Microsoft Word Son redakt?Araz b?y?

 
151
dinin ruhani d y rini dü ürdü. Bu rejim dins l dövl tçilik qurmaqla,  ran 
adlanan  dövl t  sistemi  altında  yerl
n  mill tl rin  ulusal  kültürl rini 
dins ll dirm y  ba ladı. Xalqlara aid olan bütün milli g l n kl r basqıya 
m rüz  qaldı.  Ancaq  rejim  teorisiy nl ri,  bu  gedi in  böyük  bo luqlar 
yaradaca ını  dü ün r k  yarıdan  qayıdıb  islamla  irançılı   tez-antitezi  bir 
qalıbda yerl dir r k Pan Fars-islam fondamental sentez ortaya qoyma a 
l  vurdu.  Molla  rejimi  P hl vi  ovinistl rin  bacarmadı ını  bacardı.  g r 
p hl vi PanFarsist  ovinizmi vaxtıyla “Xoda- ah-Miyh n”
220
, “yek z ban, 
yek  mell t”
221
   kimi  üarlarla  çe itli  m lub  mill tl ri  siyasi  v   kültür 
istihal sin  ç km y  çalı ırdı. PanFars-islam rejim, “V lay t-e mütl qeye 
v liy-e  f qih”,
222
   üarı  altında    Fars    dilini  bu  toxunulmaz  v   ilahi!? 
ay nin  m rk zind   yerl dirdi.  PanFars-islam  rejim,  bu  prensip  üar 
altında devrim etmi  xalqların yolunu k s r k,  ran adlanan ölk ni g rç k 
insan  sallaqxanasına  çevirdi.  PanFars-islam  rejim,  özün   m xsus 
diktaturluqla geçmi  rejimin n  d r c   ovinist olmasını unutdurdu.  
 
Lakin  rejimin  bütün  alanlı  çabalarına  r m n,  ba da  Az rbaycan 
olmaqla,  randa ya ayan çox böyük bir milli oyanı  ayaq tutmaqdadır. Bu 
milli  ayaqlanma  gün  geçdikc   dünya  miqyasında  da  tanınma a  ba lamı  
v  özgür dövl tl rin yaranmasınad k ayaqda qalma irad sini s rgil yir.   
 
Dövl t v   nsan 
 
ran adlanan co rafik m kanda insanla dövl t arasında demokratik 
v   qorxudan  uzaq  ili gi  ola  bil rmi,  sorununu  nec   dü ünm k  olar?  Bir 
çox  dü ünür   gör ,  sorunun  yolu  daha  radikal  v   k sgin  olmalıdır. 
Bel l rin   gör   mill t,  insanların  birligind n  yaranan  canlı  v   iradi 
varlıqdırsa,  bu  canlı  varlı ı  olu duran  azad  insan  ruhudur.  Dem k  azad 
insan bir mill tin olu ması üçün t m l  rt sayılarsa, ona nisb t is , yalnız 
azad  insan  toplusu  mill t  sayıla  bil r.  Bu  o  dem kdir  ki,  insan  sir 
durumda ik n mill t v  dövl t idrakına yalnız bir subyektiv formda yana a 
bil r.  Çünki,  yalnız  özgür  insan  irad si  olan  yerd   mill t  v   dövl t 
                                                 
220
 (Tanrı- ah-V t n), 
221
 (Bir dil, bir mill t) 
222
 (Din  mrinin mütl q a alı ı/hakimiyy ti) 

---

varlı ından  söz  ged   bil r.  Kant
223
 demi k n:  “Azad  olmayan  insana, 
insan dem k olmaz! M n  gör ,  n qorxunc olay, özlüyümü özg l r  lin  
verm k,  özümü  ba qalara  t slim  etm k  v   onların  ist k,  h v s,  irad sin  
yem olmaqdır.”   
 
Bu  radikal  dü ünc y   dayanaraq,  insanın  n  böyük  dü m ni,  öz 
içind ki  idd ti  v   t zaddıdır.  G n llikd   insan  anlamı  t k  ba ına 
ziddiyy tl rin  sentezi  sayılır.  Ancaq  bu  sentez  deyil n  n sn l  n yinki 
görüntüsü  kimi  deyil,  h m  d   gürüntüsünün  t rsin   bel   çevril   bil r. 
nsan  yalnızlıqda,  ya  tam  topluma  qapalı  olan  d rvi dir,  yada  toplumdan 
qopmu   olan  bir  anar isdir!  Bunların  heç  biri  insanlıq  ruhuna  uy un 
olmadı ına  gör ,  g n l  kültür  ortaya  g lir.  Kütl   qar ılıqlı  ehtiyaclarına 
gör , bütün ya am alanlarını ili gi meydanına çevirir. Bu ili gid n do an 
kültür,  insanlara  el   bir  m n vi  güç  verir  ki,  artıq  onu  ld n  verm m k 
üçün canını bel  verm y  hazir olurlar. Dedik ki, insan t bi` tc  yırtıcıdır. 
Bu  t bi` t,  ist r-ist m z  ba qalarını  öz  altına  ç km y   v   t slim  etm y  
can  atır.  Ancaq  kültür  v   kültür  toplumu  da  rahat-rahat  bu  yırtıcılıq 
qar ısından geri ç kilm z. Çünki, kültür insanın yırtıçı do u unu yaradıcı 
do u a çevirm k üçündür. Bu üzd n, insan toplumu böyüdükc , kültür d  
böyüyür, kökl nir, budaqlanır v  yayılır. Toplumun qorucusu olan insan, 
durmadan öz ehtiras v  ist kl ril  böyüyür. Bir ys l ölçüd n a araq böyük 
kütl nin  ortaq  ist yi  olan  ist kl r,  zaman  sür cind   toplum  malı  olaraq 
h tta dünya ölçül rin  yüks lir.  
 
