Microsoft Word mustafa ilbo\360a y\374ksek lisans tezi doc
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.2.Ezeli Obje – Nesne li şkisi
50 durumdaki soyut formlar, Tanrı ve aktüel dünya arasındaki bağlara dönüşerek 348
âlemde düzen ve yenilik ortaya çıkar. Bu açıdan, ezeli objelerin Tanrı’nın asli yönüyle ilişkisinde en önemli nokta, ezeli objelerin zamanda gerçekleşme sürecinin başlangıcında ilk gayesini Tanrı’dan almış olmalarıdır. 349
gayesiyle yönlendirirken, ikinci yönüyle ise aktüel dünyadaki ezeli objelerin somutlaşma süreçlerinde gerçeklik kazanabilmeleri için sınırlama ilkesi olmaktadır. 350
Ezeli objeler, Whitehead açısından, dünyada bulunan somut nesnelerin ortaya çıkış nedenlerinin açıklığa kavuşturulması noktasında işlevseldir. Kendi sistemi içerisinde ezeli objeler, Whitehead'in mutlak gerçeklik olarak kabul ettiği aktüel varlıkların ortaya çıkmasında sonsuz sayıdaki potansiyel imkânları temsil etmektedir. Böyle bir durumda Tanrı’nın rolü, sunulan sonsuz sayıdaki potansiyel imkânlardan birini tercih ederek sınırlandırmak ve böylece gerçeğin ortaya çıkmasına da katkıda bulunmaktır. Aktüel varlıkların ortaya çıkmasında Tanrı’nın bu noktadaki etkisi zorunludur. Söz konusu zorunluluk ezeli objelerin belirlenmek için Tanrı’ya olan ihtiyacına bağlanır. Böylece ezeli objeler Tanrı’nın kavramsal kavrayışından çıkıp somutlaşma süreçleriyle aktüel dünyada yer almakta ve somut duruma geçmektedirler. Ezeli objelerin somutlaşma süreçlerinde yer almaları Tanrı’nın ikinci yönüyle mümkün hale gelmektedir. Her iki yönü birlikte değerlendirmek gerekirse, Tanrı’nın kararından ilk önce aktüel bir varlığın kararı çıkar. Bu karar, Tanrı’nın ilk yönünde ortaya çıktığı için kavramsal bir karardır. Ortaya çıkan karar, Tanrı’nın sübjektif gayesiyle yönlendirilerek fiziksel dünyaya taşınır. Böylece aşkın karar geçmişten şimdiye nakledilir ve ikinci yönüyle de aktüel dünyada sınırlandırma ilkesiyle varlık alanına girer. 351 Evrendeki yaratıcılık, Tanrı’nın ezeli objeler ve aktüel varlıklar üzerindeki bu etkisiyle gerçekleşmektedir. Bu anlamda Tanrı, her dünyevi aktüel varlığın yaratıcısı olarak adlandırılabilir. 352 Ancak Whitehead 348
PR, s. 382; Alfred North WH TEHEAD, Dinin Oluşumu, Çev. Mevlüt ALBAYRAK, Alfa Yayınları, stanbul, 2001, s. 151. 349 LANGO, a.g.e., s. 44. 350 PR, 134 vd. 351 PR, s. 248–249; COBB, a.g.e., s. 53. 352 PR, s. 343.
51 felsefesinde yaratma, yoktan yaratmayla aynı şey olmadığı için Tanrı’nın yaratıcı eylemi sadece bu etkiyle sınırlıdır. Whitehead'e göre yeniliğin ve düzenin kaynağı olan Tanrı özgürlük ve yeniliğe müsaade ederek bireysel varlıkların kendilerini yaratmalarına imkân vermektedir. 353
Tanrı tüm bireysel varlıklar üzerinde etkili olmasına rağmen herhangi bir olayın tek nedeni değildir. Tanrı sadece zihnindeki ezeli objelerle ihtimalleri sunar, aktüel varlığı sübjektif gayesiyle yönlendirir ve tüm olayların yapısında özel bir biçimde bulunur, fakat dünya kendi kendisini yaratır. 354 Bu yaratmada varlıkların kendilerini ifade etmeleri için bütün alternatifler açık bırakılmıştır. Böylece Tanrı bütün olaylarda bulunmasına rağmen herhangi bir sonucu zorlayıcı biçimde belirlememektedir. 355
Çünkü Whitehead'e göre Tanrı zorlayıcı ve despot bir Tanrı değil ikna edici bir Tanrı’dır. Aktüel dünyada Tanrı, mümkün olan ile dünyadaki aktüel olan şey’leri yüzleştirerek belirsizlikleri çözer, belirlenmemiş olanı belirler. 356
Buna göre meydana gelen her yeni varlık kendisine imkânlar sunan dünyanın, dolayısıyla kendi geçmişinin, kendi eylemlerinin ve, asli ve oluşan yönleriyle bir bütün olarak, Tanrı’nın ortak bir ürünüdür. 357
Whitehead'in metafiziğini “doğanın yaratıcı ilerlemesi” ve “geçmişin ölümsüzlüğü” vurgularıyla birlikte düşündüğümüzde Herakleitos’tan günümüze kadar ulaşan “her şeyin aktığı” yönündeki görüşü Whitehead'in de paylaştığını görürüz.
358 Onun bir ilahiden alıntı yaptığı mısralarda geçen “…çabuk çökmektedir akşam” ibaresi 359
varlığın asli yönü olan süreci vurgulamaktadır. Varlığın asli yönünü ortaya koyan süreç kavramı, Whitehead felsefesindeki temel kavramlardan birisidir. O, içinde bulunduğumuz dünyadaki her şeyin sürekli bir oluş halinde
353 PR, s. 377. 354 AI, s. 209; PR, s. 130; A.N.W., Dinin Oluşumu, s. 110; Ian G. BARBOUR, Bilim ve Din, Çev. Nebi MEHD – Mübariz CAMAL, nsan Yayınları, stanbul 2004, s. 60. 355
PR, s. 519 vd.; BARBOUR, a.g.e., ss. 159–160. 356
A.N.W., Dinin Oluşumu, s. 156. 357
PR, s. 284; POLS, a.g.e., s. 155. Yaratıcılık için ayrıca Bkz. J. M. BURGERS, Experience And Conceptual Activity A Philosophical Essay Upon The Writings Of A. N. Whitehead, The M. I. T. Press, Massachusetts Institute Of Technology Cambridge, Massachusetts, And London, England 1965, s.25 vd. 358
PR, s. 317; Milić ĆAPEK, “Change In Contemporary Philosophy”, The Encyclopedia Of Philosophy (Ed. Paul EDWARDS), Volume Two, The Macmillan Company & The Free Press, New York 1967, s. 78. 359 PR, s. 318. Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|