Microsoft Word pozycja parlamentow narodowych az correct gl doc
Yüklə 202,26 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 1
əsasən milli parlamentlərin Avropa İttifaqında movqeyi
1.
Giriş 2.
Maastrixtdən Lissabona 3.
Lissabon Sazişində yer alan ümumi qaydalar 4.
edilməsi 5.
Qanunvericilik aktları layihələrinin subsidiarlıq prinsipi ilə uyğun gəlməsinin yoxlanılması 6.
7.
Sazişlərin dəyişdirilməsi prosesində iştirak 8.
Aİ-nin milli parlamentləri və Avropa Parlamenti ilə parlamentlərarası əməkdaşlıqda iştirak 9.
Xülasə
1. Giriş Milli parlamentlər lap əvvəldən Avropaya inteqrasiya prosesində əsasən dolayısı ilə üzv dövlətlərin (öz hökümətləri vasitəsilə Birliklər, sonra isə beynəlxalq ictimai hüququn köməyi ilə İttifaq yaradan ölkələrin) daxili konstitusiya qaydalarının elementi kimi iştirak edirdilər. Milli parlamentlər təsis, qoşulma sazişlərini, sonra isə III sütunlu konvensiyanı ratifikasiya edir, Avropa ikinci hüququnu daxili hüquq qaydalarına uyğunlaşdırılmasını həyata keçirirdilər və öz hökümətlərinin Avropa arenasında fəaliyyətlərinə nəzarət edirdilər. Qeyd etmək gərəkdir ki, 1979-cu ildə keçirilən Avropa Parlamentinə ilk birbaşa seçkilərdən əvvəl, milli parlamentlər öz nümayəndəliklərinə Birlik səviyyəsində malik idilər, lakin Parlamentin məsləhət-nəzarət xarakterli orqan qismində səlahiyyətləri o zaman xeyli məhdudlaşmışdı. İlk növbədə legislatura səlahiyyətlərini itirmələrinin (bu səlahiyyətlər Avropa qurumlarına verilib) və icraedici rəhbərlik üzərində nəzarətin ləğv edilməsinin nəticəsi olaraq milli parlamentlərə, ümumiyyətlə, Avropaya inteqrasiya prosesinin əsas “uduzmuş tərəfi” kimi yanaşılırdı. Parlamentlər digər vasitələrlə yanaşı Aİ-də legislatura prosedurları zamanı öz hökümətlərinin tutduğu mövqelərə nəzarət edərək bu problemi həll etməyə cəhd edirdilər. Burada əsas rolu, adətən, Avropa məsələləri üzrə komissiyalar oynayırdı. Bununla belə, tədqiqat işləri spektoru, komissiyaların iş metodları, öz nazirlərinə dair onların səlahiyyətləri, sahə komissiyaları ilə əməkdaşlıq çox fərqli olmaqda davam edirdi. Bu sahədə milli parlamentlərin vəzifələri, faktiki olaraq, hökümətin parlament məsuluyyətinin funksiyası hesab olur və hər bir ölkənin daxili səlahiyyətinə aiddir. Buna baxmayaraq, 90-cı illərin əvvəlində üzv ölkələrin parlamentləri Avropa məsələlərində öz mövqelərini fəal şəkildə bildirmək imkanını əldə etdilər.
İttifaq səviyyəsində milli parlamentlər barədə ilk qeydlər 1992-ci il Maastrixt Sazişinə əlavə edilən iki bəyannamədə (Ölkə parlamentlərinin Avropa İttifaqında rolu barədə Bəyannamə (№ 13) və Parlamentlərin Konfransı barədə Bəyannamə (№ 14)) yer almışdı. Həmin qeydlər parlamentləri Avropa İttifaqına dair məsələlər barədə tam məlumatlandırmaq cəhdi idi. Daha sonra Avropa İttifaqı barədə Sazişə (TEU) və Amsterdam Sazişinə uyğun olaraq, Avropa Birliklərini müəyyən edən sazişlərə əlavə olunan Avropa İttifaqında milli parlamentlərin rolu haqqında Protokolda (№ 9) parlamentlərin məlumatlandırmasına və 2
legislatura layihələrinin subsidiarlıq prinsipinə uyğun olub-olmamasının yoxlanılmasında parlamentlərin müəyyən rol oynamasına aid müddəalar mövcuddur. Protokolun ikinci hissəsi Avropa milli parlamentləri üzrə komissiyanın nümayəndəsi olan COSAC-ın, yəni Birlik Məsələləri üzrə İxtisaslaşdırılmış Orqanların Konfransının resmi şəkildə sazişin hüququna daxil edildi. Nitsa Sazişinə (2001-ci il) əlavə edilmiş Avropa İttifaqının gələcəyi barədə Bəyannamədə (№ 23) Aİ-nin genişləndirilməsi ilə əlaqədar planlaşdırılmış müzakirənin mühüm mövzularından biri olan milli parlamentlərin Avropa memarlığında rolu aydın qeyd olunmuşdur. Bu müzakirə Avropanın gələcəyi məsələsi üzrə Konvent adlandırılan xüsusi çağrılmış kollegiya çərçivəsində keçirildi (müq. Laeken deklarasiyası, 2001-ci il). Milli