Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 94 жание. Они используются для выражения различных характеристик людей. Эти фразеологические выражения различаются как со смысловой стороны, так и структурной стороны и с точки зрения семантики слов, входящих в их состав. Некоторая часть этих фра- зеологизмов, нося общеязыковой характер, используется повсюду, другая часть используется для охарактеризования изображений в комических произведениях. Nargiz Hajiyeva The role of zoonym "bird" in the metaphorization and formation of phraseology Summary People were in constant contact with surrounding beings and compared them with their own lives.From this point of view, the word "bird" and phraseological units, formed with the names of birds, are of interest.Metaphorical expressions have emerged by comparing the characteristics of a person with different features of a bird.These expressions have both positive and negative content.They are used to express different characteristics of people.These phraseological ex- pressions differ both from the semantic side, and from the structural side and from the point of view of the semantics of the words that make up their composition.Some of these phraseological units, having a general language character, are used everywhere, the other part is used to characterize images in comic works. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 95 Nəzakət Qaziyeva AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent n.qazi@inbox.ru Qloballaşma dövründə dildə gedən proseslər: mövcud dil mənzərəsi və orfoqrafiya qaydalarına yeni baxış Açar sözlər: qloballaşma, orfoqrafiya, norma, ədəbi dil, fonem. Ключевые слова: глобализация, правописание, норма, литературный язык, фонема. Key words: globalization, orthography, norm, literary language, phoneme. Müasir dövrdə dünyada gedən proseslər bütün sahələrdə olduğu kimi, dilçiliyin problemlərinə, xüsusilə də dillərin tətbiqi ilə bağlı məsələlərə fərqli yanaşma tələb edir. Zaman keçdikcə dil inkişaf edir və onun bütün səviyyələrində müəyyən dəyişiklilər baş verir. Dilin başlıca funksiyasının insanlar ara- sında ünsiyyət vasitəsi olmasını nəzərə alsaq, bütün dəyişikliklər də məhz bu funksiyanın daha rahat və əlverişli şəkildə həyata keçirilməsinə hesablanmalıdır. Dildə gedən proseslər onun təbiətini əks etdirdiyindən müxtəlif istiqamətli və mürəkkəb olması ilə diqqəti cəlb edir. Bu proseslərdən bir qismi nitq prose- si ilə birbaşa bağlı olur və dil daşıyıcılarının nitqində meydana çıxan variantların tədricən norma statusu qazanması ilə nəticə- lənir. Dil ictimai-siyasi, eləcə də sosial hadisələri özündə əks etdirdiyindən və tarixi kateqoriya olduğundan bəhrələndiyi mənbələr əsasında zənginləşir və dəyişir. Dil mürəkkəb bir sistemə malik olduğu üçün nəinki bir səviyyənin daxilindəki dəyişmələr, hətta dilin müxtəlif səviyyələrindəki dəyişmələr zəncirvarı şəkildə bir-birinə təsir edir, bir hadisə digərini şərtləndirir. Odur ki, norma məsələsini izlədikdə də bu halı diqqətdə saxlamaq, dilin daxili qanunlarını və eləcə də onun D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 96 inkişafına təkan verən ekstralinqvistik amilləri nəzərə almaq lazımdır. Təsadüfi deyil ki, dil dəyişmələrini şərtləndirən səbəblərdən biri kimi adətən gücə və vaxta qənaət prinsipinin tələbi göstərilir. Lakin bəzi hallarda dəyişmələrin səbəbi daxili yox, kənar təsirlərin nəticəsi olur. Sosial amillərdən asılı olaraq baş verən belə dəyişmələr də o zaman dildə möhkəmlənir ki, dilin öz başlıca funksiyasını yerinə yetirməsinə əngəl yaratmasın. 30 sentyabr 2002-ci il tarixində qüvvəyə minən "Azərbay- can Respublikasında dövlət dili haqqında" Azərbaycan Res- publikası qanununda Orfoqrafiya lüğətinin 5 ildə bir dəfədən az olmayaraq nəşrinin təmin edilməsi təsbit edilmişdir (13-cü maddə). Bu təsadüfi deyil. Dil norması dəyişkən kateqoriya olduğundan, dilə yeni termin, söz və ifadələr daxil olduğundan, ...müəyyən dövrdən sonra mövcud dil dil mənzərəsi mütəxəs- sislər tərəfindən dəyərləndirilməli, canlı proseslər monitorinq aparılaraq müəyyən olunmalı və müzakirə olunaraq ehtiyac olduğu halda dilin tətbiqi ilə bağlı “konstitusiya” kimi çıxış edən “Orfoqrafiya lüğəti”ndə əksini tapmalıdır. Belə təsəvvür yaranmasın ki, hər beş ildə mütləq nələrsə dəyişilir – müasir texnika dövründə yeni terminlərin dilə daxil olma sürətini nəzərə almasaq, “Qaydalar”da dəyişiklik o qədər də tez-tez baş verən hal deyil - əgər müəyyən dövr ərzində problemlər həll olunmamış qalıb və dil canlı nitqlə ayaqlaşa bilmirsə, müəyyən “durğunluq” və dili “buxovlayan” məqamlar təbii inkişafa maneə yaradırsa, bu dəyişiklik və əlavələr zəruri görünür... AMEA-nın müxbir üzvü, Əməkdar elm xadimi Kamran Əliyevin qeyd etdiyi kimi, “Qaydalar”ın belə bir geniş miqyasda müzakirəsi ilk dəfə ötən əsrin 50-ci illərində əvvəlcə akademik Səməd Vurğunun, ikinci dəfə isə akademik Mirzə İbrahimovun sədrliyi ilə həyata keçirilmiş və o dövr üçün mükəmməl bir orfoqrafiya qaydaları hazırlanmışdır. Həmin vaxt qəbul edilən “Qaydalar” Orfoqrafiya lüğətlərinin bütün sonrakı nəşrlərinin (1960, 1975, 2004, 2013) əsası olmuşdur. Onu da əlavə etmək zəruridir ki, “Qaydalar” ötən əsrin 50-ci illərindən sonra ilk dəfədir ki, belə bir geniş Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|