Microsoft Word qurbanov veis docx
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qobustan-Ab şeron
8
cənubda Acınohur alçaq dağlığı, qərbdə Mazın çayı,şərqdə Girdiman çayı təşkil edir. Burada IV dövrün çay və sel çöküntüləri çoxdur, çayların vadilərində gətirmə konusları və terraslar əmələ gəlmişdir. Ərazinin qışı quraq keçən mülayim-isti iqlimi şəraitində 400-600 mm-dən 1000 mm-ə qədər yağıntı düşür. Burada havanın orta illik temperaturu 10° -12°S-yə çatır.Yanvarda havanın orta aylıq temperaturu 0°S-dən 3°S-yə qədər, iyulda 25°-27°S qeydə alınır. l ərzində mütləq minimum temperatur -18°S, mütləq maksimum temperatur 37°-40°S olur. Alazan-Əyriçay vadisində çəmən-meşə və çəmən torpaqları yaranmışdır. Yeraltı suların səthə yaxın olması ilə əlaqədar burada palıd, vələs, qovaq və qızılağacdan ibarət düzənlik meşələri vardır. Cənub hissələrdə, daha yuxarı sahələrdə müxtəlif otlu çöl bitkilərinə rast gəlinir. Bu ərazilər enliyarpaqlı düzənlik meşələri və meşələrdən sonrakı çəmən-kol landşaft qurşağına aiddir. Lakin onlar hazırda tamamilə mənimsənilmişdir. Şamaxı (Dağlıq Şirvan) fiziki-coğrafi rayonu. Böyük Qafqaz dağlarının cənub- şə rq kənarları Dağlıq Şirvan fiziki-coğrafi rayonuna daxildir. Rayon şimalda Böyük Qafqaz silsiləsinin suayrıcısından cənub və cənub-qərbdə Şirvan duzunə qədər uzanır. Dağlıq Şirvan şərqdə Qobustanda qərbdə Girdiman çayına qədər bir ə razini əhatə edir. Burada Nialdağ, Ləngəbiz, Böyük Hərəmi, Aladaş silsilələri və Ş amaxı yaylası əsas oroqrafik vahidlərdir. Gülümdostu dağı və Dübrar dağı (2205 m, Aladaş silsiləsi) fiziki-coğrafi rayonda ən yüksək zirvələrdir. Rayonun relyefində hamar platolara, geniş çökəkliklərə rast gəlinir. Ərazinin geoloji quruluşunda Mezozoyun Təbaşir dövrünə aid əhəngdaşı və gil süxurları üstünlük təşkil edir. Burada Paleogen (qumdaşı, gil, konqlomerat) və Neogen yaşlı süxurlarla örtülən sahələr geniş sahə tutur, palçıq vulkanları vardır. Dağlıq Şirvan rayonu yayı quraq keçən mülayim-isti iqlimə malikdir. Fiziki- coğrafi rayonda havanın orta illik temperaturu dağlıq ərazilərdə 2°S olur. Düzən zonalarda onun qiyməti 12°S-dir. Yanvarda havanın orta aylıq temperaturu 0°S- dən -6°S-yə qədərdir. Havanın orta iyul temperaturu dağlıq ərazilərdə 10°S, düzən ə razilərdə 20°S-yə çatır. Burada havanın mütləq minimum temperaturu dağların yuxarı hissələrində - 30°S-yə qədər aşağı düşür. Şamaxıda onun qiyməti 14°S-dir. Havanın mütləq maksimum temperaturu 20° -37°S arasında olur. l ərzində 400-900 mm yağıntı düşür.
