Microsoft Word Shelale Nebiyeva doc
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- YADDA SAXLAYAQ
93
misallarla belə bir nəticəyə gəldilər ki, insan, heyvan, dağ, çiçək və s. adlarının olması nitqin vacib elementlərindən biridir. Bu prosesdə müəllim öz nüfuzunu uşaqlara zorla qəbul etdirməmək üçün əsas fikrini daim gizlində saxlayırdı. Bu, şagird və müəllim bərabərliyini təmin edir. Bu bərabərlik həm şagirdləri cəsarətləndirir, onları mübahisələrdə fəal iştirak etməyə ruhlandırır, həm də mübahisə prosesində demokratiyanı təmin edir. Təhsil müvəffəqiyyətinin əsası düşüncənin demokratik- liyidir. Bu prosesdə müəllim özü də öyrənən rolunda görünür. Lakin dərsin əsas qayəsini bir an belə yaddan çıxartmır. Dərs prosesində müzakirələrin istiqamətinə ustalıqla təsir edib ki, uşaqlar məqsəddən uzaq düşməsinlər. Müəllim bələdçilik funksiyasını bir an yaddan çıxarmamalı, elə etməlidir ki, şagird, məsələn, adların nitqdəki əhəmiyyətini bütün təfərrüatı ilə dərk etsin. Bu zaman həmin nitq hissəsinin ümumi və xüsusi hallarını, şəkilçilərini və s. kimi digər elmi tərəflərini ikinci plana keçirmək lazımdır. Əsas cəhət budur ki, uşaq mətnlərdə adların sonuna artırılacaq şəkilçilərin əhəmiyyətini dərk etsin, onun məqamını duya bilsin. Dil faktorlarının elmi terminlərini öyrətməzdən əvvəl, onu duymağa yönəldən bədii mətnlərdən geniş istifadə etmək zəruridir. Şagird elmi müddəalara qədər ismin əsas xüsusiyyətlərini duymalı, onu “kəşf etməli”dir. Bu, tədris prosesinin ən əhəmiyyətli nöqtəsidir. Məhz bu cəhətinə görə fəal təlim texnologiyasından bəhs edən alimlər şagirdlərin “tədqiqatçı olması”nı tələb edirlər. Dərsdə qoyulan problemlə şagirdin “tədqiqatçı” kimi üz-üzə qalması müasir dərs tipajlarının ən mühüm elementidir. Avropanın bir sıra ölkələrində olduğu kimi Azərbaycanda da bu cür dərs metodlarından istifadə edən yeni tipli müəllimlər çoxdur. Bu təhsil ocaqlarının içərisində XXI əsr məktəbi, Avropa litseyi, 6, 7, 18, 20, 23 saylı məktəblərin bəzi ibtidai sinif müəllimlərinin adlarını çəkmək olar. Avropa litseyinin müəllimləri dərsdə problem yaratmaqla kifayətlənmirlər. Onlar həmin problemin
94 davamını ev tapşırıqları kimi verirlər. Uşaqlar hər hansı problem- lə bağlı internetdən, müxtəlif kitablardan, ensiklopediyalardan əlavə materiallar seçilməsini tapşırırlar. Beləliklə sinifdə başlayan diskussiya evlərə yol açır, valideynlər bu işə qarışır, mövcud məlumat qaynaqları işə düşür. Bu prosesdə bir cəhət də nəzərə alınmalıdır. Şagird nə axtardığını, niyə axtardığını və bu axtarışların nəticəsi olacaq tapıntıların əhəmiyyətini dərk etməlidir. Sonra müəllim belə bir cümləyə diqqəti cəlb etdi:
həm xüsusi, həm də ümumi olur. XÜSUSİ ADLAR: Anar, Zərifə, Bakı, Göygöl ÜMUMİ ADLAR: Heyvan, quş, ağac və s. Adlar kim, nə, hara suallarına cavab verir. Müəllim fikrini bədii sözlə əsaslandırmaq üçün aşağıdakı hekayəni qruplara payladı. DOVŞANIN ADI Canavar dövşanı necə qovmuşdusa adı yadından çıxmışdı. Onun qabağına bir kirpi çıxdı: - Kirpi, ay kirpi bilmirsən mənim adım nədir? Kirpi dayanıb dərin fikrə getdi. Iynələrini qabardıb dedi: - Sənin adın Yekəqulaqdır. Bilirsənmi, səni niyə belə çağırırlar? Axı, qulaqların hamınınkından böyükdür. Dovşan kirpinin sözlərinə inanmadı. Heç belə də ad olar? Yekəqulaq! Birdən dələni gördü. - Səncə mənim adım nədir? – deyə ondan soruşdu. Dələ cavab vermək üçün heç fikirləşmədi də. Dedi: - Çəpgöz! Sənə ona görə belə deyirlər ki, qəşəng gözlərin çəpdi. Dovşan onun da sözlərinə inanmadı.
95
Birdən kolların dibində söhbət edən iki çaqqalın səsini eşitdi. Çaqqallardan biri o birinə deyirdi: - Sən dovşansan. Lap ondan da qorxaqsan. - Dovşan sənsən-deyə o biri çaqqal cavab verdi. Elə bu zaman dovşanın adı yadına düşdü. - Dovşan! Əlbəttə, mənim adım dovşandır. O, sevinə- sevinə yoluna davam etdi. Qruplara aşağıdakı suallar paylandı. I qrup Bu hekayənin müəllifi sən olsaydın onun sonuna aşağıdakı cümlələrdən hansını artırardın? Niyə? 1. Adı yadına düşəndə qanı qaraldı. Axı dovşan “qorxaq” deməkdir. 2. Adını eşidəndən sonra dovşan fikirləşdi: Adım aslan olsaydı necə də gözəl olardı. 3. O, adını yaddan çıxartmamağa söz verdi. 4. Hər kəsə öz adı əzizdir.
Hekayədə hansı suala cavab yoxdur: 1. Canavar dovşana nə dedi? 2. Dovşan kirpidən nə soruşdu? 3. Dələ dovşana nə cavab verdi?
Mətndə hansı suala cavab var? 1.Necə oldu ki, dovşan adını unutdu? 2. Kirpi nə üçün hirslənmişdi? 3. Necə oldu ki, dələ ağacdan yıxıldı?
Dovşan ümumi addır. Aşağıdakı adlardan hansını hekayədəki dovşana xüsusi ad kimi vermək olar?
96 1. Qoçaq 2.
Xallı 3. Qorxaq Test “Kirpi, ay kirpi bilmirsən mənim atamın adı nədir?” cümləsində hansı söz mətndə yoxdur. 1. Kirpi 2. Mənim
3. Atamın V qrup Hansı tapmacanın cavabı dovşandır? 1. Yatanda yumru yatar, Ətinə dərman qatar Kim istəsə tutmağa Tikanı ələ batar 2. Gözləri açıq yatar, Güllə tək qaçmağı var Qulaqları yekədir, Hər şeydən qorxmağı var. 3. Özü dəmirdən, Quyruğu kəndirdən Beləliklə bədii sözün gücü ilə uşaqlarda adlar haqqında təsəvvürlər möhkəmləndi Ev tapşırığı İnternetdən, ensiklopediyalardan və ya digər kitablardan xoşunuza gələn adam adlarını seçin. Ev heyvanlarına qoyulan xüsusi adları müəyyənləşdirin. Qiymətləndirmə Nəticə: Uşaqlar xüsusi və ümumi adları bir-birindən ayırmağı bacarırlar. Xüsusi adların böyük hərflə yazıldığını bilirlər.
Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|