Microsoft Word mustafa ilbo\360a y\374ksek lisans tezi doc
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
48 Bu yönlerden “asli yön” Tanrı için önemli bir yöndür. Asli yön varlık için mutlak olduğu kadar Tanrı için de mutlak bir yöndür. Zira Whitehead'e göre Tanrı asli yönü olmadan düşünülemez. Tanrı’nın asli yönünün kendi kavramsal tecrübesiyle meydana gelmesi nedeniyle bu yön, aynı zamanda “kavramsal yön” olarak da adlandırılır. Tanrı’nın asli yönüyle kavramsal olması onun oluşun dışında olması ve eylemde bulunamaması demektir. Asli yönün bu karakteri, Tanrı’nın dünyadan habersiz kalması sonucunu doğurur. Ancak Whitehead evrene müdahale etmeyen bir Tanrı anlayışına, başka bir ifadeyle, Tanrı’nın yalnızca kavramsal hislere sahip olması, dolayısıyla içinde yaşadığımız somut dünyadan uzak olmasına karşı olduğu için, asli yönüyle fiziksel kavrayıştan yoksun olan Tanrı’nın oluşan yönüne ihtiyacı olduğunu düşünür. Çünkü “yalnız” asli yönüyle Tanrı, asli yönde fiziksel kavrayıştan söz edilemediği için, eksik olacaktır. Söz konusu eksiklikler sebebiyle Tanrı, sadece asli yönüyle değil, asli ve oluşan yönüyle birlikte anlamlı hale gelmektedir. 339
düşünüldüğünde, belirlenmemiş ve eksik durumdadır. Tanrı’nın oluşan yönünün en önemli özelliği ise değişimin içinde olmasıdır. Bu, Tanrı’nın bütün varlıklarla birlikte olması ve bu varlıklara göre bir önceliğinin ve sonralığının olmaması demektir. 340 Böylece o dünyada meydana gelen bütün yaratmalarla birlikte olmakta ve bu birliktelik sebebiyle de dünyadan türemektedir. Tanrı’nın oluşan yönünün aktüel varlıklarla olan bu ilişkisi, onu dünyadan haberi olan bir varlık haline getirir. 341
Tanrı’nın aynı zamanda diğer dünyevi varlıklar gibi aktüel varlık olarak tanımlanması da, onun oluşan yönünün sahip olduğu bu karakterlerle ilgilidir. 342
belirlenmemiş durumda olması her iki yönün birlikte değerlendirilmesini zorunlu hale getirir. Zira Whitehead'e göre Tanrı asli ve oluşan yönleriyle birlikte, bir bütün olarak anlaşılmalıdır. Tanrı’nın sadece asli yönüyle ya da sadece oluşan yönüyle değerlendirilmesi eksik bir Tanrı tasavvuru olacaktır. O’na göre Tanrı asli yönüyle eksik durumdayken oluşan yönüyle birlikte tamlığa erişmekte ve eksikliklerinden
339 PR, s. 521. 340 PR, s. 521. 341 PR, s 47. 342 PR, s. 28; 134.
49 kurtulmaktadır. Örneğin oluşan yönüyle bu hayatın içinde olan Tanrı’nın bu dünyayı kavraması, kavramsal yönünün varlığıyla mümkün olmaktadır. Tanrı’nın fiziksel yönünün kavramsal yönüne olan ihtiyacı ya da onun kavramsal yönünün fiziksel yönüne olan ihtiyacı, her iki yönüyle birlikte değerlendirildiğinde Tanrı’nın bu dünyaya olan ihtiyacını da açıkça ortaya koyar. Bu nedenle, Whitehead'e göre evrenin Tanrı’ya ihtiyacı olduğu kadar Tanrı’nın da evrene ihtiyacı vardır. 343
yönüyle genel olarak değişmeyen, mutlak, zamanın dışında ve sınırsız bir karaktere sahipken; oluşan yönüyle değişen, izafi, zamanın içinde ve sınırlı bir karaktere sahip olabilmektedir. Tanrı bir yönüyle eksik ve hiçbir şeye etki edemez durumdayken diğer yönüyle birlikte evren üzerinde etkin hale gelmektedir. Bu sayede Tanrı, evrende düzeni sağlamakta ve aktüel varlıkların somutlaşma süreçlerinin başlamasına yardım etmektedir. Ezeli objelerin Tanrı ile olan ilişkisi de tam olarak bu noktada başlamaktadır. Ezeli objelerin Tanrı ile olan ilişkisini biz, iki aşamada ele alabiliriz. Bunlardan ilki ezeli objelerin Tanrı’nın asli yönüyle olan ilişkisidir. Whitehead'e göre Tanrı’nın asli yönünün ezeli objeler açısından önemi, ezeli objelerin ya da gerçekleşmemiş potansiyellerin “deposu” veya “evi” olmasından kaynaklanır. Bu nedenle Tanrı’nın asli yönü, sürecin yaratıcı potansiyelinin de kaynağıdır. 344
Ancak burada biz, potansiyelitenin iki anlamını da hesaba katmak zorundayız. Zira Whitehead'e göre genel potansiyelite ve gerçek potansiyelite olmak üzere iki tür potansiyelite vardır. Whitehead genel potansiyellik ile ezeli objelerin çokluğuyla sağlanan potansiyelliği kastederken gerçek potansiyellik ile de aktüel dünya tarafından temin edilen verilerle oluşturulan potansiyeliteyi kasteder. 345
Tanrı’nın asli yönünde yer alan ezeli objeler ya da “genel potansiyeller” herhangi bir olayı ya da olaylar dizisini karakterize eden nitelikler ve özelliklerdir. Tanrı asli yönü ile bütün bu özelliklerin komple tasavvuruna sahiptir. 346 Tanrı’nın birinci yönünde müşahede edilen bu nitelikler ve potansiyeller bir sonraki aşamada Tanrı’nın sübjektif gayesiyle yönlendirilirler 347 ve böylece Tanrı’nın kavramsal hissine girmiş 343
PR, s. 392. 344
ALBAYRAK, a.g.e., s. 87. 345
PR, s. 101–103, 113, 147, 188, 227; POLS, a.g.e., s. 151. 346
PR, s. 70. 347
PR, s. 134–135. Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|