Microsoft Word Shelale Nebiyeva doc
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İbtidai siniflərdə qiymətləndirmə
- 1. Yazılı işlərdə və yoxlamalarda qeydlər. 2. “Portofilo” sistemi.
- 3.Verbal (sözlə) qiymətləndirmə.
- II Qarşılıqlı qiymətləndirmə və özünüqiymətləndirmə üsulları
- III Qrup işinin qiymətləndirilməsi
- 3. Qrupdaxili qiymətləndirmə.
117
Müşahidə. Müşahidə şagirdin fəaliyyətini izləməyi və ya onun danışığına, oxumasına və məsələləri müzakirə etməsinə qulaq asmağı nəzərdə tutur. Təsadüfi şəraitdə baş verən və tədris təlim prosesindəki irəliləyişlər üçün əhəmiyyət kəsb edən müşahidələr təsadüfi müşahidələr adlanır. Sistematik müşahi- dələr isə bir qrup şagirdin fəaliyyətinin müəyyən məqsədlər üçün izlənilməsidir.
sinə cəlb olunması təlim prosesinin çox vacib hissəsini təşkil edir. şagirdlər öz nailiyyətləri üçün məsul olurlar. Onların öz işləri haqqında düşünə bilmələri üçün müəllimlər təlim məqsədlərini çatdırmaqla, müvəffəqiyyətin nümayiş etdirilməsi üçün tələb olunan meyarları birgə müəyyənləşdirməklə onlara kömək edə bilər.
öyrəndiklərini nümayiş etdirmək üçün fəaliyyətlər həyata keçirirlər. fəaliyyətin qiymətləndirilməsi aşağıdakı sahələr üzrə şagirdin öyrəndiklərini müəyyənləşdirmək üçün məqsədəuy- ğundur: Kommunikativ (ünsiyyət) bacarıqlar oxu, yazı və danışma. Psixomotor bacarıqlar (qayçı ilə kəsmə. Yapma). Atletik bacarıqlar (tullanma, topu atma, üzmə). Anlayışın mənimsənilməsi (həmin anlayışı real məsələlərdə tətbiq etmə). Emosional xüsusiyyətlər (qrupda əməkdaşlıq etmə, qaydalara əməl etmə, özünənəzarət). Manipulyativ vərdişlər (əl hərəkətləri və s.). Digərlərinə qarşı münasibət (davranış) və emosional reaksiya.
üçün onlara sual vermək həm zəruri, həm də faydalıdır. Qeyri- formal sual-cavab üçün müəllim hər hansı fəaliyyəti ilə bağlı şagirdlərə aşağıdakı kimi suallar verə bilər:
118
- O, nəticəni necə əldə edib? - Nə üçün problemlə üzləşib? və s. Yazılı sorğu. Buraya suallara, məsələyə, test və tapşırıqlara yazılı cavab vermək, layihə, referat işləri hazırlamaq, müqayisə cədvəllərini doldurmaq, şagirdlərin bir-birinin yazı işlərinə rəy verməsi, yoxlama və reytinq vərəqini doldurmaq, nəzarətli yazı işi yazmaq və s. aiddir.
problemlərə dair öz cavablarını yazırlar. Suallar və ya tapşırıqlar müəllimlər və eləcə də dərslik müəllifləri tərəfindən hazırlana bilər. Kağız-qələm vasitəsilə məlumat toplanması üçün iki metod mövcuddur: *Təchizat metodu. *Seçmə metodu. Təchizat metodu şagirddən verilmiş suala cavab verməyi tələb edir: *inşa ilə bağlı suallar; *qısa cavablı və ya açıq suallar; *layihə işləri Seçmə metodunda şagirddən verilmiş variantların içərisindən düzgün cavabı seçmək tələb olunur: *çoxseçimli; *səhv-düz; *uzlaşdırma ilə bağlı suallar.
Məktəb hər bir uşağa həyatın ən əsas tələbatı olan özünü tam mənada şəxsiyyət kimi hiss etmək istəyini gerçəkləşdirmək üçün yol açmalıdır. Bütün uşaqların müvəffəqiyyətlə oxuya bilməsi və öz imkanlarını aşkara çıxarması üçün müəllim və tədris prosesinin başqa iştirakçıları tərəfindən nailiyyətlərə həvəsləndirən dayağın olması, onların xeyirxahlığının, uşağın uğrunda şəxsən maraqlı olmasının əhəmiyyəti az deyildir.
