Microsoft Word Son redakt?Araz b?y?

bizi nig ran edici sözl r ortaya g lirdi. Hardasa iki saat sonra polisin biz  
yaxınla ması  göründü.  El   bu  andan  sonra  çoxu  xumeyniçil r  olan 
radikalların  bird n  aramızdan  ç kilm sini  duydum.  Ancaq,  biz  q fil 
olmu duq. Meydanda qalan biz Türkl ridik. Polis h r t r fimizi sarmı dı. 
Üz rimiz   at   ya ırdı.  Yanımda  h r  k si  qur un  yemi   v   yer   dü mü  
görürdüm.  Hara  baxırdım  öz  Türk  dostlarımı  görürdüm.Bilmirdik  hara 
qaçaq.  Bizim  dü ündüyümüz  bu  deyildir.  Biz,  yalnız  islama,  m rc` l r  
qar ı olan hörm tsizliy  etiraza qalxmı dıq. Bilmirdim qı qıram, a layam, 
öl m  yoxsa  qalam.  M nim  üçün,  n  heyr t  edici  m qam  yer   dü nl rin 
içind   bir  n f r  bel     Fars  t l b sinin  olmaması  idi.  Bilmir m,  b lk   var 
idi, m n görmürdüm. Allah o günü bir daha göst rm sin. Do rüdan da biz 
Türkl r bir daha aldandıq. Bilmir m m nim n  günahım variydi ki, allah 
m ni  saxladı.  Özü  d   Qum  olaylarının  içind   olan  bir  dostun  qıssa 
h kay sini  birlikd   oxuyandan  sonra  T brizin  bir  günlük  üsyanının 
n d ninin  kökünü  örg nmi   olduq.  Sözsüz  ki,  Qum  hidl rin   Türkün 
ana oca ı yiy  durmalıdır.  
 
T briz,  29-B hm n  gününd   qayna a  g lmı   da   qazan  idi.  H l  
saat  8-d n  kiçik-böyük,  ki i-arvad  T brizin  Bazar  a ızında  b lirsiz  bir 
olayın  yolunu  gözl yirdi.  Saat  9-da  hardasa  Bazar  a ızı  dolmu dur.  H r 
k s  kiçik  quruplar  üz rind   comala mı   v   gözl m kdeydi.  Bir  qurup 
Bazarla  T rbiy t  xiyavanları  arasında    Farsca  üar  verirdil r.  Ancaq, 
kims nin ilgisini ç km yirdil r. O zaman Az rbaycan Demokrat C vanları 
adına  kiçik  bir  da çı  qurupumuzla  birg ,  biz  d   mill tin  içind ydik. 
C miyy tin  çoxalmasıyla  sayı  çox  da  olmayan  polis  qorxudan  bir  yerd  
toplanmaya ba layırdı. Polisin daha çox durdu u yer S fi bazarının giri i 
idi.  Bu  anda  qar ımızda  olan    Fars    d st nin  s si  ucalma a  ba lamı dır. 
Polisl r  h r  hansı  reaksiya  göst r   bilm yirdi.  M n  arxada larımın  biril  
qar ı t r f  yaxınla dım. Onların kim oldu u v  n   üar verdikl ri bizim 
üçün  maraqlı  idi.  Onlara  yaxınla ark n,  geyini ind n  b lli  olan  bir 
k ndlid n n   üar verdikl rini sordum. O k ndli v t nda ın eynil n verdiyi 
c vabı  burada  g tirir m:  “Vallah  özg   dild   danı ırlar.  Amma  tez-tez 
Homeyra-Humeyra  deyirl r!”  Bu  v t nda ımızın  Xumeyni  sözünü 
Humeyra  il   d yi ik  anlaması  olduqca  do al  idi.  Çünkü,  onun  m rc d n 
v  a adan anladı ı yalnız 
ri tm dari v  b lk  d  A ıqdan ba qa musi i 

---

 
349
tanı ı  Türk  kök nli    Fars    mü nnisi  xanım  Humeyra  olmu dur.  Saat  10 
rad l rind   artıq  qazan  qaynama a  hazırk n  Bazarın  içind n  t k  bir 
qur un  s si  g ldi.  T brizin  n  c llad  savak  m murlarından  biri  olan 
k l nt ri  6-nın  r yisi  H q ünas  öz  tapancasıyla  dö ünü  açıb  vur  diy n 
öyr nci  M h mm d  T c llanın  ür yini  parçaladı.  Mill t  Bazara  sarı 
qo ma a  ba ladı.  Mill tin  sel  kimi  h r k t   g lm sil   polisl rd   bazara 
sarı  qaçma a  ba ladılar.  Bu  h ngam d ,  duz  Bazar  A ızında  park  etmi  
Do u  Az rbaycan  Polis ba qanının  son  model  Mesedes  Benz  avtomobili 
iki  d d  molotov  bombasıyla  patladı.  Bazar  içind n  Allah  Akb r  s sl ri 
e idilirdi. Mill t n  ed c yini, n  diy c yini, nec  davranı ını bilmirdi. Bu 
bütünlükl  mill tin bilincaltı üsyanının co masından qaynayan lidersiz bir 
üsyan idi. Do rudan da b `zi kiçik qurupları çıxarsaq mill tin yalnız yas 
tör nin   g lm si  g rç g   daha  yaxındır.  Mill tin 
riyy tm dari  sevgisi 
sözsüz  idi.  Ancaq, 
ri tm darının  ahla  yaxın  oldu unu  kims   d   dana 
bilm z  idi.  Do rudur  ki,  son  ill rd   ahın  Türk  m rc` ind n  b lli  ara 
açması  v   özünü  daha  arxayın  görm si  d   bir  fakt  olaraq  ya amaqdaydı. 
Ancaq, bu h r iki t r fin qar ı t r fi n fy etm k anlamına g lm z idi. 29-
B hm n qatılımcısı kimi o unudulmaz günl  ba lı geni  yazma ı g l c y  
buraxır, qonumuzu anıta çevirm kd n qaçınıram.  
 