parlamentlərin rolu mövzusunda ilk dəfə onların birbaşa iştirakları ilə Avropa Konventi forumunda (2002-2003-cü illər) keçirilən böyük müzakirənin nəticəsi Aİ-də parlamentlərin əhəmiyyət kəsb etmələri fikrinin güclənməsi və Avropa üçün Konstitusiyada (2004-cü il) təklif olunan dəyişikliklər oldu. Bu isə, Konstitusiya qüvvəyə minməsə də, Lissabon Sazişinə (2007-ci il) uyğun olunan düzəlişlər üçün əsasını təşkil edirdi. Bununla bərabər Konvent fəaliyyətinin mənfi tərəfi birlik məsələləri üzrə milli parlamentlər və hökümətlər arasında əlaqələrə dair “Kopenhagen rəhbər prinsiplərinin” (2003-cü il) COSAC tərəfindən qəbul edilməsi idi. Büraya öz hökümətlərinin birlik siyasətinə təsir göstərə bilmələri üçün milli parlamentlərə imkan yaradan müəyyən minimum standartlar aid idi. Sazişlər islahatı adlandırılan Lissabon düzəlişləri üzərində aparılan işlər zamanı milli parlamentlərin Avropa İttifaqında rolu məsələsi daimi olaraq müzakirə edilirdi. Bu, həmçinin, Komissiyanın işlərində də öz əksini tapmışdı. Komisssiya Avropa Zirvəsinin 2006-cı il iyun nəticələrində qeyd olunan „Vətəndaş naminə Avropa üçün nəticələr əldə olunması planı” (COM (2006)211) adlı Avropa Parlamentinə və Avropa Zirvəsinə ünvanlanmış müraciətdə milli parlamentlərə daha sıx əməkdaşlıq (Barrozo təşəbbüsü adlanan) təklifi etmişdir ki, bu da parlamentlər tərəfindən müsbət qarşılanmışdı. Nəticədə, 2006-cı ilin 1 sentyabırından parlamentlər həm hüquqi aktlar layihələrini, həm də Komissiyanın konsultasiya sənədlərini birbaşa Komissiyadan əldə etməyə başladılar. Bu isə öz növbəsində onların nəinki yalnız subsidiarlıq və proporsionallıqla əlaqədar, eləcə də layihənin mahiyyətinə dair fikirlərini və qeydlərini ötürməyə imkan yaratdı. Komissiya isə fərdi cavablandırma prinsipini qəbul etdi. Bu qaydada aparılan dialoq siyasi dialoq adlandrıldı.
Lissabon Sazişində yer alan ümumi qaydalar Lissabon Sazişi milli parlamentlərin səlahiyyətinə verilmiş instrumentləri genişləndirdi və möhkəmləndirdi. Əsasən, müqavilə hüququnun mətnində ilk dəfə olaraq milli parlamentlər nəzərə alındı: - subsidiarlıq və proporsionallıq prinsiplərinin istifadə edilməsi məsələsi barədə Protokolda (№ 2) nəzərdə tutulan prosedura uyğun olaraq subsidiarlıq prinsipinə riayət olunması üzərində milli parlamentlərin nəzarətini vurğulayan Avropa İttifaqı barədə Sazişin TEU-nun 5-ci maddəsinin 3-cü bəndində, - Avropa İttifaqının yaxşı fəaliyyət göstərməsində milli parlamentlərin təsirini vurğulayan və buna xidmət edən (sonra müzakirə ediləcək) bütün səlahiyyətləri sadalayan TEU-nun 12-ci maddəsində, və - hökümətlərin öz milli parlamentləri qarşısında demokratik məsuliyyətini vurğulayan TEU-nun 10-cu maddəsinin 2-ci bəndində (bu ilk növbədə üzv ölkələrin suverenliyi və muxtariyyəti nöqtei-nəzərindən simvolik xarakter daşıyır). Milli parlamentlərin səlahiyyətləri barədə ətraflı qaydalar Avropa İttifaqı barədə Sazişdə (Treaty on European Union - TEU), Avropa İttifaqının fəaliyyəti haqqında Sazişdə (Treaty on the functioning of the European Union - TfEU) və Lissabon Sazişinə əsasən TEU-
3
ya, TfEU-ya, Avropa Atom Enerji Birliyinin yaradılması barədə Sazişə (Treaty establishing the European Atomic Energy Community – TEAEC) əlavə edilmiş iki protokolda – milli parlamentlərin Aİ-də rolu haqqında Protokolda (№ 1) və subsidiarlıq və proporsionallıq prinsiplərinin istifadə edilməsi məsələsi barədə Protokolda (№ 2) göstərilir. Sözügedən qaydalar, milli parlamentlərin səlahiyyətlərinin ənənəvi sahəsi olan iki məsələ istisna olmaqla, aşağıda müzakirə olunacaq. Bunlardan birincisi saziş tərəfindən müvafiq daxili konstitusiya prosedurlarına istinad hallarıdır, ikincisi isə - sazişlərdə ilk dəfə qeyd olunan (TfEU, 291-ci maddəsinin 1-ci bəndində) Aİ hüququnun üzv ölkə qanunvericiliyinda istifadə edilməsidir.
