Microsoft Word Son redakt?Araz b?y?

Bu  duruma  biraz  s rt  yana ılarsa,  Az rbaycan  Türkünün  d   bel  
bir  havaya  girm si  mü ahid   olunmaqdadır.  Ancaq  bir  g rç yi  d  
unutmamaq g r kir ki, Az rbaycan Türkü min ill r dövl tçilik g l n yinin 
bir uzantısıdır. Dövl tçilik, Az rbaycan Türkü üçün bir  l  g lm z xolya 
deyil. Sad c  80-il bundan önc y d k  ran adlanan yerd  g l n ks l Türk 
dövl tl ri  olmu dur.  Do rudur  ki,  bugünün  durumunda  bir  g l n ksizlik 
ya anmaqdadır.  V   bu  da,  mill timizin  idd tl   geri  qalmasına  v   dünya 
g li m sind n uzaq dü m sin  n d n olubdur, ancaq bunu da unutmamaq 
lazimdir  ki,  Az rbaycanın  yalnız  kiçik  bir  bölümünd   milli  irad miz 
hakimdir.   
 
Güneyd   h l lik  milli  dövl t  olmasa  da,  ona  çatmaq  ideyası  h r 
gün  böyüm kd dir.  H r  Türk  özünü  Farsdan  artıq  sanmasa  da,  ksik 
sanmayır.  “M n  Türklüyüm   qüv nir n.  M n  Türk m.  M nim  Farsla 
qayna aca ım yoxdur. M n ba qa, Fars ba qa. M n ulu mill t m. Fars is  
m nd n  çox  dalı  v     Fars,  rus,  erm ni  Türkün  eski  dü m ni  kimi  sözl r 
bugün  güneyd   v   ran  adlanan  yerin  ba a-ba ında  ya am  sava ı  ver n 
Az rbaycan Türklüyünün beyinind n v  ür yind n qopan sözl rdir.  
 
Fars  toplumu  Türkl rd n  minl r  il  sonra  tarix  s hn sin   girmi , 
toplum formasını Türkl rd n öyr nmi dir.  
 
Fars toplusu tarix boyu Türk mill ti q d r saylı v  geni  toplumlu 
olmamı dır. 
 
Fars  toplusu  tarixin  böyük  bölümünd   Türk  mill tinin  dövl tçilik 
sistemi altında ya amı dır. 
 
Fars  mill ti  tarix  boyu  öz  dil,  kültür  v   varlı ını  saxlamaq  üçün 
Türk dövl tl rin  söyk nmi  v  olumlu yanıtlara varmı dı. 
 
Az rbaycan  Türkl ri  bölg  
rtl rin   gör ,  h r  zaman  birincil r 
sırasında olmu  v   ran adlı dövl tin yaranmasından önc ki zamanlarad k 
h r zaman birinci yerl rd  dayanmı dır. 
 

---

 
149
Fars  ovinizmi özünün üstün hal  g lm si üçün heç tarixi müsb t 
izl r buraxa bilm mi dir. T rsin  olaraq gün geç rk n özünd  olan bütün 
z if  t m ll ri  m lub  topluluqlara  calamı ,  onların  da  kültür l  kökl rini 
sarsıtma a çalı mı dır. N tic  etibaril  öz m nliyin  yiy  çıxmaq ist y n 
çe idli xalqlarla Farsların arasında d rin dü m nçilik ortamı yaranmı dır. 
ran m rk zli siyas tçil r  gör , bu t hlük li gedi in qar ısını almaq üçün, 
ran  adlanan  dövl tin  federal  sistem   girm si  g r kir.  Yoxsa  bu  gedi in 
sonu  ran  dövl tçiliyinin  da ılmasıyla  sonuclanacaqdır.  Bu  dü ünc nin 
özünün  t hlük li  oldu u  bir  cox  milli-  siyasi  ara dırıcıların  gözünd n 
qaçmayır.  Onlara  gör ,  ran  federalizmi  öz-özlüyünd   Fars  m rk zliyini 
qoruyub  saxlamaq  üçün  bir  duzaqdır.  Bu  milli-siyasi  ara dırıcılar  bel  
deyirl r ki, milli mahiyy t  varmadan siyasi oyun yoluna dü n h r hansı 
milli qurtulu  h r katı h d f  varmadan çökü  u rar v  keçmi  qalxı lar 
kimi  yen   d   mill tin  arzularına  t rcüman  olamaz.  Bu  qonuyla  ba lı,  n 
ba da  g l n  sorun,  Az rbaycanla  ran  arasında  olan  Türk-Fars  etnik 
sorunudur. Bu etnik sorunun h lli yolu federal v  yaxud b nz r  ran-Fars  
m rk zli sisteml r deyil. Ba qa sözl   ranla Az rbaycan arasında var olan 
sorunun kökü soykök problemidir. Bu problemin siyasi reformlarla aradan 
qaldırması  mümkün  deyildir.  Bu  sorun  yalnız,  Az rbaycanla  Farsistanın 
ayrı-ayrı  dövl tl r   sahib  olmasıyla  h ll  ola  bil r.  ran  panFarsist, 
panislamist kimlikdir, net bir sözl , Az rbaycanın dövl tçiliyin  qar ı bir 
mill tüstü  ng ldir.  Az rbaycan,  yaxın  keçmi d   Türk  soylu  sülal çilik 
sisteminin  gizli  zülmün   u ramı dırsa,  indi  öz  soy  dü m nl ri t r find n 
qo a  mill tüstü  ng l   tu lanmı   durumdadır.  Bu  durumun  toloranslı  v  
siyasi  reformlarla  h ll  olaca ına  inananlar  yalnı   yoldadırlar.  Bu 
dü ünc ni  yürüd nl r  açıq-aydın  Az rbaycanın  mill t-dövl t  ülkü 
dü ünc sini, 1945-ci il kimi m hz bir siyasi problem s viy sin  yendirm k 
ist yirl r. 
 