girmi  doqquz  B hm n  üsyanını  Qum  qiyamıyla  f rql ndir n  n 
böyük  amil  T brizin  bu  alanda  danılmaz  g l n ks l  devrimçı  olmasıyla 
ba lı  idi.  Üsyan,  n  ilk  anından  etibar n  polisin  birliyinin  da ıtmasını 
amaclamı dır.  Bel   ki,  yürü   üçün  üç  d yi ik  yönü  seç n  üsyançılarla 
birlikd   polis  d   bölünm y   m cbur  oldu.  Bu  taktikl   dü m n  qüvv l ri 
ça -ba   qaldı.  Çoxsaylı  yürü çü  quruplar  qar ısında  parçalanmı   duruma 
dü n polisin i i poli  m rk zl rin  sı ınmaq olmu du. Sözsüz ki, bir neç  
d qiq nin  içind   bel   taktikin  formala ması  g l n ks l  divrims llikl  
olasıydı.  Az rbaycanın  ölm z  o lu  tarixçı  yazar  r hm tli  S m d 
S rdariniya  demi k n  T briz  Birincil r 
h ridir.  29  b hm n  üsyanı  öz 
o lunun t sbitl rin  bir ba qa örn kdir.  ah, özünü fıron sanark n, ilk d f  
olaraq Türkc “Ölüm olsun  aha” ba ıtısı T brizd n e itdi. Bel  ki, mill t 
h min  slo anı  ba ıra-ba ıra  dövl t   ba lı  olan  bütün  b k l ri  darma-
da ın  etdi.  Polis  yalnız  canının  qorxusundan  at   açırdı.  Çünkü,  durmaq 
yox  idi.  Harda  k l nt ri  yerl irdi  mill tin  yönü  ora  yo unla ırdı.  Bütün 

---

üsyanlardan  f rqlı  olaraq  bariqad  quranlar  mill t  deyil,  polis  idi.  T briz 
üsyanı saat 16-da ordunun bir ba a d xal til  son buldu. Ancaq h d fin d  
buldu.  ahın  beli  sındı.  T briz  bir  daha  n  inanılmaz  anlarda  birl
r, 
t kyumruq  olar,  yıxar  v   yaxar  gücünü  göst rdi.  29-B hm nl   ba lı  bir 
neç  g rc k:  
 
•  T brizin  dinc  yas  tör ninin  üsyana  çevrilm sind   mill tin 
rejim  qar ı olan nifr t ölçüsünün sınırsızlı ı böyük rol oynadı. 
•  Bu üsyanda bir yl rin anında t kyumruq olması v  böyük bir 
örgüd
372
 kimi eyl m  girm si göst rildi. 
•  Soldan 
tutmu   bütün  dins l  quruplar  bu  qalxı ın 
g rç kl m sind  
n  ufaq  bel   rolları  olmadı.  H tta  bel  
h r k tl rd   özünü  ev  sahibi  göst m y   çalı an  Tud   Partiyası 
a araq  ahla  s sbir  olub,  bu  üsyanı  Ma-o-istl r
373
 ba lama a 
çalı ırdı.  “Tud   Partiyasının  yanlıları  lil   gizlic   ran  içind  
basılan  N vid  n riyy si  öz  m qal sind   29-b hm ni  anar ist  v  
maoistl rin mill t  z rb si v  t xribati kimi adlandırdı. Amma 8-il 
sonra  1365-ci  ilin  yayında  Tud   Partiyasının  Az rbaycan  yal ti 
t kilatı  olan  “Az rbaycan  Demokrat  Firq si„-nin  orqanı 
“Az rbaycan  q zeti„-nin  iddiasına  gör ,  bu  üsyanın  aparıcısı 
Firq çılır/Tud çil r/ olmu dur!!!
374
 
•  29-B hm n üsyanı daha çox 
ri tm dari adıyla hallansa da, 
heç 
ri tm dari  tipli  dir ni   modeli  deyildir.  Do rudur  ki, 
Ay tullahın  mill ti  Qumda  öl nl rin  yasına  ça ırması  çox  etgili 
olmu dur.  Ancaq,  bu  üsyan  geni   dü ünc   k siminin  birlikd  
ortaya  qoydu u  irad nin  m hsulu  idi.  K sinlikl ,  orta  k simi 
olu duran aydın v  öyr nci güçü olmasaydı, T briz üsyanı da Qum 
üsyanı  kimi  qanda  basdırılardı.  Öyr nci  v   aydın  dü ünürl rin 
                                                 
372
 qurum, t kilat,  b k  
373
 çinçi kommünistl r 
374
( ri tm dariçil rin  dirç li i  v   Az rbaycan/  farsca.  Azerbaycan  v   conbe e 
t r fdarane 
riy tm dari/. 
Ma allah 
R zmi, 
1.ci 
basın, 
Tribun 
N ri, 
Stockholm,2000.s30.)  
 

---