Microsoft Word mustafa ilbo\360a y\374ksek lisans tezi doc

 

 

60 

Whitehead'in  ezeli  objeleri  gerçek  varlıklar  olarak  kabul  etmemesinin  bir 

başka  ifadesi  de  onun  potansiyelliği  genel  ve  reel  potansiyellik  olarak  ikiye 

ayırmasında  saklıdır.

414

  Daha  önce  de  ifade  edildiği  gibi  Whitehead'e  göre  en  basit 

ş

ekliyle genel potansiyellik ve gerçek potansiyellik olmak üzere iki tür potansiyellik 

vardır.  Whitehead  genel  potansiyellik  ile  ‘gerçek  varlıklar  olarak  kabul  etmediği’ 

ezeli objelerin çokluğu ile sağlanan potansiyelliği kastederken “gerçek” potansiyellik 

ile de en gerçek varlıklar topluluğu olan aktüel dünya tarafından sağlanan veriler ile 

oluşturulan potansiyelliği kastetmektedir.

415

 

Ezeli  objelerin  gerçek  olarak  kabul  edilmemesi,  onların  sahip  olduğu  soyut 

olma  özelliği  ile  de  ilgili  bir  durumdur.  Whitehead  tarafından  ezeli  objeler  soyut 

ş

ey’ler olarak kabul edilir. Ezeli objelerin soyut  şey’ler olarak kabul edilmesi, aynı 

zamanda  onların  kendilerinde  gerçek  birer  varlık  olarak  kabul  edilmemesinin 

yanında gerçek birer varlık grupları olarak da kabul edilmemesi nedeniyledir. 

Peki,  gerçek  nedir?  Whitehead'e  göre  gerçek  olan  “bütün”dür.  Whitehead 

tarafından  “bütün”  ile  kastedilen  şey’ler  aktüel  varlıklardır.  Whitehead’in  aktüel 

olaylar  olarak  da  adlandırdığı  aktüel  varlıklar,  dünyanın  kendilerinden  meydana 

geldiği nihai varlıklardır.

416

 Aktüel varlıkların ötesinde ve onlardan ayrı daha gerçek 

bir  şey  yoktur.

417

  Bunların  dışındaki  her  şey,  bizim  deneyimlerimiz  için,  türemiş 

ayrılışlar  ya  da  bireysel  aktüel  varlıkların  soyut  ürünleridir.

418

  Whitehead'e  göre 

gerçek,  somut  ve  bütün  olan  şey’lerdir.  Oysa  potansiyellik  aktüalitenin  karşıtıdır

419

 

ve  her  zaman  bir  soyutlama  olan  bu  potansiyellikler  gerçek  olamazlar.

420

  Çünkü 

Whitehead'e göre tek gerçeklik “aktüel varlık”tır.

421

 

 

 

 

 

                                                 

414

 PR, s. 102. 

415

 PR, s. 101–103, 113, 147, 188, 227; POLS, a.g.e., s. 151. 

416

 PR, s. 32; A.N.W., Aşkına Ölümsüzlük, s. 200. 

417

 PR, s. 27. 

418

 PR, s. 30, 33, 287; LECLERC, a.g.e., s. 91; A.N.W., “Giriş”, Sembolizm, s. 14. 

419

  Charles  HARTSHORNE,  “Whitehead’s  Novel  Intuition”,  Alfred  North  Whitehead  Essays  On 

His Philosophy (Ed. George L. KLINE) içinde, Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, N. J., U.S.A. 

1963, s. 19. 

420

 HALL, a.g.e., s. 115. 

421

 PR, s. 32. 

---

 

 

61 

BEŞ NC  BÖLÜM 

KARŞILAŞTIRMA 

Platonik ideaları ve ezeli objeleri ‘bütün yönleriyle’ karşılaştırmanın, Platon 

ve  Whitehead'in  sistemleri  arasındaki  köklü  farklılıklar  nedeniyle  mümkün 

olmadığını başlangıçta belirtmek gerekir. Bu farklılığın temelinde, her iki düşünürün 

de  kendi  dönemlerine  kadar  ulaşmış  problemlerin  ve  düşüncelerin  farklılığının 

yanında  dönemlerinin  siyasi,  sosyal  ve  bilimsel  farklılıkların  rolü  yadsınamaz. 

Örneğin  Platon  üzerindeki  sofist  düşünce  hareketlerinin  etkisine  ek  olarak 

Herakleitosçu  felsefenin  de  etkisiyle  duyulur  dünyanın  bizlere  güvenilir  veriler 

veremediğiyle  ilgili  düşüncelerin  neden  olduğu  değişimin  ötesindeki  değişmeyen 

unsurları  ve  güvenilir  bilgileri  arama  çabası

422

  Platon'un  idealar  teorisinde  bilgiyi 

temellendirmeye yönelik olarak epistemolojik bir yön oluşturmuştur. Bunun yanında 

sofistlerin  kabul  ettikleri  ilkelerin  eski  inançları,  metafiziği,  toplumsal  düzeni, 

devletin  dayandığı  temel  esasları  ve ahlakı  zor  duruma  sokmasına  Platon'un  hocası 

Sokrates'in etkisi de eklendiğinde idealar teorisinde ahlaki bir yön ortaya çıkmıştır.

423

 

Oysa  Whitehead'in  ezeli  objelerinin  epistemolojik  ve  ahlaki  karşılığı  söz  konusu 

değildir. Gerçekte bu temel farklılık ezeli objelerin ve aktüel varlıkların karakteriyle 

ilgili bir durumdur. 

Böyle  bir  zorluğa  rağmen,  ezeli  objelerin  ve  ideaların  her  iki  düşünür 

tarafından  da  varlık  ve  oluş  arasındaki  ilişkinin  açıklanması  zorunluluğu  karşısında 

ortaya  çıkan  ihtiyacın  bir  ürünü  olarak  ileri  sürülmüş  olması,  bize  böyle  bir 

karşılaştırma yapma olanağını sunmaktadır.

424

 

Böyle  bir  amaç  birliğine  rağmen  her  iki  düşünür  arasında  derin  metot 

ayrılıklarının  mevcut  olduğunu  da  başlangıçta  belirtmek  gerekir.  Her  şeyden  önce 

idealar  teorisi  Platon'un  tartışmalarının  ve  düşünce  arayışlarının  bir  sonucudur. 

Örneğin  Platon  erdem,  güzellik  vb.nin  tanımlarından  yola  çıkarak  buradan  idealar 

teorisine  adım  adım  ve  kendi  diyalektiği  içerisinde  birbirleriyle  ilişkilendirerek  yol 

alır.  O  önce  bir  şeyin  tanımlanıp  tanımlanamadığıyla  ilgili  tartışmalara  girer  ve  bu 

tartışmalar onu tanımlamanın ötesindeki bir gerçek olan idealara götürür. Onun böyle 

                                                 

422

 

Kratylos 339d, 386e; HEINAMAN, a.g.e., s. 358; RUSSELL, Batı Felsefesi Tarihi  lkçağ, s.264. 

423

 TAYLOR, a.g.e.,  s. 836; KRANZ, a.g.e., s. 194. 

424

 HARE, a.g.e.,  s. 98. 

---