Avropa İttifaqında milli parlamentlərin rolu barədə hazırkı Protokol (№ 1) obyektiv və subyektiv baxımdan əvvəlkindən daha genişdir. Bundan əvvəl birbaşa milli parlamentlərə öz məsləhət sənədlərini təqdim etmək məsuliyyəti yalnız Komissiya üzərində idi. Hal-hazırda isə milli parlamentlərə/palatalara birbaşa göndərilən sənədlərə (iki protokola), əsasən, aşağıdakılar daxil edilir: ◦ qanunvericilik aktlarının layihələri və qanunvericilik aktlarının dəyişdirilmiş layihələri, müəlliflərin kim olmasından asılı olmayaraq, ◦ Avropa Parlamentinin və Şura mövqeyinin legislatura nəticələri, ◦ Komissiyanın məsləhət sənədləri (yaşıl, ağ kitablar, rəsmi məlumatlar), ◦ legislatura işlərinin illik proqramı və legislatura planlaşdırılmasına və ya siyasi strategiyaya aid digər sənədlər, ◦ toplantıların cədvəli və Şura iclaslarının nəticələri (qanunvericilik aktları layihələri ilə məşğul olan Şura iclaslarının protokolları daxil olmaqla), ◦ Avropa Ali Maliyyə Məhkəməsinin illik hesabatı, ◦ TEU-nun 5-ci maddəsinin (subsidiarlıq prinsipi) istifadə edilməsi məsələsi barədə Avropa Komissiyasının hesabatı. Bundan əlavə, sazişlərdə aşağıdakılar qeyd olunur: – TEU-nun 49-cu maddəsinə əsasən, İttifaqa daxil olma ərizəsi mövzusunda məlumatların əldə edilməsi (TEU, 12 E maddəsi), – Azadlıq, təhlükəsizlik və ədalət sahələrində məlumatların əldə edilməsi (aşağıda 6.1 bənddə göstəriləcək).
Parlamentlər bütün qanunvericilik aktları layihələrini əvvəlki kimi öz hökümətlərindən deyil, birbaşa Aİ qurumlarından əldə edirlər. Həmin layihələr 1 və 2 nömrəli Protokollarda eyni cür müəyyən edilib. Buraya bunlar aiddir: „Qanunvericilik aktının qəbul edilməsi məqsədi ilə Komissiya təklifləri, üzv dövlətlər qrupunun təşəbbüsləri, Avropa Parlamentinin təşəbbüsləri, Ədalət Məhkəməsinin (CoJ) nəticələri, Avropa Mərkəzi Bankının tapşırıqları (ECB) və Avropa İnvestisiya Bankının tələbləri (EİB)”. Qeyd etmək lazımdır ki, Protokol № 2-yə əsasən, legislatura prosesinin təşəbbüskarı olan subyektlər (bəzən Şura adlandırılır) nəinki yalnız qanunvericilik aktları layihələrini, hətta dəyişdirilmiş qanunvericilik aktları layihələrini də parlamentlərə göndərmək məsuləyyəti daşıyırlar. Avropa Parlamenti, həmçinin, öz legislatura nəticələrini, Şura isə qəbul olunmuş mövqeləri göndərir. Ikipalatalı parlamentlərdə həm məlumatların, həm də legislatura layihələrinin əldə edilməsi hüququ palataların hər birinə aiddir.