P hv li zamanı, irançılıqla, ümm tçılık, iki dü m n ideolojik kimi 
qar ı-qar ıya  dayanmı sa  da,  bugün  bu  iki  ideolojinin  cifl m sinin 
sentezind n  panFarsislamist  kimi  anti  mill tl r  m cun  ideolojik  ortaya 
g lmi dir. Dem k olar ki, Türk ulusunun çox az bölümünü çıxandan sonra 
qalanı  bölümü  özünü  müs lman  sayır.  Heç  übh siz,  islam  dininin 
Türkl rin  içind   çox  d rin  yeri  vardır.  Türklüyün  kültür  kimliyind  

---

danılmaz bir yeri olan islam dininin Türklükd n ayırma dü ünc si olduqca 
uzaq  xolya  v   yalnız  yotopia  (utopiya)  xeyal  olaraq  alqılana  bil r.  slam 
Türkl rin  vicdan  v   inancına  yerl mi   m n vi  dayaq  v   ruhsallıq 
öz llikdir.  st r  klasik,  ist rs   yeni  Türkloqların  dü ünc   z rfind  
Türkçülükl   islamın  qopulmaz  izl rini  geni   qapsamda  görm m k 
mümkün  deyildir.  Yusuf  Akçuranın  adlım  Üç  Tarz-i  Siyaset  kitabında 
deyilir:  “Lakin  u  da  unutulmamalıdır  ki,  zamanımızda  birle mesi 
muhtemel Türklerin böyük bir kesimi müslümandır. Bu cihetle, islam dini, 
büyük  Türk  milletinin  te ekkülünde  mühum  bir  unsur  ola  bilir.  Milliyeti 
terif  etmek  isteyen  bazıları,  dine  bir  faktur  gibi  bakmaktadırlar.  slam 
Türklüyün  birle mesinde  ü  hizmeti  yerine  getirebilmek  için,  son 
zamanlarda  Hırıstıyanlıkta  da  oldu u  gibi,  içinde  milletlerin  do masını 
kabul  edecek  ekilde  deyi melidir.  Bu  deyi me  ise,  hemen  hemen 
mecburidir.  Zamanımızın  tarihinde  görülen  umumi  cereyan  ırklardadır. 
Dinler,  din  olmak  bakımından,  gittikçe  siyasi  ehemmiyetini,  kuvvetlerini 
kaybediyorlar.  
 
çtimai  olmaktan  ziyade  ahsile iyorlar.  Cemiyetlerde  vicdan 
serbestli i,  din  birli inin  yerini  alıyor.  Dinler,  cemiyetlerin  ek  i leri 
olmaktan vazgeçerek, kalblerin hadi ve mür itli ini öhd l nir, ancak halik 
ile  mahluk  arasındaki  vicdani  rabita  haline  geçiyor.  Dolayısıyle  dinler 
ancak  ırklarla  birle erek.  Irklara  yardımcı  ve  hatta  hizmet  edici  olarak, 
siyasi  ve  içtimai  ehemmiyetlerini  muhafaza  edebiliyorlar.“1.  Rusyada 
Ortodoksluk,  Almaniyada  protestanlık,  ngilterede  Anglikanlik,  muhtelif 
memleketlerde  katoliklik.“
218
Aydın  Abbasov  bu  qonunu  Az rbaycan 
açısından  l   alaraq  yazır:  “Türk  m d niyy tinin  bütün  lam tl rini 
da ıyan  mill timizin  milli  ruhu  dini  ruhla  ah ngdar  görüns   d , 
mü ahid l rim  sasında dey  bil r m ki, milli ruh daha çox özünü büruz  
verir.  Bu  milli  ruh,  Az rbaycanın  güneyind   d ,  quzeyind   d ,  eyni 
m `nada  özünü  büruz   verir.  Baxmayaraq  ki,  h r  iki  t r fd ,  milli,  dini, 
siyasi  laq l r müxt lif  kild  yön tilmi dir.”
219
 Miladi 8-ci yüzillid n iç-
iç   girmi   Türklük  v   islam  dini,  bugünd   h m n  ili gini  saxlamı dır. 
Ancaq  ran  islam  rejiminin  i`   m zh b  ideolojisil   hakimiyy t   g lm si 
                                                 
218
 (Yusuf Akçura,Üç Tarz-i Siyaset, 2. Baskı, TTKB-Ankara. 1987.s34, 35)   
219
 (Aydın Abbasov, Milli dövl t m fkür si v  Layiqlik, Bakı.2002.s94.95). 

---