatelğstvo / Pod red. V.F.Əkovleva, P. . Seduqina. M., 1991. Tolstoy Ö.K. Cilihnoe pravo M., 1996. Ş
Rimskoe çastnoe pravo. Uçebnik / Pod red.
im. M.V.Lomonosova. M., 1969.
Lizinqin mahiyyətini başa düşmək üçün belə bir misal çəkək. Bir neçə şəxs sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirmək və mənfəət əldə etmək üçün müəssisə təsis edirlər. Məlum məsələdir ki, bundan ötrü müəssisənin əm- lakı (maşınları, sənaye və tikinti avadanlıqları, nəqliyyat vasitələri və digər əmlak növləri) olmalıdır. Lakin ba- halı əmlakı əldə etməyə müəssisənin maliyyə vəziyyəti imkan vermir. Belə ki, onu satın almağa müəssisənin maddi vəsaiti çatmır. Bəs nə etməli? Vəziyyətdən çıxmaq məqsədilə müəssisə ona lazım olan əmlakın müəyyən satıcıdan satın alınması üçün banka (və ya ixtisaslaşdırılmış şirkətə) müraciət edir. Bank (və ya ixtisaslaşdırılmış şirkət) müəssisənin müraciəti əsasında onun göstərdiyi satıcıdan həmin əmlakı pulunu tam ödəməklə satın alır və satıcı ilə alqı-satqı müqaviləsi bağlayır. Alqı-satqı müqaviləsi bağlayan zaman bank (və ya ixtisaslaşdırılmış şirkət) satıcıya həmin müqavilənin məqsədini, yəni əmlakın sonradan müəssisənin müvəqqəti istifadəsinə verilməsi üçün əldə olun- masını bildirir. Satıcı əmlakı banka (alıcıya) satsa da (bu zaman bank əmlakın pulunu ödəyir və onun mülkiyyətçisi olur) onu bilavasitə müəssisəyə verir. Nəticədə həmin əmlak müəssisənin müvəqqəti istifadəsinə keçir. Müəssisə əm- lakdan istifadə edərək sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirir və mənfəət əldə edir. stifadə müddəti başa çatdıq- da o, ya əmlakı mülkiyyətçiyə (banka və ya ixtisaslaşdırılmış şirkətə) qaytarır, ya istifadə müddətini uzadır, ya da əmlaka mülkiyyət hüququ əldə edir. Belə halda kompleks xarakterli əmlak münasibəti əmələ gəlir ki, ona lizinq münasibəti deyilir. Müəssisə, bank və satıcı lizinq münasibətinin iştirakçıları adlanır: müəssisəyə lizinq alan, banka lizinq verən, satıcıya isə
Bankla (lizinq verənlə) satıcı arasında münasibətlər alqı-satqı müqaviləsi, müəssisə ilə (lizinq alanla) bank (lizinq verən) arasındakı münasibətlər isə lizinq müqaviləsi ilə rəsmiləşdirilir.
Göründüyü kimi, lizinq müəyyən əmlakın haqq müqabilində kirayəyə verilməsidir. Belə ki, lizinq verənin pulunu tam ödəyib satıcıdan aldığı əmlak lizinq alanın müvəqqəti istifadəsinə verilir. Təsadüfi deyildir ki, lizinq ingilisjə «lease» sözündən olub, əmlakı alıb müvəqqəti istifadəyə vermək mənasını bildirir. Odur ki, lizinq əm- 505
lak kirayəsi deməkdir. Qeyd etməliyik ki, lizinq alan ona verilmiş əmlakdan yalnız istifadə etmir; o, həm də əmlakdan istifadə et- məklə sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirir və bunun nəticəsində mənfəət (gəlir) əldə edir. Buna görə də lizinq
ifadəsindən olub «əmlakı almaq və icarəyə vermək» mənasını ifadə etməsi göstərilir. Beynəlxalq təjrübədə icarənin üç növü fərqləndirilir: ● rentinq; ● xayrinq; ● lizinq. Rentinq (rentina) qısamüddətli icarədir; bu növ icarənin müddəti bir neçə gündən bir neçə aya kimidir. Rentinqin predmetini, bir qayda olaraq, nəqliyyat vasitələri, turist malları təşkil edir. Xayrinq (hiring) ortamüddətli icarəyə deyilir; bu icarə növünün müddəti bir neçə aydan bir ilə kimidir. Xayrinqin predmeti, adətən, nəqliyyat vasitələri, yol-tikinti maşınları, quraşdırma avadanlıqları və kənd təsərrü- fatı maşınlarından ibarətdir.