4
5. Qanunvericilik aktları layihələrinin subsidiarlıq prinsipi ilə uyğun gəlməsinin yoxlanılması – TEU, 12 B maddəsi Avropa İttifaqının əsaslandığı əsas prinsiplərdən biri kimi tanınan subsidiarlıq prinsipi Maastrixt Sazişi ilə yaradıldı. Birlik öz səlahiyyətində olmayan sahələrdə yalnız o zaman iştirak edir ki, təklif olunmuş addımlar üçün məqsədlərə üzv ölkələr tərəfindən lazımi şəkildə nail olunmur, və təklif olunmuş addımların miqyası və ya nəticələri baxımından onlara Birlik səviyyəsində daha asan nail olunması mümkündür. Bu subsidiarlıq prinsipin əsasını təşkil edir. Amsterdam Sazişinə əsasən, Avropa Birliyini yaradan Sazişə (Treaty establishing the European Community - TEC) subsidiarlıq və proporsionallıq prinsiplərinin tətbiqi haqqında, o cümlədən bu qaydaları istifadə etmək üçun xüsusi meyarları əhatə edən Protokol ( № 30) əlavə edilib. Bundan əlavə, subsidiarlıq və proporsionallıq prinsiplərinin milli parlamentlər tərəfindən baxılmasına möhkəm zəmin yaradılıb. Hüquq aktı layihəsinin və yaxud cinayət məsələlərində hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşlığı ilə bağlı VI TEU çərçivəsində qəbul edilmiş vasitə layihəsinin yoxlanılması üçün milli parlamentlərə 6 həftə vaxt verilib (Amsterdam Sazişinə əsasən, layihənin bütün dillərdə AP-yə və Avropa Zirvəsinə təqdim edildiyi gündən Zirvə görüşləri çədvəlinə, həmçinin TEU-ya, TEC-ə və TEAEC-ə (Avropa Atom Enerji Birliyinin yaradılması barədə sazişə) əlavə olunmuş Protokol № 9, maddə 3-ə daxil edilməsi üçün 6 həftə keçməli idi).
– TEU-nun 5-ci maddəsinə əsasən - milli parlamentlər subsidiarlıq və proporsionallıq prinsiplərinin istifadə edilməsi barədə Protololun (nr 2) nəzərdə tutduğu prosedura uyğun olaraq milli parlamentlər subsidiarlıq prinsipinə riayət olunmasına nəzarət edirlər, – TfEU-nun 69-cu maddəsinə əsasən - milli parlamentlər cinayət məsələlərində hüquq- mühafizə orqanlarının əməkdaşlığı çərçivəsində təqdim edilən qanunvericilik təşəbbüslərinin və ərizələrin, Protokol № 2-yə əsasən, subsidiarlıq prinsipinə uyğun olmasını təmin edirlər, – Subsidiarlıq və proporsionallıq prinsiplərinin istifadə edilməsi məsələsi barədə Protokola (nr 2) əsasən. Qeyd etmək lazımdır ki, Protokol № 2-yə hər iki prinsipin istifadə olunmasını nizamlasa da, milli parlamentlərin yeni səlahiyyətləri yalnız subsidiarlıq prinsipinə dair nəzarət mexanizmindən irəli gəlir. Hal-hazırda subsidiarlıq prinsipinin yoxlanılması aşağıda göstərilən yeni amillərdən ibarətdir: - subsidiarlıq prinsipinin genişləndirilmiş tərifi – bu prinsip üzv ölkələrə dair yalnız mərkəz səviyyəsində deyil, eləcə də bölgə və region səviyyəsində qüvvədədir: Avropa İttifaqı yalnız o zaman və yalnız elə sahədə addımlar atır ki, təklif olunmuş həllər üçün məqsədlərə üzv ölkələr tərəfindən nə mərkəzi, nə regional, nə də ki bölgə səviyyədə lazımi şəkildə nail olunmur; milli parlamentlər qanunverici səlahiyyətlərə malik olan regional parlamentlərlə məsləhətləşməlidirlər (TEU, maddə 5, bənd 3, Protokol № 2, maddə 6), – qanunvericilik aktları layihələrinin və dəyişdirilmiş qanunvericilik aktları
– yoxlama müddətinin 6 həftədən 8 həftəyə artırılması. Bu müddət Aİ-nin rəsmi dillərində layihənin parlamentlərə təqdim edilməsi ilə onun Şuranın ilkin iclas cədvəlinə daxil edilməsi arasındakı müddətdir. Sözügedən 8 həftə ərzində, hər hansı təcili hallar istisna olmaqla, verilən layihə barədə heç bir razılıq əldə edilmir. Bundan əlavə, yenə də təcili hallar istisna olmaqla, qanunvericilik aktı layihəsinin Şura iclaslarının cədvəlinə daxil edilməsi ilə mövqe əldə edilməsi arasında müddət 10 həftə təşkil edir (Protokol № 1, maddə 4),
5
– ilkin xəbərdarlıq mexanizminin yaradılması (EWM – establishment of the early-warning mechanism). Bu mexanizm parlamentlərə Aİ-nin legislatura prosesinə birbaşa müdaxilə etmələrinə imkan yaradır. İlkin xəbərdarlıq mexanizmi sarı və narıncı vərəqələri əhatə edir (Protokol № 2, maddə 6 və 7), – subsidiarlıq prinsipini pozan qanunvericilik aktı məsələsi ilə bağlı milli parlament tərəfindən öz höküməti vasitəsilə Avropa Ədalət Məhkəməsinə şikayət verilməsi imkanı. Buna bəzən qırmızı vərəqə də deyilir (Protokol № 2, maddə 8), – Komissiyanın milli parlamentlərin əsasını TfEU-nun 352-ci maddəsi təşkil edən layihələrə diqqətini cəlb etmə məsuliyyətinin yaradılması – subsidiarlıq prinsipinin istifadə edilməsinə nəzarət prosesi çərçivəsində. Həmin maddədə “çeviklik müddəası” var ki, bu da sazişlərin nəzərə almadığı, lakin qarşıya qoyulan məqsədlərə nail olmaq üçün (ortaq xarici siyasət və təhlükəsizlik yürüdülməsi ilə bağlı məqsədlər istisna olmaqla) vacib olan addımlar atmağa imkan yaradır.
