Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 117 ƏDƏBİYYAT: 1. Tanrıverdi Ə. Qədim türk mənbələrində yaşayan şəxs adları. Bakı, Nurlan, 2009, 440 s. 2. Hüseynzadə Ç. Orta əsrlər ərəbdilli yazılı abidələrdə türk mənşəli antroponimlər. Bakı, “Elm və Təhsil” 2011, 152s. 3. Суперанская А.В. Теория и методика ономастических исследований Москва, Наука, 1986. 4. Подольская Н.В. Словарь русской ономастической терминологии. М.,Наука, 1978, 192 с. 5. Adilov M. Bəzi advermə adətləri haqqında//Dil və cəmiyyət. Bakı, ADU nəşri, 1985, s. 15-22 Парвиз Исмайлов К вопросу изучения антропонимической системы в хронологической последовательности Резюме В статье рассматриваются вопросы сбора архаичных единиц, входящих в антропонимическую систему из различных источников и их изучения в сравнительном аспекте. Анализ и изыскания показывают, что существуют исследования, посвященные моде- лированию антропонимов согласно различным критериям. Среди низ моделирование по участию антропооснов и антропоформантов и применение его в изучении архаичной антропонимической системы чрезвычайно значимо в исследовании эволюции антропонимов. Parviz Ismailov On the question of investigation of anthroponymic system in chronological sequence Summary In the article had been considered the questions of collection of archaic units forming the anthroponymic system from different sources and their investigation in comparative aspect. The analysis and research show that there are investigations dedicated to the modeling of anthroponyms in accordance with different criteria. Among them the modeling according to the participation of anthropostems and anthropoformant and its usage in the research of ancient anthroponymic system is very significant in the investigation of anthroponyms’ evolution. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 118 Rasim Heydərov AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent dr.rasimheydarov@mail.ru Azərbaycan dilinin orfoqrafiya qaydalarının tənzimlənməsinə dair Açar sözlər: Azərbaycan dili, orfoqrafiya, norma, lüğət Ключевые слова:Азербайджанский язык, орфография, норма, словарь Key words:Azerbaijani language, spelling, norm, dictionary Qloballaşan dünyada milli dillərin qorunması və inkişafı dövlətin qarşısında duran əsas məsələlərdəndir. Nəzərə alsaq ki, hər il dünyada neçə-neçə dil “ölü” adını qazanır, onda bu problemin nə dərəcədə ciddi olduğunu bir daha şahidi olarıq. Doğrudur, Azərbaycan dili bu gün “dövlət dili” statusunu daşıyır və bu Azərbaycan Respublikasının Konstitutsiy ası ilə təsdiq olunub, lakin bu heç də o anlama gəlməməlidir ki, qloballaşmanın dilimizə heç bir təsiri yoxdur. Müstəqillik illərində dilimizlə bağlı kifəyət qədər müsbət məqamlar olsa da, təəssüf doğuran məqamlar da az deyil. Son illər KİV-in dilində, reklam və afişalarda tez- tez dilimizin normaları pozulur, dilimizə yad ünsürlər daxil olur. Ölkə prezidentinin 9 aprel 2013-cu il tarixində “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı”nı təsdiqləməsi də bu təsirlərin qarşısının alınması məqsədi ilə imzalanmışdır. Prodqramda dilimizin qorunması ilə bağlı kompleks tədbirlərin görülməsi nəzərdə tutulmuşdur. Bu tədbirlər planının tərkib hissəsi kimi, dilimizin normalarının tənzimlənməsi xususi rol oynayır (1). Dilin leksik normalarının tənzimlənməsində