119
Qiymətləndirmə ilk növbədə uşaqda müsbət emosiyalar yaratmalıdır. Fəal (interaktiv) təlimdə müəllim ən çox şagirdin səhvlərini deyil, nailiyyətlərini vurğulamalı, cəzadan çox dəstək verməyə arxalanmalıdır. Qiymətləndirmə səhv cavablar olmur, sadəcə, onlar müxtəlif olur” prinsipi əsasında qurulur. Çox vacibdir ki, müəllim səhv cavaba “Sən düz demirsən” əvəzinə “Bir daha fikirləş”, “Bu maraqlı fikirdir, lakin sualımız başqadır” kimi əks-əlaqə yaratsın. Cəzalandırmağa gəldikdə isə, müəllim çalışmalıdır ki, aqressiv cəzanın əvəzinə şagirdə həm özünün, həm də sinfin münasibətini çatdırsın və bununla onda müsbət münasibət qazanmaq ehtiyacını cəzalandırsın. Təlimdə şagirdlərin nailiyyətlərinin qiymətləndirmə obyektləri sırasına şagirdin şəxsi keyfiyyətləri əlavə olunur. Ənənəvi olaraq şagirdlərin təlim nəticələrini müəyyən edən şəxsi keyfiyyətləri əlavə olunur. Ənənəvi olaraq şagirdlərin təlim nəticələrini müəyyən edən şəxsi keyfiyyətlərin qiymətləndiril- məsi sistemi mövcud deyildir. Təlimin məqsədlərini əks etdirən ənənəvi sənədlərin hamısında şəxsiyyətin təlim və tərbiyə prosesində formalaşmalı olan müxtəlif keyfiyyətləri haqqında danışılır. Ola bilsin bu onunla əlaqədardır ki, şəxsi keyfiyyətlərin kəmiyyətcə qiymətləndirilməsi praktiki olaraq həyata keçirilməsi çətin olan bir məsələdir. Buna baxmayaraq bilik, bacarıq və vərdişlərlə yanaşı, şəxsi keyfiyyətlərin qiymətləndirilməsinin nəticələrinin də nəzərə alınması təlim prosesinin yekunları haqqında tam təsəvvür yaratmağa imkan verə bilər. Qiymətləndirmə və refleksiya dərsin müxtəlif mərhə- lələrinə daxil edilə bilər, bunun özü də təlim prosesinin daha uğurlu keçməsinə kömək edir. Birinci sinifdə qiymətləndirmənin şagirdlərin tədqiqat işinin başa çatdıqdan dərhal sonra keçirilməsi daha məqsədəuyğundur. Şagirdlərin işinin effektivlik dərəcəsi kimi kəmiyyət, həm də keyfiyyətcə qiymətləndirilə bilər və müxtəlif metodlarla müxtəlif formalarda həyata keçirilə bilər.
120 I Qiymətləndirmə üsulları Məlumdur ki, birinci sinifdə qiymətləndirmə “kəmiy- yət” üsulları ilə aparılmır. Birinci sinifdə müəllimin qiymətləndi- rilmədirilməsi ilk növbədə şagird üçün özünüqiymətləndirmə özününəzarətin inkişafına təsir edən amil kimi çıxış edir. Bunun üçün təlim prosesində “keyfiyyətcə qiymətləndirmə” üsulların- dan istifadə olunur:
2. “Portofilo” sistemi. “Portofilo” sistemi ibtidai məktəbdə ən səmərəli qiymətləndirmə mexanizmi kimi sayıla bilər. “Portfilo” hər şagirdin xüsusi qeydlər toplusudur ki, burada şagirdə aid olan və aşağıdakı adları çəkilənlərlə birlikdə bütün məlumat və sənədlər qeydə alınır: *cari qiymətlər; *şagirdin dərs fəaliyyəti, onun əhval-ruhiyyəsi, iş qabiliyyəti, yaşıdları və yaşlılarla münasibəti üzərində gündəlik müşahidələr; *meydana çıxan problemlərin təsviri və onların təhlili; *müəllimin bu şagirdə yanaşmaya düzəlişlər edilməsi haqqında, onun təliminin fərdiləşdirilməsi istiqamətləri haqqında qeydləri və proqnozları; *valideynlərin gəlib-getmələrinin qeydiyyatı, müəllimin onlarla müzakirə etdiyi mövzular, şagirdin ailə şəraiti haqqında qeydləri; *psixoloqların psixoloji tədqiqatın nəticələri əsasında rəyi.
