Microsoft Word Radiobiologiya d?rs v?saiti sixilmish doc
Yüklə 36,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
79 Qamma spektrometrlərin dərəcələnməsi üçün nümunəvi ‐ şüalanma mənbələri toplusundan istifadə edilir. Məsələn, onlarla kiloelektron voltdan bir neçə meqaelektron volta qədər enerji intervalında dərəcələmə məqsədi ilə 73 As (E = 0.054 MeV ), 203 Hg (E = 0.279 MeV), 54 Mn (E = 0.84 MeV ), 60 Co (E = 1.17 MeV və 1.32 MeV ) və 24 Na (E =1.38 MeV və 2.76 MeV ) kimi ‐ şüalanma mənbələrindən istifadə edilir. Bir kristallı ‐spektrometrin əsas xarakteristik göstəricisi fototöhvə (fotopay) adlanan və k S S S E P ) ( kimi təyin olunan parametrdir. İfadədə S ‐ fotopiklə hüdudlanmış paylanma altında qalan sahə, S k – isə fotopiki müşayiət edən kəsilməz paylanma altında qalan sahədir (bax ‐şəkil 3.7). Fotopikin forması Qaus paylanması əyrisinə uyğun gəldiyindən fotopik altında qalan sahəni E H n E H S 064 . 1 2 4 ifadəsinin köməyi ilə asnlıqla hesablamaq mümkündür (Барсуков О.А., Барсуков К.А., 2003). Burada H – fotopikin maksimal ordinatı, E ‐ fotopikin orta hündürlüyündə enidir. Bu halda da fotopayın qiyməti ‐ kvantların enerjisindən asılı olmalıdır. Təsvir olunan ‐ spektrometrlərin ən yaxşı nümunələrində energetik ayırdetmə ( E/E ) 6 ‐ 7 % ‐ ə çatır. b) Əks üst‐üstə düşmə mühafizəsi olan iki kanallı (iki kristallı) işıquducu (fotouducu) ‐spektrometr. Baxdığımız birkristallı spektrometrin çatışmayan cəhəti ondan ibarətdir ki, alınan spektrdə həmişə bütöv kompton paylanması və bəzən də nəticələrinin təhlilinə maneçilik törədən əlavə piklər olur. Bu baxımdan spektrometrlərin elə yeni variantları işlənib hazırlanmışdır ki, onlar kompton fonunu kifayət qədər kiçiltməyə, cüt əmələ gəlməsi ilə əlaqədar pikləri isə yox etməyə imkan verir. Spektrometrin bu variantı 2 kanallı olub, enerjisi bir neçə kiloelektron voltdan 12 meqaelektron volt ‐ a qədər diapazonda enerjiyə malik olan γ ‐ kvantları 100% effektivliklə qeydə almağa imkan verir (Барсуков О.А., Барсуков К.А. , 2003). Quruluşu sxematik olaraq, şəkil 4.9.‐da təsvir edilmiş 2 kanallı spektrometrin iş prinsipi ilə tanış olaq. Spektrometrdə mərkəzi kristal və ya datçik‐analizator (1) hər tərəfdən ikinci ssintilyatorla və ya əlavə datçiklə (7) əhatə olunmuşdur. Əlavə datçik, datçik‐analizatoru tərk edən ‐ şüalanmanı qeydə alır. Bu şüalanma, məlum olduğu kimi, kompton səpilməsinə məruz qalmış fotonlar və yaxud elektron ‐ pozitron cütünün annihilyasiyası nəticəsində yaranmış fotonlar şüalanmasıdır. Əgər mərkəzi kristalda yalnız fotoeffekt prosesi baş verərsə, onda bu halda əlavə ssintilyator “işləmir” və datçik ‐ analizatordan gələn impuls (9) əks üst‐üstə düşmə sxemi üzrə hərəkət edərək, tənzimləyici vibratoru (10) açır və son nəticədə (4) elektron açarına 80 çatır. Digər yolla impuls (3) gücləndiricisindən keçməklə hərəkət edir və elektron açarını açır. Əgər mərkəzi kristalda kompton səpilməsi və cüt əmələ gəlməsi prosesləri baş verərs onda əks üst ‐ üstə düşmə sxemi işə düşmür, tənzimləyici vibrator bağlı qalır və gücləndiricidən keçən impuls elektron açarını açmır. Bu səbəbdən də spektrin kompton hissəsi 6‐10 dəfəyə qədər kiçilir. Təsvir etdiyimiz bu cihaz əks üst‐üstə düşmə mühafizəli fotospektrometr adlanır. Qeyd edək ki, bu gün torpaq və bitki nümunələrinin radionuklid tərkibini müəyyənləşdirmək üçün bu tip γ ‐ radiospektrometrdən geniş istifadə edilir. Bunlardan birinin ‐ “ PROGRESS BG ” markalı γ ‐radiospektrometrin iş prinsipi ilə tanış olaq. Rusiyanın “Doza” firmasının istehsalı olan bu radiospektrometrdə Şəkil 4.9 İkikanallı γ – spektrometrin blok ‐ sxemi ( * ‐ şüalanma mənbəyi, 1 – mərkəzi kristal, 2 – fotoelektron çoxaldıcı, 3 – gücləndirici, 4 – elektron açar, 5 – amplitud analizatoru, 6 – sayğac qurğusu 7 – ikinci (əlavə) kristal, 8 – fotoelektron çoxaldıcı, 9 – əks üst ‐ üstə düşmə sxemi, 10 – tənzimləyici vibrator). detektor rolunu ölçüləri 6.3 x 6.3 sm ‐ ə bərabər olan NaJ(Tl) kristalı oynayır. Spektrometrin qeydəalma diapazonu 200‐2800 keV enerji intervalını əhatə edir və radionuklidlərə uyğun γ ‐ spektrlərin işlənməsi xüsusi “Progress” paket proqramı vasitəsilə həyata keçirilir. İşə başlamaq üçün radiospektrometrə kompyuter qoşulur və, “Progress” proqramını işə salmaqla, 40 dəqiqə ərzində parametrlərin stabilləşməsinə nail olunur. Ssintilyasiya tipində olan bu spektrometrdə qamma–spektrometrik traktın enerjiyə görə dərəcələnməsi, avtomatik olaraq, 137 Cs və 40 K radionuklidlərinin piklərindən istifadə edilməklə həyata keçirilir. Bu məqsədlə qurğunun kompyuterinə daxil olan ikikomponentli 137 Cs + 40 K dərəcələnmə mənbəyindən istifadə edilir. Daha sonra, boş Marinelli qabı spektrometrin ölçü kamerasında yerləşdirilir və 1 saat müddətində fon spektri çəkilir. Bu əməliyyat bitdikdən sonra cihaz əvvəlki * 1 2 1 3 4 5 6 7 8 9 10 Yüklə 36,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|