Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
182
—
daha da  s bil dirirdi. ( . f ndiyev) Soltan da bunu yol r isin  
x b r verm k  v zin ,  “qorxmay n, sizi m rk z yan nda x cal t 
el m rik” dedi. ( . f ndiyev) 
Kimi qo mas  da özünd n  vv lki üzvün xüsusil m sin   s -
b b olur. Kimi qo mas  müqayis  m nal  t rzi-h r k t z rflikl rini 
xüsusil dirir. M s.:  U aqlar y x la-y x la yerim yi öyr ndikl ri 
kimi, böyükl r d  görüb-götürür öyr nirl r.  M nim g li im 
kims ni maraqland rmad  kimi, gedi im d  qoca  l sg r day  
il  Güllü xaladan ba qa heç k si mük dd r etm di. ( . f ndiyev) 
s bl ri pozulmu  adamlar qorxulu yuxular gör n kimi,  bu 
b dbin fikirl rin d   m nim dü düyüm ç tin v ziyy td n 
do du unu bilirdim.  ( . f ndiyev)  Buludlar t l sirmi l r kimi, 
a a lara – üfüq  do ru sür tl  uzaqla d .  ( . f ndiyev)  Sonra 
m xfi bir  ey söyl yirmi  kimi, ba m  azca qaba a  y r k,  limi 
a z ma qoyub mülayim bir s sl  p ç ldad m. ( . f ndiyev)  
T rzi-h r k t z rflikl ri söz s ras n n pozulmas  il   d , y ni 
z rfliyin cüml  sonuna keçm si il   d  xüsusil
 bilir. M s.: 
Aç lmay r qa -qaba n, a r aylar, ill r kimi. (M. brahimov) 
T rzi-h r k t z rflikl ri  laq dar olaraq, as l  olaraq, yana  
olaraq  v  s. kimi sözl rin köm yi il   d  xüsusil ir. M s.:  D -
mirov  vv lki y ncaqlardan f rqli olaraq, birinci özü dan ma-
a ba lad .  Ancaq bununla yana  olaraq,  ür yimin d rinlik-
l rind   m nim üçün ondan  ziz adam yox idi.  ( . f ndiyev) 
Qaz n n da quzusu yaylaqda idi, ancaq, görünür, son hadis l rl  
laq dar olaraq,  özü d  arvad-u a   h l  yayla a köçm mi di. 
( . f ndiyev)  rimin ist k v   t l bl rind n as l  olaraq,  ba qa 
ki il r  münasib timd  öz h r k tl rimi daim n zar t alt nda 
saxlamaq m nim üçün o q d r d  asan deyildi. ( . f ndiyev)  
 Z rflikl r xüsusil
nd  zaman v  yer z rflikl ri xüsus n, xü-
susil , özü d , o cüml d n, h tta, illah da (illa da)  v  s. kimi 
sözl rin vasit sil   d  xüsusil ir. M s.:  Yayda,  xüsus n oba 
yayla a köç nd   k ndl r bo  qal rd . H r yerd ,o cüml d n 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
183
—
partlay n ba  verdiyi  razid  güclü n zar t d st l ri g zirdi. B s 
n  üçün adamlar yatandan sonra?..  Özü d   o ru kimi x lv ti, 
ora-bura baxa-baxa.  ( . f ndiyev)  Evimizd ,  xüsusil  anam 
x st  oldu u zaman çox tutqun, k d rli bir v ziyy t yaranard . 
( . f ndiyev)  H tta bu gün, körpüsalanlarla  rab içdiyini 
söyl y nd   d ,  m n  übh l rimd  uzaqlara getm kd n ç kindim. 
( . f ndiyev)  Ba qa üzvl r, y ni mübt da v  s. d  yuxar dak  
sözl rin köm yi il  xüsusil
 bilir. M s.: H bsxanadan qaçm  
dustaqlar n ham s , o cüml d n Vasili Orlov da burada idi. 
D qiql dirici üzvl rin xüsusil m sind n  vv l, qo malar n 
xüsusil m sind n sonra mütl q vergül qoyulmal d r.  
 
d biyyat: 
 
1.
.Abdullayev, Y.Seyidov, A.H s nov. Müasir Az rbaycan 
dili. IV hiss . Sintaksis. Bak , “ rq-Q rb”, 2007, s.186-195 
2. Q. .Kaz mov. Müasir Az rbaycan dili. Sintaksis. Bak , 
“Aspoliqraf LTD” MMC, 2004, s.227-239 
3. M.H s nov. Az rbaycan dili sintaksisinin t drisind  qar ya 
ç xan ç tinlikl r. Bak , “Maarif” n riyyat , 1987, s.104-119 
 