Bununla şagird müəyyən dövr ərzində dərs işləri toplanır və sonra onun nəticələrini müəyyən edilməsi, həm nailiyyətlərin, həm də problemlərin keyfiyyətcə təhlili aparılır. Bundan sonra şagirdin inkişafının fərdi proqramı tərtib olunur. 121
“Portofilo”nu hazırlayarkən şagirdlər də fəal iştirak edir. Bu iş şagirdləri xüsusi ruhlandırır. Onun zəruriliyini və əhəmiy- yətini başa düşən müəllimlər və şagirdlər gördükləri bütün işləri portofiloya daxil edirlər. Əlbəttə burada şagird müstəqilliyi yad- dan çıxmamalıdır. Portofiloları düzgün qiymətləndirmək müəl- limlər üçün xeyli zəhmət tələb etsə də onlar qiymətləndirilərkən şagirdlərə xüsusi ləzzət verir. Bu qiymətlər daha əyani xarakter daşıyır. 3.Verbal (sözlə) qiymətləndirmə. Yaddan çıxarmaq olmaz ki, qiymətləndirmənin ən mühüm üsullarından biri sözdür: o, müəllimin psixoloji dayağını, təqdirini və tənbehi ifadə edə bilər. Şagirdin ancaq bilik, bacarıq və vərdişlərinin deyil, onun şəxsi keyfiyyətlərinin də sözlə (tərif və iradlarla, məsləhət və təkliflərlə) qiymətləndirmə mümkündür. Bu üsuldan əsasən ibtidai siniflərdə istifadə olunur, lakin bu yanaşmanın orta məktəbdə tətbiqi də realdır və məqsədəuyğundur. Verbal (sözlə) qiymətləndirmənin rolu yalnız şagirdin bilik, bacarıq və vərdişləri deyil, onun şəxsi keyfiyyətlərinin də sözlə qiymətləndirilməsi mümkündür. Bu vasitə yalnız kəmiyyəti yox, o cümlədən keyfiyyəti qiymətləndirmək imkanını artırır. Şagirdlərin qiymətləndirməyə cəlb olunması üçün aşağıdakı üç mümkün strategiya nəzərdən keçirilə bilər: 1. Şagirdlərin mövcud dövrə qədər əldə etdikləri irəliləyişləri nəzərdən keçirmək və onları təqdim olunan suallar vasitəsilə fikir söyləməyə sövq etmək: - Bu il nələri yaxşı həyata keçirmişəm? - Mən gördüyüm işlərin hansı hissəsini daha yaxşı həyata keçirmək istərdim? - Növbəti rübdə hansı işlər üzərində gərgin işləyəcəm? - Mən işimi təkmilləşdirmək üçün daha nələr edə bilərəm? 2. Şagirdlərdən xahiş oluna bilər ki, onların fərdi irəliləyişləri ilə bağlı müəllimlərin apardığı qeydlərə dair fikir
122 bildirsinlər. Bu zaman onlar aşağıdakı kimi suallara cavab yaza və ya müzakirə apara bilərlər: - Müəllimin işim haqda söylədiyi hansı fikir məni məmnun etdi? - Müəllimin rəyində məni narahat edən hər hansı məqam varmı? - Müəllim üzərində işləməli olduğun hər hansı məsələ təklif etdimi? - Mən nələri etməyə çalışmalıyam? - Müəllimlə müzakirə etmək istədiyim hər hansı məsələ mövcuddurmu? 3. Şagird müəllim ilə birlikdə növbəti fəaliyyət mərhələlərini müəyyənləşdirəməyə və qarşıda duran məsələləri həll etmək üçün hansı strategiyaların daha münasib olduğunu müzakirə etməyə cəlb oluna bilərlər. Qiymətləndirmə zamanı meyarların əvvəlcədən hazır- lanması əsas şərtdir. Meyarlar təlim məqsədlərinə əsasən tərtib edilir və hər hansı mövzunun tədrisi zamanı reallaşdırılacaq stan- dartlara söykənir. Qiymətləndirmə apararkən meyarlar müxtəlif qiymətləndirmə cədvəlləri, qrafikləri, vərəqləri və digər forma- larda tərtib oluna bilər. Yuxarıda deyilənləri aydınlaşdırmaq üçün bəzi nümunələr göstərməyi məqsədəuyğun hesab edirik. 4. Rənglərlə qiymətləndirmə 5. Şəkillərlə qiymətləndirmə. 6. Emosional münasibət yolu ilə qiymətləndirmə. 7. Meyar cədvəli əsasında qiymətləndirmə.