Həmçinin qeyd etməyə dəyər ki, Aİ sütun strukturunun ləğv edilməsi nəticəsində subsidiarlıq prinsipinin istifadə edilməsinin mövzu sahəsi genişləndi, çünki bura aid olan qanunvericilik aktları, ortaq xarici siyasət və təhlükəsizlik istisna olmaqla, bütün sahələri əhatə edir,
Parlamentinə, Şurasına və Komissiyasına subsidiarlıq prinsipi ilə onların uyğun olmaması barədə əsaslandırılmış rəy göndərə biləcəyini (qanunvericilik aktı layihəsinin rəsmi dillərdə parlamentlərə verildiyi gündən sonra 8 həftə ərzində) nəzərdə tutur. Parlamentlərin hər birinə 2 səs düşür (ikipalatalı parlamentlərin hər bir palatasına 1 səs). Protokol № 2, maddə 7-yə əsasən, qanunvericilik aktı layihəsinin müəllifi əsaslandırılmış rəyləri nəzərə alır. Əgər əsaslandırılmış rəylər milli parlmentlər üçün ayrılan səslərin üçdə bir hissəsini, TfEU-nun 76-cı maddəsinə əsasən rəylər olduqda isə dörddə bir hissəsini təşkil edirsə, o zaman layihə yenidən yoxlanılmadan keçirilməlidir (sarı vərəqə). Bu yoxlanılma nəticəsində layihənin müəllifi (Komissiya, üzv dövlətlər qrupu, AP, Ədalət Məhkəməsi, Avropa Mərkəzi Bankı, Avropa İnvestisiya Bankı) layihənin olduğu kimi saxlanılması, dəyişdirilməsi və ya geri götürülməsi barədə qərar qəbul edə bilər. Qərar əsaslı olmalıdır. Narıncı vərəqə yalnız adi qanunvericilik proseduru çərçivəsində və yalnız Komissiyanın müəllifliyi olan layihələr üçün verilə bilər. Əgər qanunvericilik aktı layihəsinin subsidiarlıq prinsipinə uyğun olmaması barədə verilən əsaslandırılmış rəylər milli parlamentlər üçün nəzərdə tutulan səslərin adi çoxluğunu təşkil edərsə (təcrübədə bu 50% + bir deməkdir, yəni mütləq əksəriyyət), Komissiya yenidən yoxlanılma apardıqdan sonra layihəni olduğu kimi saxlaya, dəyişdirə və ya ləğv edə bilər. Layihə dəyişdirilmədiyi halda Komissiya layihənin subsidiarlıq prinsipinə uyğun gəlməsi barədə əsaslandırılmış rəy təqdim edir, Avropa Parlamenti və ya Şura isə milli parlamentlərin və Komissiyanın əsaslandırılmış rəyləri ilə tanış olduqdan sonra ilk oxunuş qurtarmadan layihəni rədd edə bilərlər. Bunun üçün Şura üzvlərinin 55 faiz səs çoxluğu (demoqrafik test tələb olunmur) və ya Avropa Parlamentində adi səs çoxluğu lazımdır. Milli parlamentlər qanunvericilik aktı layihəsini sərbəst olaraq dayandırılması imkanına malik deyillər.