Rayonun ərazisi dağların yamaclarından zirvələrinə doğru şabalıdı, dağ-qara, qəhvəyi dağ-meşə və dağ çəmən torpaqları ilə örtülür. Dağ çölləri yovşan, ağ ot, topal, şivyə otlarından ibarətdir. Enliyarpaqlı meşələr daha sonra kolluqlar, seyrək meşələr və çəmənliklərlə əvəz edilir. Qobustan-Abşeron fiziki-coğrafi rayonu. Böyük Qafqaz təbii vilayətin şərqində yerləşən Qobustan-Abşeron fiziki-coğrafi rayonu Xəzər dənizinin sahillərindən ş imal-qərbdə Gədi dağına (1222 m) qədər olan əraziləri əhatə edir. Rayon cənub- qərbdə Şirvan düzünə qədər, cənubda Cənub Şirvan düzünə qədər uzanır. Qobustan alşaq dağlıq sahəsi və Ələt tirəsi fiziki-coğrafi rayonda mühüm relyef 9
formalarıdır. Burada həmçinin yarğanlar, alçaq dağlar, tirələr, dağlararası çökəkliklər və sahilboyu terraslar geniş yayılmışdır. Qobustan-Abşeron fiziki-coğrafi rayonu və onun Xəzər sahili zonaları Azərbaycanda palçıq vulkanlarının cəmləşdiyi əsas ərazilərdir. Burada Torağay, Lökbatan, Bozdağ, Osmanbozdağ, Ayrantökən, Mişovdağ, Axtarmapaşalı və s. Palçıq vulkanları yerləşir. Ərazi Kaynazoy yaşlı, şist, əhəngdaşı, qum, gil kimi süxurlarla örtülür. Sumqayıt çayının sol sahillərində Təbaşir yaşlı süxurlara da rast gəlinir. Burada yayı quru, isti, qışı mülayim keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi hakimdir. Qobustanda havanın orta illik temperaturu 14°-14,5°S-dir. Rayonun qalan ərazilərdə havanın orta illik temperaturu 10°-12°S müşahidə edilir. Yanvarda havanın orta temperaturu 0°-3°S arasında olur, iyulda isə bu göstərici 25°-27°S arsında dəyişi. Bakıda havanın maksimum temperaturu yayda 40°S-yə qədər qalxırsa, qışda havanın minimum temperaturu -13°S-yə enir. Abşeron yarımadasının şimalında havanın maksimum temperaturu 42°S, havanın minimum temperaturu qışda -16°S qeydə alınmışdır. Regionda 150 mm-dən 400 mm-ə qədər yağıntı düşür. Qobustanın cənub-şərq kənarlarını külək tutmadığına görə ə razi respublikada ən az ( 150 mm ) yağıntı alan sahədir. Qobustandan axan Pirsaat, Ceyrankeçməz, Sumqayıt çayları, həmçinin digər kiçik çaylar yağış suları ilə qidalandığına və orta dağlıq zonadan başlandığına görə yayda çoxu quruyur. Ərazinin yumşaq və asan yuyulan süxurlarla örtülməsi burada sıx yarğanlar şəbəkəsinin əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdur. Qobustan-Abşeron fiziki-coğrafi reyonunun boz-qonur və şorakətli boz-qonur torpaqlarında yovşan, şoran, dəvətikanı, kəndiz və efemerlər bitir. Onlar yarımsəhra landşaft qurşağına daxildir və ərazinin başdan-başa əhatə edir. Rayonun şərqində açıq şabalıdı torpaqlar inkişaf edir. Xəzərin sahillərində qumluqlar vardır.
Abşeron iqtisadi rayonu. Abşeron iqtisadi rayonunun tərkibinə respublika tabeliyində olan Bakı, Sumqayıt şəhərləri, Abşeron və Xızı inzibati rayonları daxildir. Böyük Qafqazda olan iqtisadi rayonlar haqqında məlumatlar cədvəl 1-də verilmişdir.
Cədvəl 1 Təbii- iqtisadi zonalar və
iqtisadi rayonlar Ə razisi,
min kv.km
Respub- likada
payı, % Ə halisi, min nəfər ( 1997 ) Miqra-
siya, min
nəfər Ə hali- nin sıxlığı
nəfər kv.km
Cəmi
Respub- kada
payı, %
Şə hər ə halisi Xüsusi çəkisi,
%
Kənd ə halisi
Böyük Qafqaz
Abşeron
28,60 5,90
33,0 6,9
3212,6 2073,0
42,8 27,6
2377,3 2051,9
74,0 98,98
835.3 21,1
-25,1 -18,0
112 351
Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|