Microsoft Word mustafa ilbo\360a y\374ksek lisans tezi doc
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Timaios
- Phaidon 83d; Sofist
64 düşünürde de kabul edildiği görülecektir. Bu anlamda sonsuzluk ve kendi kendisiyle aynı kalma özellikleri Whitehead için Platonik bir tanımlama olmaktadır. 432
onların “örnekler” olmalarıdır. Platon'a göre idealar “ideal standartlar” veya “örneklerdir”. 433 Bu durumun Whitehead'in ezeli objeleri açısından karşılığı ‘ideal standartlar’ olmasa bile ‘örnekler’ olarak kabul edilebilir görünmektedir. Whitehead örnekler betimlemesini kullanmamakla birlikte, buna yakın bir anlamda “kesinliğin formları” ibaresini kullanır. Çünkü ona göre ezeli objeler, aktüel dünyada kesinliği oluşturmakta ve varlık alanına ‘şekil veren’ anlamında çıkarak sahip oldukları genel prensipleri ortaya koymaktadırlar. Eğer Whitehead'in ezeli objeler için kullandığı “kesinliğin formları” ibaresini “örnekler” anlamında kabul edersek, Platon'un ideaları ile ezeli objelerin örtüştüğü kabul edilebilir. 434
deaların ve ezeli objelerin içinde yaşadığımız dünyadaki varlıklara şekil kazandırma özelliği onların bir başka ortak özelliği olan şey’lerin sebepleri olmalarıyla ilgili bir durumdur. Daha önce de ifade edildiği gibi ideaların ve ezeli objelerin başka bir özelliği de varlıklara şekil verme ve onlara potansiyel imkânlar sunmaktır. Böylece idealar ve ezeli objeler içinde yaşadığımız dünyanın varlıklarının bir şekle sahip olmasında “nedenler” olmalarıyla benzerlik taşımaktadırlar. 435
deaların ve ezeli objelerin bir diğer ortak özelliği ise her iki varlığın da bireysel özlere sahip olmasıdır. Platon'a göre idealar bireysel özlere sahiptir. 436
Aynı ş ekilde Whitehead de ezeli objelerin bireysel özlerinin varlığını kabul eder. Ezeli objelerin varlığa
giriş ş ekillerindeki belirsizliğin kendi
özlerinden kaynaklanmamasına bağlı olarak dile getirilen bireysel özler, aynı zamanda onların kesinliğin formları olmalarıyla da ilgilidir. Whitehead'e göre ezeli objeler bireyseldir ve kendi özlerinde neyse o’durlar. 437
sahiptirler. Ona göre ezeli objeler sahip oldukları ilişkisel özleri nedeniyle içsel olarak diğer ezeli objelerle ilişki içerisindedir. Ezeli objeler, sahip oldukları bu
432
Timaios 48e. 433
Phaidon 74e-75a. 434
Bkz. PR, s. 44, 174, 295. 435
PR, s. 226. Krş. Devlet 517c; Kratylos 401c; Phaidon 100c-d, 102b, 106a; Sofist 250b, 251e, 256a-e, 259a. 436 Phaidon 103b. 437 PR, s. 44; SMW, s. 160.
65 ilişkisellik nedeniyle diğer ezeli objelerle olan ilişkilerinden ayrılamazlar. 438
Aynı ilişkisellik Platon'un ideaları için de geçerli bir durumdur. Şey’lerin sahip oldukları özellikleri onların kendi doğalarına bağlayan Platon 439
, şey’lerin kendi aralarındaki ilişkilerini de formları arasındaki ilişkilere bağlar. 440 Zira ona göre tikeller arasında var olan ilişki formla form arasında ezeli ve ebedi olarak vardır. Bu nedenle Platon, ş ey’lerin birbirleriyle sabit ilişkiler içerisinde olmalarının, tikel varlıkların ‘birbirleriyle ilişki içerisinde olan idealar dünyasından’ pay alışlarıyla anlamlı hale geldiğini ifade eder. 441
onların bir başka ortak özelliği olan hiyerarşiyi ortaya çıkarmaktadır. Whitehead'e göre ezeli objeler arasında belli aşamalar dizisi vardır. Bu aşamalar dizisini Whitehead basit ve kompleks şeklinde ikiye ayırır. 442
Ancak buradaki derecelendirmede ezeli objeler ile idealar arasıda bir takım farklılıklar vardır. Örneğin bu hiyerarşide Platon daha sübjektif ve öznel nitelikli derecelendirmeler yaparken Whitehead objektif, daha nesnel ve somut karakterli bir derecelendirme yolunu izler. Başka bir ifadeyle Platon'da idealar arası hiyerarşi ideaların önemi ve değeriyle oluşturulurken Whitehead'in ezeli objeleri, ezeli objelerin sahip oldukları yapıya göre derecelendirilmiştir. 443
dealar ve ezeli objeler arasındaki başka bir önemli ortak özellik ise her iki varlığın da ‘Tanrısal’ olmakla birlikte Tanrı tarafından yaratılmamış olmalarıdır. Platon'a göre idealar Tanrısal bir yöne sahiptir. 444 Bununla birlikte idealar, Tanrı tarafından yaratılamayan şey’lerdir. 445
Aynı durum Whitehead'in ezeli objeleri için de geçerlidir. Ona göre Tanrısal olan ezeli objelerin Tanrı tarafından yaratılması söz konusu değildir. 446
Whitehead'in ezeli objeler için özellikle vurguladığı bu özellik beraberinde varlık alanına yeni bir ezeli objenin çıkmaması sonucunu da doğurmuştur. 447
Bu konuda Platon ve Whitehead arasında iki fark vardır. Bunlardan
438 PR, s. 439; SMW, s. 159, 160; ROOT, a.g.e., s.196–197; LANGO, a.g.e., s. 33. 439 Phaidon 101a-c. 440 Devlet 516d. 441 DEMOS, a.g.e., s. 119. 442 SMW, s. 167, 168; PR, s. 174. 443 ROOT, a.g.e., s.199. 444 Devlet Adamı 309c; Devlet 596c-e; Phaidon 83d; Sofist 254b. 445 Devlet 596c-e. 446 PR, s. 392. 447 PR, s. 33. Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|