6. Azadlıq, təhlükəsizlik və ədalət sahələrində (AFSJ – The area of freedom, security and justice) səlahiyyətlər (TEU, maddə 12 C, TfEU, maddə 70, 71, 88, 85 və 81, bənd 3
6
6.1. Azadlıq, təhlükəsizlik və ədalət sahələrində siyasət yürüdülməsinin qiymətləndirilməsi mexanizmlərində iştirak:
– üzv dövlətlər tərəfindən azadlıq, təhlükəsizlik və ədalət sahələrində siyasət yürüdülməsinin qiymətləndirilməsi mövzusunda məlumatların əldə edilməsi (TfEU, maddə 70),
– vəzifəsi daxili təhlükəsizlik sahəsində üzv dövlətlərin orqanları tərəfindən qəbul edilmiş əməliyyat hərəkətlərinin koordinasiyasına dəstək verməkdən ibarət olan Əməliyyat Əməkdaşlığı Daimi Komitəsinin Daxili Təhlükəsizlik sahəsində (Şura strukturunda müəyyən edilmiş) işləri barədə məlumat əldə edilməsi hüququ (TfEU, maddə 71, 25 fevral 2010-cu il tarixli Şura qərarı (2010/131/UE)). 6.2. Europol (Avropa Polis Bürosu) siyasətinə nəzarətdə və Eurojust (Avropa İttifaqının hüquqi əməkdaşlıq orqanı) fəaliyyətinin qiymətləndirilməsində iştirak (TfEU, maddə 88,85). Aİ-nin fəaliyyəti barədə sazişdə (TfEU) nəzərdə tutulur ki, Avropa Parlamenti və Şura həm Eurojust, həm də Europol təşkilatlarının strukturunu, mövcudluğunu və vəzifə sahələrini, eləcə də aşağıdakıları müəyyən edən qərarlar qəbul edəcək: – „Avropa Parlamentinin və milli parlamentlərin Eurojust fəaliyyətində iştirak etməsi şərtlərini”, (TfEU, maddə 85). – „Europol fəaliyyətinə Avropa Parlamenti tərəfindən (milli parlamentlərin də iştirakı ilə) nəzarət edilməsi prosesini”, (TfEU, maddə 88). Parlamentlərarası forumlarda aparılan müzakirələr zamanı parlamentlər yeni nəzarət və qiymətləndirmə prosedurunun təyin edilməsi ilə bağlı şübhələrini bildiriblər. Bu isə həm „nəzarət” və „qiymətləndirmə” sözlərinin mənalarının aydın olmamasından, həm də nəzarət etmə üsulunun Europol və Eurojust təşkilatlarının strukturundan, vəzifələrindən və missiyasından (qaydaları təsbit olunur) asılı olması faktından irəli gəlir. Bu səbəbdən də parlamentlər yuxarıda sözügedən orqanlar üzərində parlamentar nəzarətlə bağlı sərəncamlar layihələrinin həmin sərəncamların layihələrinin sona yetirilməsindən əvvəl onlarla məsləhət edilməsini tələb edirdilər (COSAC görüşü XLI, Praqa 10-12 may 2009-cu il, bənd 3.5, Aİ-nin Rəsmi Jurnalı 2009 il C 230, s. 5)
Hər bir parlament ailə hüququnun tramssərhəd nəticələri barədə aspektlərini müəyyənləşdirən Komissiya ərizəsinə öz etirazını bildirmək hüququna malikdir. Həmin nəticələr xüsusi qanunvericilik proseduru (körpü sektor proseduru) əvəzinə adi yolla qəbul olunan aktlar predmeti ola bilər. Bu barədə qərarı Şura qəbul edir. Komissiyanın ərizəsinin əldə edilməsindən sonra 6 ay ərzində arzində hətta yalnız bir parlamentin etirazı Şuranın bu cür qərar qəbul edə bilməməsinə səbəb olur.
maddə 48). Parlamentlər sazişlərdə Lissabon Sazişinin nəzərdə tutduğu hər iki dəyişiklik prosedurunda iştirak edirlər: – adi prosedurda: ◦ sazişlərin dəyişdirilməsi barədə təkliflərin milli parlamentlərə təqdim edilməsi 7
◦ milli parlamentlərin nümayəndələri dəyişiklik təkliflərini nəzərdən keçirən və hökümətlər arası konfrans üçün tapşırıqlar qəbul edən Konvensiyanın tərkibinə daxil olurlar – sadələşdirilmiş prosedurda: ◦ milli parlamentlər xüsusi prosedurdan adi prosedura və eynifikirlikdən çoxluğa (TEU-nun 48-ci maddəsinin 7-ci bəndində qeyd olunan körpü proseduru çərçivəsində) keçilmə ilə bağlı Avropa Zirvəsinin təşəbbüsləri barədə məlumatlandırılırlar. Sadələşdirilmiş prosedura dair Avropa Zirvəsinin təşəbbüsünün əldə edilməsindən sonra 6 ay ərzində yalnız bir parlamentin etirazı proseduru dayandırır, yəni Avropa Zirvəsinin qərarının qəbul edilməməsinə səbəb olur.