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
184
—
 
 
Ú
ÖTTÿRKÈBLÈ Vÿ  
TÿKTÿRKÈBLÈ CÖMLÿLÿR  
 
 
Cütt rkibli cüml l r.  Cüml  üzvl rinin i tirak na gör  sad  
cüml  iki böyük qrupa ayr l r: cütt rkibli cüml , t kt rkibli cüml .  
Cütt rkibli cüml l rd  fikir subyekti, y ni m ntiqi subyekt 
ayr ca mübt da v  ya mübt da qrupu  klind , m ntiqi predikat 
is  ayr ca x b r v  ya x b r  qrupu  klind  ifad  olunur. Bel lik-
l , cüml nin qurulmas nda h r iki ba  üzv i tirak edir. El  buna 
gör  d  h r iki ba  üzvün i tirak  il  formala an cüml l r cütt r-
kibli cüml l r adlan r. M s.: Da lar onun göz lliyin  heyran qal-
d . Çiç kl r ona qibt  etdi. A qlar hüsnün  dastan dedil r. Sora-
 ell r   yay ld .  gidl r d rd   dü dü.  Bu cüml l rin ham s  
cüml nin qrammatik  sas n   t kil ed n ba  üzvl rin f al i tirak  
il  quruldu u üçün cütt rkibli cüml l rdir. 
Mübt das  birinci v  ikinci  xsin t k v  c mind  olub burax -
lan, üslubi m qs dl  ixtisar edil n cüml l r haqq nda müxt lif 
münasib tl r vard r. M s.:  Ovçulu a  meyl sald m, gec -gündüz 
çöld  qald m. (S.Vur un) Q m ç km , gülüm, s n  da  çiç kl ri 
il  b sl nmi   mlikl r g tir c y m. ( . f ndiyev) v  s.  
B zi dilçil r bu cür cüml l ri t kt rkibli mü yy n  xsli cüm-
l l r adland r r. Lakin t kt rkibli cüml d  olmayan üzvü b rpa et-
m k mümkün olmad  halda, bel  cüml l rd  mübt dan  asanl q-
la b rpa etm k olur. Ona gör  d   ks riyy t bel  cüml l ri d  cüt-
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
185
—
t rkibli hesab edir. Bu cür cüml l rd  mübt da üslubi m qs dl , 
q na t m qs dil   i l nm mi dir. Bel  cüml l r cütt rkibli bütöv 
cüml  hesab olunur. Mübt da üçüncü  xsd   d   i l nm y  bilir. 
M s.: “M n  hm din k nd  getm sini ist mirdim, lakin getdi” 
cüml sin  diqq t yetir k. Bu cüml l rd n ikincisi yen  cütt rkib-
lidir. Lakin bu cüml  bütöv deyil, yar mç q hesab olunur. Çünki 
onun burax lm  mübt das  yaln z  vv lki cüml y   sas n d qiq 
b rpa oluna bilir. Odur ki, bu cür cüml l r (Lakin getdi) cütt rkib-
li yar mç q cüml  hesab olunur.  
Müxt s r v  geni  cütt rkibli cüml l r. Cütt rkibli cüml l r 
müxt s r v  geni  olur. Müxt s rl r yaln z ba  üzvl rd n ibar t 
olur. M s.: D r l r u uldad .Mu an titr di. Süleyman b y gedir. 
( .Haqverdiyev)  B yl r gülü ürl r.  ( .Haqverdiyev)  Qonaqlar 
ç x rlar.  ( .Haqverdiyev)  eypur s si g lir.  ( .Haqverdiyev) 
Mirz  Mahmud i ar  edir. ( .Haqverdiyev)  l sg r il   S n m 
g lirl r. ( .Haqverdiyev) Camaat da l r. ( .Haqverdiyev) 
Geni  cüml l rd  is  ba  üzvl rl  yana  ikinci d r c li üzvl r 
d  i tirak edir. M s.: Q z atas  il  Mu anda qald .  
Yuxu ömrümüz  rahat bir q f s; 
S n is  ba m n alt na da  qoy. (N.K s m nli)  
Daha bu ya
a otlar göy rm z, 
Daha bu ya
da lal l r sönm z. (N.K s m nli) 
M n h l  onun q d r sür tl  deyi n  air  rast g lm mi dim. 
(M.Hüseyn) Leyla bir söz dem d n ona  übh li n z rl rl  baxd , 
bu ani x st liyin yeni bir t dbir  ba lan c oldu unu hiss etdi. 
(M.S.Ordubadi)  
Müasir Az rbaycan  d bi dilind  müxt s r cüml l r a a dak  
qaydada i l nir: 
1. Ba  üzvl rin h r ikisi i tirak edir. M s l n: M n dan d m. 
O, müh ndisdir. Sara t l b dir. H kim g ldi. Cavanlar oynay r-
lar. ( .Haqverdiyev) C f rqulu xan, Mustafa xan,  liqulu xan v  
s rk rd l r gedirl r. ( .Haqverdiyev) A a M h mm d xan n qa-

---