nsan  biolojik  varlıq  olaraq  bir  ömürd n  sonra  ölür.  O,  ölünc  
bütün dil k v  ist kl ri d , onunla ölür. Lakin, bu ist k v  dil kl r ölmü  
insanın  ya amında  n sn llik  qazanırsa,  yaxud  ulus  v   toplum  özn lin  
çevrilirs   artıq  bir  toplum  malı  kimi  özün   kimlik  qazanar  v   b lirsiz 
zaman  sür cind   ya ayar.  Makadoniyalı  sk nd r,  B.Napolion,  V.Lenin, 
A.Hitler,  J.Stalin,  kimil r  dünyanın  n  olay  yaradan  siyasi  liderl ri 
olmu lar.  Onların  zamanında  böyük  insan  kütl si  yox  olmu ,  insan 
yaradıcılı ı  m hv  edilmi dir.  Milyonlarca  insanlıq  amacı  v   ist yi 
                                                 
223
 Immanouel Kant: (1724-1804)/Prusiya(Prus)da anadan olmu dur. Z manının  n adlım 
f ls f , riyaziyyat, fizika bilim adamı olmu dur. M ntiq v  t f kkür f ls f sinin ilk 
banil rind ndir. 

---

 
153
basılmı dır.  Ancaq,  adları  sadalanmı   ki il r  d ,  b lli  ist kl rl   meydana 
ayaq qoymu durlar. Onlar öz liderlik güçünü qullanaraq insan yırtıçılı ını 
s rgil mi dirl r.  Onların  ortaya  qoyduqları  ideya  özl rind n  sonra  da 
ya adı  v   ya amaqdadır.  Çünki,  onlar  diri  ik n  öz  n sn ll rini  ortaya 
qoymu   v   qoyduqları  n sn lin  ülküsünü  mill t  v   ya  mill tin  bir 
bölümünd   ya am  f ls f sin   çevir   bilmi dirl r.  Bugün  onların  adları 
varsa,  ist kl ril   birlikd   ya ayır.  AtaTürk  20-ci  yüzilin  ba lanqıcında, 
Elçib y  is ,  srin  sonlarında  Türkiy   v   Az rbaycan  Türkl ri  üçün 
qurtulu  ideyası ortaya qoydular.  
 
AtaTürk  öz zamanında  ideyasının  g rç kliyini ya adı.  O,  öl nd n 
sonra da Türk mill tinin günd mind n dü m di. Elçib y is , Az rbaycan 
Türklüyünün  yenid n  mill t  olması  üçün  bütövlük  ideyası  tezini  ortaya 
qoydu.  Sad   bir  öyr tm n  kimi  bu  dü ünc ni  N xcivandan,  Bakıya  v  
oradan  da,  Sovet  zindanlarına  da ıdı.  Mill t  u runa  ya amını  sev -sev  
sunan
224
 Elçib y,    mill tinin  birl m sini  görm d n  öldü,  amma  öz 
ya adı ı  sür cd   bu  ideyanı  ulus  özn lin   çevirm sini  bacardı.  Elçib y, 
ölümüyl   ist k  v   dil yini  özü  il   aparmadı.  Onu  bir  qurtulu   ideyası 
olaraq  mill tin   qoydu.  Tarix  bel   do ur  v   bel   d   davam  edir.  nsan 
özüyl  ulusu arasında ilqar ba lark n cism n ölm sil  rüh n ölm yir. Bu 
bir  mill tçilik  ülküsüdür.  Bu  n   klasik  idealizmidir,  n   matiryalizm.  Bu 
dü ünc y   gör ,  böyüklüyü  bacaran  insanlar  ölüml rind n  sonra  da 
insanların içind  ya ayır.  
Özgür  v   ba ımsız  toplumda  ya ayan  insanlar,  toplumla  birlikd  
böyüyür v  g n l anlamda yaradıçı insan olurlar. Çünki, basqı v  sümürg  
m hsulu  olmayan  insan,  bütün  ya am  anlarını  seçib-seçilibk n  ya ayır. 
Azad  insan,  ba lı  oldu u  toplumda    s rb st  ortaq  olaraq  dü ünür, 
dü ün rk n yaradıcı rolu oynayır. Yaradıcılı ı toplum malı olunca, özüyl  
toplum arasında bir qopulmaz  xlaq körpüsü salır. Toplum malına çevril n 
insan özünd n sonra ulus ruhunda ya ayır. Burada toplumlar içind n çıxan 
q hr manların  hallanması  deyil,  dövl tl   insan  arasında  olan  ili gi  söz 
qonusu olur. Unutmamalıyıq ki, ulus yolunda sava  q hr manları bir çox 
zaman  sir  v   geri  qalmı   mill tl r  içind n  çıxar.  Yoxsa,  azad  ölk   v  
ba ımsız,  ça da   v   ulus-dövl t   yiy l nmı   bir  mill tin  sava  
                                                 
224
 t qdim ed n 

---