ildən çoxdur. Lizinqin predmeti, bir qayda olaraq, dəzgahlar, maşınlar, nəqliyyat vasitələri, tikinti və quraşdır- ma avadanlıqları ola bilər. Ə gər lizinq hüquqi baxımdan icarənin (kirayənin) bir formasıdırsa, iqtisadi planda o, çox vaxt maliyyələş- dirmə üsulu, kapital qoyuluşunu həyata keçirmə vasitəsi kimi çıxış edir. Belə ki, lizinq predmeti olan əmla- kı müəyyən satıcıdan satın alaraq müəssisəyə (lizinq alana) verməklə lizinq verən mahiyyətjə öz kapitalını is- tehsal sferasına investisiya kimi qoyur. Ədəbiyyatda göstərilir ki, «lizinq» sözü pul – investisiya qoymaq de- məkdir. Satın alınmış həmin əmlakın müəssisəyə (lizinq alana) icarəyə verilməsi əməliyyatı maliyyə xarakteri daşıyır və maliyyə əməliyyatı kimi çıxış edir. Bununla lizinq verən lizinq alana bir növ maliyyə krediti verir ki, həmin kredit xüsusi şərtlər əsasında qaytarılır. Odur ki, mahiyyətjə lizinq kredit əməliyyatı sayılır. Təsadüfi deyildir ki, beynəlxalq hüquqda o, kredit-kirayə adlanır. Amma lizinq kreditdən (kreditləşmədən) üstün olan, daha yüksək səviyyəli maliyyə əməliyyatıdır. Belə ki, bankdan kredit almaq kifayət qədər xərc çəkilməsinə sə- bəb ola bilər; digər tərəfdən kredit verərkən bank gələjək borclunun (yəni kredit alanın) maliyyə vəziyyətini, «kredit tarixçəsini» (dosyesini) diqqətlə təhlil edir ki, bundan asılı olaraq o, kredit verilib-verilməməsi məsələ- sini həll edir. Bəzən kredit verilməsi barədə müsbət qərar qəbul olunmur.
Göstərilənlərdən başqa lizinq bir sıra kompleks məsələləri həll etməyə imkan verir. Bu məsələlərə aiddir: sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirmək üçün əmlak əldə etmək və ondan istifadə etmək; əmlakdan istifadə et- mək müddətini uzatmaq; həmin əmlaka mülkiyyət hüququ əldə etmək. Kredit əməliyyatı, ümumiyyətlə, heç bir ə məliyyat (məsələn, nisyə alqı-satqı) bu kimi kompleks məsələləri həll edə bilmir. Lizinq sahibkarlıq fəaliyyətinin xüsusi xarakterli bir sahəsidir. Maliyyə əməliyyatı kimi o, sahibkarlıq fəaliyyətinin həyata keçirilməsində vacib rol oynayır. Belə ki, lizinq sahibkarlıq fəaliyyətinə investisiya qoyul- masının xüsusi formasıdır. Buna görə də lizinq münasibətlərinin əsas iştirakçıları sahibkarlardır. Digər tərəf- dən lizinq əməliyyatının əsas sosial-iqtisadi məqsədi sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirməkdən ibarətdir. Təsadüfi deyildir ki, Almaniya hüquq doktrinasında lizinq sahibkarlıq (ticarət) əqdi kimi xarakterizə olunur. Lakin lizinq xüsusi razılıq (lisenziya) tələb olunan, yəni lisenziyalaşdırılmış növünə aid olunmur. Buna görə də lizinq əməliyyatını həyata keçirmək üçün hər hansı dövlət orqanından xüsusi razılıq (lisenziya) alınması tə- ləb edilmir. Qeyd etməliyik ki, müəyyən hallarda müəssisənin kommersiya fəaliyyətini həyata keçirmək üçün ilkin kapi- talı olmur. Lizinq xidmət növündən istifadə etməklə müəssisə ilkin kapitalı – lizinq avadanlığını əldə edir. Li- zinq avadanlığını maddi imkana malik olan bank, lizinq şirkətləri və s. alıb, həmin müəssisəyə uzun müddətə icarəyə verir. Belə halda bank, lizinq kompaniyası icarəyə verən, müəssisə isə icarəçi rolunda çıxış edir. Bu cür avadanlığı on və daha çox ildən sonra icarəyə verəndən satın almaq mümkün olur. Həmin avadanlığın satın alınması üçün lazım olan pul vəsaiti lizinq avadanlığından istifadə etmək yolu ilə əldə edilir və qazanılır. Belə- liklə, lizinq xidmət növündən istifadə etmək müəssisə üçün iqtisadi cəhətdən səmərəli və faydalı olur. Söylədiklərimizdən belə məlum olur ki, güjlü maddi və maliyyə imkanlarına malik olan banklar, lizinq şir- kətləri və s. mülkiyyət hüququ əsasında maşınlar, avadanlıqlar, nəqliyyat vasitələri, istehsal qurğuları alıb, onla- rı kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul olmaq istəyən, lakin kapitaldan (maddi vəsaitdən) məhrum olan müəssisələ- rə (firmalara) 5-8 və daha çox müddətə icarəyə verir. carəçi müəssisə icarəyə götürdüyü əmlakdan istifadəyə görə vaxtaşırı olaraq icarəyə verən banklara, lizinq şirkətlərinə və s. ödəniş verir. Bu vəsaiti o, əmlakdan istifa- də nəticəsində qazanır. Razılaşdırılmış müddət qurtardıqdan sonra icarəçi lizinq avadanlığını satın ala bilər. Bu- nun üçün qalıq məbləğini ödəyir və avadanlıq üzərində mülkiyyət hüququ qazanır. əgər bu mümkün olmazsa, Yüklə 8,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|