Aİ-nin milli parlamentləri və Avropa Parlamenti ilə parlamentlərarası əməkdaşlıqda iştirak (TEU, maddə 12 F, Protokol № 1, başlıq II „Parlamentlərarası əməkdaşlıq” Lissabon Sazişində parlamentlərarası əməkdaşlıq ilk dəfə olaraq saziş əsaslı xarakter qəbul etdi. TEU-nun 12 F maddəsində qeyd edilir ki, milli parlamentlər digər milli parlamentlərlə və Avropa Parlamenti ilə əməkdaşlıqda iştirak edərək Avropa İttifaqının düzgün fəaliyyət göstərə bilməsinə imkan yaradır. Protokol № 1, maddə 9-da isə Avropa Parlamenti və milli parlamentlər Avropa İttifaqında parlamentlərarası sistematik və effektiv əməkdaşlığın təşkil olunmasını birgə olaraq müəyyənləşdirdiyi qeyd olunur. Milli parlamentlərin ilkin xəbərdarlıq mexanizmi kimi yeni səlahiyyətləri çərçivəsində bu çox önəmlidir. Bu səlahiyyətlərin yalnız sıx əməkdaşlıq vasitəsilə həyata keçirilməsinə nail olmaq mümkündür. Effektiv əməkdaşlığın təşkil olunması digərləri ilə yanaşı parlamentlərarası görüşlərin planlaşdırılması və koordinasiya edilməsi məsələsini də müəyyən etməyi nəzərdə tutur. Bu məsələ həm AP, həm də EUSC (Avropa Ittifaqı Ölkələri Parlament Sədrlərinin Konfransı) və ya COSAC forumlarında gündəmə qaldırılır. Bəzi ümumi qaydalar EUSC tərəfindən Haaqada 2004-cü ildə qəbul edilən və 2008-ci ildə Lissabonda dəyişdirilən „Avropa İttifaqında parlamentlərarası əməkdaşlıq üzrə rəhbər prinsiplərdə” göstərilmişdir. Parlamentləri bu sahədə dəstəkləyən parlamentlərarası əməkdaşlıq orqanlarından biri məhz COSACdır. Onun hal-hazırda daha çevik müəyyən edilən səlahiyyətlərinə digərləri ilə yanaşı aşağıdakılar da daxildir: – Amsterdam Sazişinə əsasən, Avropa Birliklərini müəyyən edən sazişlərə və TEU-ya əlavə edilən milli parlamentlərin rolu barədə əvvəlki Protokoldakı (№ 9) məhdudiyyətlər olmadan bütün qeydlərin AP-yə, Komissiyaya və Şuraya təqdim edilməsi. Həmin Protokola əsasən, COSAC azadlıq, təhlükəsizlik və ədalət sahələrinin təyin edilməsi ilə bağlı hüquq aktının hər bir layihəsi (fərdlərin hüququna və azadlığına birbaşa təsir göstərə biləcək və Aİ- nin legislatura hərəkətləri ilə bağlı, xüsusən də, subsidiarlıq prinsipi, azadlıq, təhlükəsizlik və ədalət sahələri ilə bağlı məsələlərdə öz qeydlərini AP-yə, Şuraya və Komissiyaya göndərə biləcək layihəsi) üzərində düşünmə hüququna malik idi. Bununla yanaşı, COSAC-ın Aİ qurumlarına „üzv dövlətlərin hökümət nümayəndələrinin birgə qərarı əsasında ona təqdim olunmuş akt layihələri əsasında” öz qeydlərini göndərdiyi yeni protokolda artıq vurğulanmır; – milli parlamentlərlə Avropa Parlamenti arasında (eləcə də onların ixtisaslaşdırılmış komissiyaları arasında) informasiya və ən yaxşı təcrübə mübadiləsinin dəstəklənməsi; – parlamentlərarası konfransların təşkil olunması, xüsusilə ortaq xarici siyasət və təhlükəsizlik sahəsində (ortaq təhlükəsizlik və müdafiə siyasəti daxil olmaqla). Son iki bənd COSAC səlahiyyətlərinə dair bir növ novum (yenilik) təşkil edir. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, informasiya və ən yaxşı təcrübə mübadiləsi COSAC görüşlərinin uzun zamandır ki daimi elementini təşkil edir. 8
