Microsoft Word mulki huquq doc

 

35 

sanksiyalaşdırılan əmlak dövriyyə adətləri hüquqi adətlər adlanır.  

Ə

mlak dövriyyə  adətləri içərisindən işgözar  adətlər xüsusi olaraq ayrılır (MM-in 10-cu maddəsi). Işgözar 

dövriyyə adətləri dedikdə, yazılı sənəddə ifadə edilməsi məcburi olmayan elə bir davranış qaydası başa düşü-

lür ki, bu qayda sahibkarlıq fəaliyyətinin hər hansı bir sahəsində yaranaraq geniş surətdə tətbiq edilir. Bu adətlər 

bir neçə əlamətlə xarakterizə edilir: 

●

 birincisi, bu adətlər məzmunca müəyyən və sabit olmalıdır; 

●

 ikincisi, bu adətlər mülki hüquq münasibətlərinin kifayət qədər çoxsaylı və əhatəli iştirakçılarına aid olub, 

geniş surətdə tətbiq edilməlidir;  

●

 üçüncüsü, bu adətlər yalnız sahibkarlıq münasibətləri sahəsində tətbiq olunmalıdır; 

●

 dördüncüsü, bu adətlər qanunvericilikdə nəzərdə tutulmamalıdır; 

●

 beşincisi, bu adətlərin hər hansı bir sənəddə qeyd edilib-edilməməsi məcburi deyil. 

Beləliklə, mülki qanunvericilik işgözar dövriyyə adətlərinə sahibkarlıq fəaliyyəti sahəsində hüququn mənbə-

yi kimi əhəmiyyət verir. Mülki Məcəllə rəsmi surətdə onu mənbə kimi qəbul edir və tanıyır. O, mülki hüququn 

yardımçı,  əlavə  mənbə  növüdür.  Belə  ki,  mülki  hüququn  predmetinə  daxil  olan  münasibətlər  mülki 

qanunvericiliklə və ya tərəflərin sazişi ilə tənzimlənmədiyi hallarda, işgözar adətlər hüquqi qüvvəyə malik olur, 

yəni  onlardan  istifadə  olunur.  Məsələn,  satılan  əşyanın  keyfiyyətinin  yoxlanılması  qanunvericilikdə,  dövlət 

standartlarının məcburi tələblərində və ya alqı-satqı müqaviləsində nəzərdə tutula bilər. Əgər nəzərdə tutulmaz-

sa, onda əşyanın keyfiyyəti işgözar dövriyyə adətlərinə müvafiq surətdə yoxlanılır (MM-in 586-cı maddəsinin 

2-ci bəndi). Başqa bir misalda mal göndərmə müqaviləsi özrə alıcı (mal alan) qəbul etdiyi malları müqavilədə 

göstərilən müddətdə gözdən keçirməlidir.  

Işgözar dövriyyə adətləri qanunvericiliyə və ya müqaviləyə uyüun olmalıdır. Əgər bu adətlər qanunvericiliyə 

və ya müqaviləyə zidd olarsa, onda onlar tətbiq edilmir (MM-in 10-cu maddəsi). 

4. Mülki hüquq və əxlaq normaları  

Ə

xlaq  mühüm  və  vacib  sosial  institutdur.  O,  ictimai  şüurun  formalarından  biridir.  Əxlaq  normaları 

cəmiyyətdə insanların xeyir və şər, haqq və haqsızlıq, ədalət və ədalətsizlik, borc, şərəf, ləyaqət, vicdan, dözlük, 

mənəvi  təmizlik  barədə  əxlaqi  təsəvvürlərinə  uyüun  olaraq  müəyyən  edilir.  Hüquq  normaları  ilə  birlikdə  bu 

normalar cəmiyyətin əsas və başlıca davranış qaydası kimi çıxış edir. Hələ qədim filosoflar (Platon, Demokrit, 

Siseron, Aristotel) hüquq və əxlaq kimi iki məsələnin böyük əhəmiyyətə malik olmasını göstərirdilər.  