Özünüqiymətləndirmə vərdişlərini yaratmaq üçün bütün sinif və müəllimin iştirakı ilə qiymətin şagirdin özü tərəfindən qoyulmasını və eləcə də şagirdlərin bir-birinin işinə qiymət qoymasını tətbiq etmək olar. Bununla yarış həvəsinin oyadılması,
123
təbii nailiyyət tələbatının (yəni daha yüksək bilik zirvələrinə qalxma istəyi) formalaşması mümkün olur. Nəticədə təlimə müsbət motivasiyanın yaradılması müşahidə olunur. “Keyfiyyətcə qiymətləndirmə”nin uyğun, çevik və fərqləndirici meyarlarının işlənib hazırlanması və meyar cədvəli vasitəsilə istifadəsi, şagirdin nailiyyətlərinin keyfiyyətcə qiymətləndirməsinin adekvat meyarlarının olması çox vacibdir. Obyektivliyin təmin edilməsi yollarından biri qiymətləndirmə prosesində şəffaflıq və aşkarlıq prinsipinin aşağıdakı kimi gözlənilməsidir: *şagirdlərin müəllimin istifadə etdiyi qiymətləndirmə meyarları ilə tanışlığı; *qiymətləndirmə prosesinin aşkarlığı: bu zaman müəllim qiymət verərkən onu əsaslandırır; *qarşılıqlı qiymətləndirmə və özünüqiymətləndirmə prosedurlarından istifadə edilməsi.
Fəal (interaktiv) təlimdə müəllimləri daha çox maraq- landıran məsələlərdən biri qrup işinin qiymətləndirilməsidir. Qrup işinin qiymətləndirilməsi meyar əsasında və müxtəlif vasitələr (qrafik, cədvəl, simvol, söz və üsullarla (müəllim tərəfindən, şagirdlərin qarşılıqlı qiymətləndirilməsi, qruplararası qiymətləndirmə) keçirilə bilər.
qrupların nömrələrini əks etdirir. Qrupun nailiyyətlərindən asılı olaraq qrafikdəki xətt ya qalxa, ya da enə bilər.
nömrələri və sütunlarında qiymətləndirmə meyarları qeyd edilir. Qiymətləndirmə zamanı müəllim hər qrupun qarşısında meyara müvafiq olaraq “+” və ya “-“ işarələrilə qrupun nailiyyətlərini qeyd edir. Yekunda ümumi bal hesablanır.
124 3. Qrupdaxili qiymətləndirmə. Qrupun hər bir nümayəndəsinə qrup şagirdlərinin adları və qiymətləndirmə meyarları qeyd edilmiş cədvəl paylanır. Hər nümayəndə həm özünü, həm də yoldaşlarını meyarlar əsasında “+” və ya “- “ işarələrilə (və ya rəqəmlərlə) qiymətləndirir.
125
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT
1. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı müntəxabatı. II cild, B, 2008. 445 səh. 2. Cəfərov N, Yusifoğlu R, Soltanqızı R, Əliyev E, Veysova Z, Məcidova A, Adıgözəlova S. “Ana dili” I sinif üçün dərslik, B, 2008. 150 səh. 3. Əfəndiyev A. “Müdriklik səlahiyyəti”. Bakı, Gənclik, 1976. 191 səh.
4. Əliyeva T.M. “Fənlərarası əlaqənin reallaşması prosesinin tələbələrin ümumi inkişafına təsiri”. ADPU-nun xəbərləri. №1, 1997-ci il. 5. Əhmədova M. Əliyeva M, Qasımlı M..., Müəllim hazırlığının və orta təhsilin yeni perspektivləri. (Qərb təhsili sisteminin təcrübələri əsasında) Bakı, 2008, 475 səh. 6. Əmrahlı L. Uşaqlarda koqnitiv proseslərin inkişaf xüsusiyyətləri.. “Kurrikulum” jurnalı №4 2008. 7. Fərəcov Ə. Qrammatik məfhumların mənimsənilməsi. Bakı, Gənclik, 1967, 200 səh. 8. Füzuli M. “Leyli və Məcnun” – Azərbaycan Ensiklopediyası nəşriyyatı, B. 1995, 517 səh. 9. Gəncəvi N. “Sirlər xəzinəsi” – Lider nəşriyyatı. Bakı, 2004. 262 səh.