isə “Orfoqrafiya prinsip”ləri mühüm rol oynayır. Məlum olduğu kimi, müstəqillik illərində iki dəfə “Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti” nəşr olunmuşdur (2; 3). Hər iki lüğət dilçiliyimiz üçün yeni hadisə olsa da, onlarda müəyyən qüsurlar da vardır. Xüsusən, eyni sözün müxtəlif formalarda verilməsi, dialektizmlərdən istifadə və s. bu lüğətlərin qüsurları sırasındadır. Amma bəzən lüğət haqsız tənqidlərə də məruz qalır. İlk olaraq qeyd olunmalıdır ki, orfoqrafiya lüğətləri iki qismə bölünür: I. Akademik lüğətlər; D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 119 II. Digər lüğətlər (bura nisbətən kiçik həcmli işlək lüğətləri, məktəblilər üçün hazırlanan lüğətləri və s. aid etmək olar). Akademiyanın hazırladığı lüğətlər Nazirlər Kabinetinin təsdiq etdiyi qaydalar əsasında hazırlanır və digər lüğətlər üçün əsas rolunu oynayır. Bu tip lüğətlərdə dilin bütün leksik qatı öz əksini tapmalıdır. Yəni burada terminlər də daxil olmaqla dildə işlənən sözlərin mütləq əksəriyyəti əhatə olunmalıdır. Əlbəttə, dialekt sözləri bura daxil edilməməlidir. Bu tip lüğətlər daha çox elmi ictimaiyyət üçün nəzərdə tutulur və onların əsasında digər lüğətlər hazırlana bilər. Bəzən, lüğətlərdə verilən sözlərin anlaşılmazlığı etiraz doğurur. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, dildəki sözləri hamı bilə bilməz. Məsələn, 2011-ci ildə nəşr olunan “Səməd Vurğunun bədii dilinin izahlı lüğəti”ndə (4) 8 minə yaxın söz və ifadə (6215 söz və 1753 ifadə) verilmişdir. Azərbaycan dilinin son orfoqrafiya lüğətində isə yüz on mindən artıq söz (110563) verilmişdir. Əgər Səməd Vurğun təxminən altı min söz işlədirsə, deməli, gündəlik istifadə olunan sözlər 10-15 mini aşmadığı halda lüğətdə bundan on dəfədən də artıq söz verilir və bu belə də olmalıdır. Çünki lüğət bütün təbəqələr üçün nəzərdə tutulur və onda dilin lüğət tərkibi kifayət qədər əhatəli şəkildə əks olunmalıdır. Başqa bir misala diqqət edək. Nizami Cəfərov Nüsrət Kəsəmənlinin “Seçilmiş əsərləri”nə yazdığı “Ön söz”də “laübalı” sözünü işlədir (5, s.4). Şübhəsiz, bu söz dilimiz üçün ümumişlək deyil. Məsələn, “Tərcümə mərkəzinin” rəsmi orqanı olan “Aydın yol” qəzetinin 8 avqust 2016-cı il nömrəsində “laübalı” və “laübalılıq” sözləri dilimizdə “İşlənməyən ərəb, fars, rus və digər əcnəbi sözlər”in siyahısında verilir (6). Belə çıxır ki, hər hansı bir sözü kimsə anlamırsa, deməli, bu söz dilimizdə artıq işlənmir. Bu tip sözlərə yüzlərlə nümunə göstərmək olar. Heç şübhəsiz, elə bir lüğət olmalıdır ki, həmin lüğətdə istənilən sözün yazılışı öz əksini tapsın və bu lüğət dildə işlənən sözlərin əksəriyyətini özündə cəmləyə bilsin. Digər məsələ isə orfoqrafiya qaydalarının tənzimlənməsi ilə bağlıdır. Heç kəsə sirr deyil ki, müstəqillik illərində istifadə olunmuş qaydalar, əsasən, sovet dövründə istifadə olunan qaydaların müəyyən qədər təkmilləşdirilmiş formasından başqa bir şey deyildi. Doğrudur, o zamandan bəri xeyli illər keçməsi, bəzi qaydaların köhnəlməsi, əlifbanın dəyişməsi və s. yeni qaydaların yaradılması zərurətini ortaya qoydu. Bu zərurət nəzərə alınaraq, yeni orfoqrafiya qaydaları yaradıldı. Bu barədə danışarkən Q.Kazımov yazır: “Yeni “Qaydalar”ın yaranması yeni əlifbaya keçilməsi ilə bağlı olmuşdur: “Azərbaycan Respublikasının Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|