Ə

xlaq və hüquq arasındakı münasibət mürəkkəb xarakter daşıyır. Hər şeydən əvvəl, onlar vahiddirlər. Bu, o 

deməkdir ki, əxlaq və hüquq arasında onları birləşdirən ümumi cəhətlər vardır. Həm hüquq, həm də əxlaq eyni 

məqsəd güdür və eyni vəzifə daşıyır: ictimai həyatı qaydaya salmaq, insan hüquqlarını müdafiə etmək, ədaləti 

və humanizm ideallarını bərqərar etmək, xaosun, anarxiyanın, qarma-qarışıqlıüın, hərc-mərcliyin  qarşısını al-

maq, qayda yaratmaq. Onların hər ikisi sosial normaların ayrı-ayrı növləridir. Bundan əlavə, həm hüququn, həm 

də əxlaqın nizamasalma obyekti eynidir ki, bu, ictimai münasibətlərdən ibarətdir. Daha sonra hüquq və əxlaq 

fəlsəfi planda iqtisadi amillərlə şərtlənən üstqurum kateqoriyalarıdır.  

Hüquq cəmiyyətdəki əxlaqi-humanist idealların həyata keçirilmə vasitəsidir. O, hüquqi cəhətdən rəsmiləşdi-

rilən  əxlaqdır.  Hələ  qədim  zamanlarda  Siseron  yazırdı  ki,  hüququn  əsas məqsədi  əxlaqsızlıüın  kökünü  kəsib, 

xeyiri bərqərar etməkdən ibarətdir.  

Ə

xlaqla, xüsusən mülki hüquq arasında qarşılıqlı təsir daha dərindir. Ijtimai münasibətləri nizama salmaqda 

onlar bir-birini dəstəkləyir. Ümumi məqsədə nail olmaqda onlar bir-birinə kömək və yardım edir. 

Mülki hüquq türədilən hüquq pozuntusuna görə məsuliyyət nəzərdə tutur. Əxlaq da bu cür pozuntu törədil-

məsinə mənfi münasibət bəsləyir və onu pisləyir. Hüquq pozuntusuna qiymət verməkdə əxlaq və mülki hüquq 

vahid mövqedən çıxış edir. Hegel göstərirdi ki, əxlaq, hər şeydən əvvəl, hüquqa əməl olunmasını tələb edir, əx-

laq qaydaları və normaları isə yalnız hüququn imkanları tükəndiyi hallarda işə düşür.  

Ə

xlaqla mülki hüquq arasında nə qədər ümumi cəhətlər olsa da, əxlaq norma və qaydaları özlüyündə mül-

ki hüququn mənbəyi kimi tanınmır və qəbul edilmir. Ona görə ki, əxlaq normaları mülki hüquq normaları 

kimi dövlət tərəfindən yaradılmır və ümumməcburi xarakterə malik deyil. Onlar xüsusi aktlarda — rəsmi dövlət 

aktlarında (qanunlarda, fərmanlarda, qərarlarda və s.) ifadə olunmur. Onlar insanların şüurunda əks olunur. Əx-

laq normaları cəmiyyətdə xeyir və şər, dözlük, pislik, vicdan, ədalət, şərəf haqqında insanların təsəvvürləri əsa-

sında yaranır, cəmiyyət özvləri tərəfindən dərk edildikdən və tanındıqdan sonra əhəmiyyət kəsb edir. Lakin bu-

radan belə bir nəticə çıxarmaq olmaz ki, əxlaq normalarının mülki qanunvericilik üçün rolu yoxdur.  

Aydın  bir  həqiqətdir  ki,  mülki  qanunvericilik  əxlaqa  əsaslanır  və  ona  söykənir.  Əxlaq  normaları  olmadan 

mülki qanunvericiliyin müvcudluüunu adam təsəvvürünə belə gətirə bilmir. O, sözün əsl mənasında, mülki qa-

nunvericiliyin  etalonu,  məhək  daşıdır.  Ona  görə  ki,  əxlaqa  əsaslanan  qanunvericilik  aktlarının  nüfuzu  sonsuz 

dərəcədə böyükdür. Elə bil ki, mülki qanunvericilik, necə deyərlər, əxlaqdan yoürulmuşdur.  

---