10. Hacıyeva T. Yeni qiymətləndirmə sistemi: formativ qiymətləndirmə. “Kurrikulum” jurnalı №4, 2008. 11. Həmidov S.S. “Təlim prosesində kompleks yanaşma”, ADPU- nun xəbərləri. №1, 1997. 12.Hikmət çələngi, (tərtib edəni: X.Məmmədov) Gənclik, 1997, 294 səh.
13. Hüseynova F. İbtidai siniflərdə ingilis dilindən dərs planlarının hazırlanması. Kurrikulum jurnalı. №4, 2008. 14. Xəlilov S. Təhsil sistemi: nəzəriyyə və praktika. Azərbaycan universiteti nəşriyyatı, 1999, 170 səh.
126
15. Xəlilov S. Mənəviyyat fəlsəfəsi. B, 2007. Azərbaycan universiteti nəşriyyatı, 518 səh. 16. İlin A.M, XXI əsrin əlifbası, Sankt Peterburq, 1998,120 səh. (rus dilində) 17. İsgəndərov İ, Əhmədov A, Abbasov Ə. “Şəxsiyyətyönümlü kurrikulumlar əsasında yaradılan dərsliklərin xüsusiyyətləri, “Kurrikulum” jurnalı, №4, 2008. 18. Levi V. Fikir ardınca, Bakı, Gənclik, 1972, 311 səh. 19. Mehrabov A, Bəylərov E. Şagird intellektinin inkişafı. Adiloğlu 2006, 191 səh. 20. Mərdanov M. Ümumi təhsildə yeni məzmun, yeni dərsliklər və yeni qiymətləndirmə sistemi. “Kurrikulum” jurnalı №4, 2008. 21. Məlikbaxış Babayev, “Zəka oyunları” Altunnəşr, Bakı 2005, 45 səh.
22. Nəsirov B. M. Mahmudbəyov və ibtidai təhsilin inkişafı. B, 2006, 104 səh. 23. Şəkilli bilməcələr. B, 2007. Tərtib edəni: Ü. Gülməmmədova. 104 səh. 24. Ümumtəhsil məktəblərinin I-IV sinifləri üçün fənn kurrikulumları. Bakı, Təhsil, 2008, 476 səh. 25. Veysova Z. Fəal/interaktiv təlim: müəllimlər üçün vəsait. Bakı, 2007, 150 səh. 26. Təhsil və demokratiya mədəniyyəti. Kiçik yaşlı uşaqlar üçün pedaqoji metodika. Bakı, 2000, 122 səh. 127
MÜNDƏRİCAT
Ön sözü ............................................................................................ 3 Ana dili fənninin əhəmiyyəti və vəzifələri ...................................... 7 Ana dili təliminin nəzəri əsasları ................................................... 11 Ana dili tədrisinin və dərsliklərinin tarixi ənənələri ...................... 16 Ana dili tədrisinə dair müasir təhsil nəzəriyyələri ......................... 37 Ana dilinin öyrənilməsinin mərhələləri. Məktəbəqədər dövrdə dilin mənimsənilməsi imkanları ................ 56 Əlifbaya qədərki dövr .................................................................... 72 Müasir dərs və qiymətləndirmə ..................................................... 77 Müasir dərs, yeni tələblər .............................................................. 98 Müstəqil düşüncəli şagird yetişdirməyin elmi istiqamətləri ................................................................................. 101 İntellektin cəmiyyətdəki mövqeyi və əhəmiyyəti ....................... 104 Şagird nəaliyyətlərinin qiymətləndirilməsi ................................. 112 Əlavələr ....................................................................................... 125 Fənn kurikulumları əsasında təlimin planlaşdırılması ................ 127 İstifadə olunmuş ədəbiyyat ......................................................... 144
128
Nəşriyyatın direktoru: H.Hacıyev Texniki redaktor: R.Əliyeva Korrektorlar: G.İsmayılova G.Məmmədova ______________________________________________ Çapa imzalanmış 11.11.2009-cu il Kağız formatı 60x84 1/16, çap vərəqi 9 Sifariş 290, sayı 200, qiyməti sərbəst ADPU-nun mətbəəsi Bakı, Ü.Hacıbəyov küçəsi, 34 Tel: 493-74-10 Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|