İndiyədək olduğu kimi, COSAC tərəfindən irəli sürülən qeydlər milli parlamentlərə aid edilmir, nə də „onların mövqelərini qabaqcadan müəyyən etmir”. 9. Xülasə Yuxarıda verilən məlumatda milli parlamentlərin Lissabon Sazişinə əsasən əldə etdikləri yeni səlahiyyətlərin göstərilməsinə cəhd edilib. Bu səlahiyyətləri qısa və sadələşdirilmiş şəkildə aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: – məlumat əldə edilməsi hüququnun möhkəmləndirilməsi: – birbaşa parlamentlərə göndərilən informasiya və sənəd kataloqları (məs., qanunvericilik aktları layihələri, legislatura planlaşdırılması üzrə sənədlər, Aİ-yə daxil olma ərizələri, sazişlərdə dəyişiklik edilməsi barədə təkliflər, üzv ölkələrin azadlıq, təhlükəsizlik və ədalət sahələrdə yürütdükləri siyasətin qiymətləndirilməsi barədə məlumatlar), eləcə də məlumat və sənəd göndərməkdə bilavasitə məsuliyyət daşıyan Aİ qurumlarının siyahısı genişləndirilərək (əvvəl bununla yalnız Komissiya məşğul olurdu) məlumatlandırma mexanizmi təkmilləşdirildi; – mühüm elementi ilkin xəbərdarlıq mexanizmindən ibarət olan subsidiarlıq prinsipinə riayət olunması üzərində nəzarət hüququ. Həmin mexanizm parlamentləri bilavasitə olaraq bu prinsipin həyata keçirilməsinə cəlb edir: sarı vərəqə, parlamentlərin fikrincə, subsidiarlıq prinsipinə zidd olan qanunvericilik aktı layihəsinin dəyişdirilməsinə və ya ləğv edilməsinə gətirib çıxara bilər, narıncı vərəqə isə ya Avropa Parlamenti, ya da Şura tərəfindən adi qanunvericilik prosedurunun yarımçıq qoyulmasına səbəb ola bilər. Indiyədək parlamentlər ümumi prinsiplərə əsaslanaraq subsidiarlıq prinsipini yoxlamaq, qeydlərini öz hökümətlərinə, eləcə də COSAC forumunda təqdim etmək (məs., subsidiarlıq prinsipinə koordinasiya olunmuş nəzarət çərçivəsində) imkanına malik idilər; COSAC mövqeyi nə birlik qurumlarına dair, nə də parlamentlərə dair qanuni xarakter daşımırdı; – veto hüququ: hətta bir parlamentin etirazı növbəti prosedurlardan birinin, TEU-nun 48-ci maddəsinin 7-ci bəndindən əsas körpü prosedurunun (sazişlərdə dəyişikliklər edilməsinin sadələşdirilmiş rejimi) və TfEU-nun 81-ci maddəsinin 3-cü bəndindən sektor körpü prosedurunun (transsərhəd nəticələri barədə ailə hüququ sahəsində akt qəbul edilməsi prosedurunun dəyişdirilməsi) dayandırılmasına səbəb olur; bundan əvvəl milli parlamentlər bu cür alətə instrumentə malik deyildilər. – azadlıq, təhlükəsizlik və ədalət sahələrinin monitorinqi: bu, Avropa İttifaqının azadlıq, təhlükəsizlik və ədalət sahələrində yürütdüyü siyasəti qiymətləndirən mexanizmlərdə, Europolun siyasətinin nəzarətində və Eurojust fəaliyyətinin qiymətləndirilməsində parlamentlərin iştirak etməsi deməkdir; bundan əvvəl Avropa İttifaqının azadlıq, təhlükəsizlik və ədalət sahələrinə dair legislatura hərəkətləri ilə bağlı öz qeydlərini təqdim etmə səlahiyyətinə COSAC malik idi, – genişləndirilmiş parlamentlərarası əməkdaşlıqda iştirak – əməkdaşlığın yeni mexanizmləri ortaq xarici siyasət və təhlükəsizliklə bağlı (ortaq təhlükəsizlik və müdafiə siyasəti daxil olmaqla) müzakirə təşkil etməyi əhatə edə bilər; COSAC nəinki yalnız Avropa komissiyalarının, eləcə də ixtisaslaşdırılmış komissiyaların əməkdaşlıq forumu da ola bilər; Aİ-də effektiv və sistematik parlamentlərarası əməkdaşlığın təşkil olunması çərçivəsinin müəyyən edilməsi mandatını milli parlamentlər və Avropa Parlamenti alıb.
Lissabon Sazişinə əsasən milli parlamentlərin Aİ-də mövqeyi – seçilmiş sənədlər və nəşrlər
– OIDE məlumatı Yüklə 202,26 Kb. Dostları ilə paylaş:
|