79
Ə
minə
xatunun ürə
yi yanarkə
n ona qar kimi ağ
, buz
kimi sə
rin, bal kimi ş
irin və
ə
tirli süd şə
rbə
ti
veriblə
rmiş
. Hə
min mə
rasimin icra edilmə
sidir ki,
Azə
rbaycan şə
rbə
tlə
ri içə
risində
südlü şə
rbə
t xüsusi
yer tutur.
Qan dövranı və südün təşəkkülü
Bədənin qidalanmasını təmin edən əsas maddələr
həzm sistemindəki kimyəvi reaksiyalar nəticəsində
ə
mələ gəlir. Həzm olunan bu qida maddələri daha
sonra bağırsaq divarından sorularaq qan dövranı
sisteminə keçir. Beləliklə, bu qida maddələri qan
dövranı nəticəsində müvafiq orqanlara ötürülür.
Bədənin başqa toxumaları kimi süd vəziləri də
onlara qan dövranı yolu ilə gətirilən həzm olunmuş
qida maddələri ilə qidalanır. Buna görə də qan
qidaların yığılıb ötürülməsində çox mühüm rol
oynayır. Süd də bütün bu mərhələlərdən sonra süd
vəziləri tərəfindən ifraz edilir və həzm edilmiş qidanın
qan dövranı ilə ötürülməsi nəticəsində əmələ gəldiyi
üçün onun qidalılığı və dəyəri çox yüksəkdir. Bununla
da insanların birbaşa istehlak edə bilməyəcəyi qandan
və yarımçıq həzm olunmuş qidadan qidalandırıcı süd
ə
mələ gəlir.
Südü əmələ gətirən ünsürlərin heyvan vücudunda
meydana gəldiyi məqam haqqında “Qurani-Kərim”-
dəki buyuruqlar müasir dövrdə elmin çatdığı nəticələrə
eyniylə uyğundur.
Mövzu ilə əlaqəli “Qurani Kərim”də süd haqqında
belə buyurulmuşdur:
“Ş
übhə
siz ki, davarda (sağ
mal heyvanlarda) da
sizin üçün bir ibrə
t vardır. Biz onların qarınla-
80
rındakı qanla ifrazat arasında olan təmiz südü sizə
içirdirik. O, içə
nlə
rin boğ
azından rahat keçə
r.
(Qanın və
ifrazatın dadı, qoxusu və
rə
ngi ə
sla südə
qarış
maz. Ə
ksinə
, südə
elə
bir tə
m verə
rik ki, içə
nlə
rə
xoş
gə
lə
r)”
. (əl-Nəhl,
16/66).
“Onların (o heyvanlarda baş
qa-baş
qa) mə
nfəə
t-
lə
ri və
içə
cə
klə
ri (südlə
ri) də
var. Hə
lə
də
ş
ükür et-
mə
zlə
rmi?” (Yasin,
36/73).
Ayələrdə haqqında bəhs edilən bağırsaq içərisi və
qan ibarələri kimyanın və həzm fiziologiyasının əldə
etdiyi inkişafla müasir dövrdə yeni-yeni anlaşıla bilin-
mişdir. Bu bilgilər Həzrəti-Peyğəmbərin (s.ə.v.) zama-
nında dəqiq elmin nöqteyi-nəzərində tamamilə məchul
idi. Bunlar ancaq XXI əsrin ortalarında aşkarlanmışdır.
Ə
rəb alimi Ibni Nəfs 1242-ci ildə insan bədənin-
dəki qan dövranı haqqında ilk dəfə düzgün olaraq ifadə
edən şəxs olmuşdur. Ingilis həkim Vilyam Harveyin
1628-cı ildə elan etdiyi qan dövranı modeli isə mövzu
haqqındakı məlumatların yayılmasında təsirli olmuş-
dur. Dolayısı ilə Quranda südün tərkibinin əsl mənbəyi
ə
srlərlə əvvəl ən düzgün tərzdə tərif edilmişdir. Məmə-
lilərin həzm sistemi, qan dövranı ilə bağlı ixtisaslaşma
tələb edən bu məlumatın Quranın göndərildiyi dövrdə
insanlar tərəfindən bilinməsinin mümkün olmayacağı
məlum məsələdir. Göründüyü kimi, “Nəhl” surəsinin
66-cı ayəsində südün bioloji proseslər nəticəsində əmə-
lə gəlməsi ilə bağlı şərh edilənlər fiziologiya, anato-
miya kimi elmlərin günümüzdə ortaya qoyduğu məlu-
matlara tam uyğundur.
Deməli, südün əmələ gəlməsi haqqındakı Allah
kəlamı qan dövranı kəşf edilməzdən 10 əsr əvvəlki
dövrə təcadüf edir. Başqa sözlə Vilyam Harvey
81
tərəfindən 1628-ci ildə kəşf edilmiş, qan dövranı
“Qurani-Kərim” nazil olandan, təxminən 10 əsr
sonrakı zamana aiddir.
Bu
deyilənlərə
ə
sasən,
“Qurani-Kərim”in
ayələrində gözə çarpan bu elmi həqiqət özlüyündə
sübut edir ki, bu elmi görüşlər heç bir vəchlə bəşəri bir
qaynaqla izah edilə bilməz. Bütün bunlar bir olan
Allahın izni ilə təbiətdə baş verən proseslərdəndir.
Biz hamımız süd içmişik. Bu təbii qida Allahın
izni və möcüzəsi ilə təbiətin insanlara bəxş etdiyi və
qadınların orqanizmindən (eləcə də sağmal heyvanla-
rın) ifraz olunan xüsusi tərkibli maddədir. Bu bir
möcüzədir ki, erkək və dişi hayvanların hər ikisi eyni
yemlə bəslənir, süd isə yalnız dişi heyvanların süd və-
zilərində əmələ gəlir və nəslin əsas qidası üçün istifadə
edilir. Hələ qədimdən vəhşi heyvanlar əhilləşdirilib on-
ların yeni cinsləri artırılarkən, həmin heyvanlar bala-
larının qidasından artıq süd verməyə başladılar. Həmin
süd insanlar üçün sağlam və dəyərli qida mənbəyinə
çevrildi. Süd çox təmiz bir qidadır. Bu onun ağ rənginə
görə bilinir. Süd eyni zamanda dişi heyvanların və qa-
dınların orqanizmində əmələ gələn digər ifrazatlar kimi
onların orqanizminə lazım olmayan bir məhsuldur.
Deməli süd sağlam ev heyvanlarının orqanizmində
daima yenidən əmələ gələn məhsuldur. Lakin elm
sübut etmişdir ki, süd birbaşa yemdən əmələ gəlmir.
Yemin tərkibində olan qidalı maddələr (karbohidratlar,
yağlar, azotlu maddələr, o cümlədən zülallar), vitamin-
lər, mineral maddələr və digər bioloji fəal maddələr
həzm prosesi nəticəsində qana sovrulur, qan heyvan
orqanizmində dövran edir və süd vəzilərindən keçər-
kən orada süd hasil olunur. Hasil olunan süd heyvanın