Microsoft Word Yeyil-n-bitkil-rin-m-alic-vi-xass-l-ri doc
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
365 ki, keşniş efir yağı orqanizmdə ödqovucu, ağrıkəsici, antiseptik, yarasağaldıcı, babasilə qarşı və həzm vəzilərinin fəaliyyətini yaxşılaşdırıcı vasitə kimi əhəmiyyətlidir. Haşiyə: Keşnişin müalicəvi xassəsi haqqında 1954-cü ildə şahidi olduğum bir əhvalatı oxucuların nəzərinə çatdırmaq maraqlı olar. Bir dəfə qonşumuz Maral bacı qızı Ruqiyyəni nənəmin yanına gətirib sağ qıçındakı yaranı göstərdi və dedi: - Ay Şəkər bacı bu qızın ayağındakı yaranı həkimlər sağalda bilmir. Bəlkə sən bir dava-dərman edəsən. Nənəm məni çağırıb dedi: - Cabir, oğlum, get kürəklə su arxının palçığını alt-üst elə və oradakı soğulcanlardan 20-25 ədəd xəlbirə yığ. Sonra onların palçığını axar su altında yuyub mənə gətir. Nənəm özü isə bıçağı götürüb həyətdəki keşniş göyərtisi olan ləkə yaxın- laşdı və bir qədər keşniş biçdi. Keşnişi axar su altında təmiz yuyub iri mis badyada soğulcanlarla birlikdə döyüb əzişdirdi. Həmin əzintini təmiz ağ parçaya yaxdı və Ruqiyyənin yarasının üstünə qoyub möhkəm sarıdı. Anasına dedi ki, 7 gün bu sarğını bağlı saxlayıb su vurmasınlar. 7 gündən sonra paltar sabunu ilə vanna edib, sarıq yumşaldıqdan sonra açıb yusunlar. Təxminən 8-10 gündən sonra qonşumuz Maral bacı Nə- nəmin yanına gəlib təşəkkürünü bildirdi və qızının ayağındakı yaradan heç bir əlamət qalmadığını söylədi. Mən o vaxtlar 12 yaşında kiçik oğlan uşağı idim və nənəmin gördüyü bu işlərin hamısını təfərrüatı ilə yadımda saxlaya bilməmişəm. Indi fikir- ləşirəm ki, həmin soğulcanların tərkibindəki canlı fermentlər, amin turşuları, keşniş göyərtisindəki vitaminlər, efir yağları və digər bioloji fəal maddələr birlikdə həmin yaranın sağalmasına səbəb olmuşdur. Kəklikotu, kəkotu – Тимьян ползучий, Чабрец – Thymus serpyelum L. Dodaqçiçəklilər (Labiatae) fəsiləsinin yerlə sürünən gövdəyə malik kol bitkisidir. 400-ə qədər növün Azərbaycanın müxtəlif rayonlarında 20 növünə təsadüf edilir. 366 Bunlardan ən çox yayılanı Qafqaz, Qaraməryəm, Seyrəkçiçək, Ziyarət və Hacıyev kəkliotlarıdır. Əsasən yabanı halda bitir. Yerlə sürünən yerüstü gövdəyə malikdir. Gövdəsinin aşağı hissəsi qırmızı-qonur rəngli qabıqla örtülmüşdür. Qarşı- qarşıya düzülmüş ovalşəkilli, kənarı bütöv yarpaqları vardır. Qırmızı-bənövşəyi rəngli xırda çiçəkləri dəstə-dəstə yerləş- mişdir. Bitkinin xoşagələn ətirli iyi olur. Kəklikotu bütün yay fəsli çiçək açır. Bu bitki yabanı halda Avropada quru səhra- larda, şam ağacı meşələrində və qumlu-torpaqlı yerlərdə yayıl- mışdır. Buna Zaqafqaziyada, xüsusən Azərbaycanda da çox rast gəlinir. Kəklikotunun qarşı-qarşıya düzülmüş ovalşəkilli, kənarı bütöv yarpaqları vardır. Qırmızı-bənövşəyi rəngli xırda çiçək- ləri dəstə-dəstə yerləşir. Dərman məqsədilə kəklikotunun bütün yerüstü hissəsi iyun-iyul aylarında bitki çiçək açan dövrdə toplanılır, sonra kölgəli açıq havada tez qurudulub efir yağı istehsal edən zavodlara təhvil verilir. Kəklikotunun yerüstü hissəsində 0,5- 1%-ə qədər efir yağı olur. Bu yağın da tərkibində 1-3%-ə qədər timol, karvakrol, borneol və terpinen adlı ətirli maddələr vardır. Kəklikotu efir yağının əsas hissəsini simol təşkil edir. Tərki- bində aşı maddəsi, kamedlər, flavanoidlər, ursol və oleanol turşusu vardır. Qurudulmuş kəklikotu toz halında az miqdarda ət və tərə- vəz şorbalarına, bir qədər çox miqdarda isə balıq xörəklərinə qatılır. Balığı qızardarkən kəklikotu tozunu un ilə 1:2 nisbə- tində qarışdırırlar və balığı həmin qarışıqda urvalayırlar. Ev şə raitində pendir hazırladıqda ona kəklikotu əlavə edilir. Kəklikotu qurusundan çay dəmləmək üçün də istifadə edilir. Kəklikotunun müalicəvi xassələri. Təbabətdə kəklik- otundan mədə-bağırsaq xəstəliklərində, tənəffüs yollarının ilti- habında, diş ağrılarında, dezinfeksiyaedici, eləcə də qurdsalıcı dərman kimi geniş istifadə olunur. Bundan əlavə, kəklikotu öskürəyə, xüsusən göy öskürəyə qarşı «pertusin» adlı mürəkkəb preparatın tərkibində verilir. 367 Efir yağından zəif konsentrasiyalı spirtli məhlul şəklində qarqara etmək üçün, eləcə də dəri xəstəliklərində xarici dezin- feksiyaedici sürtmə dərmanı kimi istifadə edilir. Vanna qəbul etdikdə kəklikotundan ətirli vasitə kimi istifadə olunur. Res- publikamızda yayılmış kəkliotunun elmi cəhətdən öyrənilməsi və tibbi məqsəd üçün istifadə edilməsi zəruridir. Kəklikotu efir yağında olan timol yandırıcı dada, xüsusi ə trə və güclü antiseptik təsirə malikdir. Tibdə timoldan ağızın və boğazın selikli qişasının dezinfeksiyası üçün, dərinin göbələk xəstəliklərində, qurdqovucu vasitə kimi və bağırsaq- lardakı qıcqırma proseslərini (meteorizmi) yatırmaq üçün istifadə olunur. Kəklikotunda efir yağından (0,6%) başqa acı və aşı maddələri, saponinlər, flavanoidlər, kamedlər, qatranvarı maddələr, mineral duzlar və üzvi turşular vardır. Kəklikotu yarpaqlarından hazırlanan duru ekstrakt öskü- rək tutmasını və onu yumşaldan pertussin preparatının tərkibinə daxildir. Bunu göy öskürək və bronxitdə gündə 3-4 dəfə 1 xörək qaşığı, uşaqlara isə 1/2 çay qaşığından 1 desert qaşığına qədər (yaşdan asılı olaraq) verirlər. Bronxit, bronxoektaz və ağciyərin iltihabında bəlğəmgətirici və dezinfeksiyaedici vasitə kimi gündə 4-6 dəfə 1 xörək qaşığı qəbul etmək məsləhət görülür. Bu nastoy və həlimlər 15-20 q kəklikotundan 1 stəkan suda hazırlanır. Xalq təbabətində kəklikotu dəmləməsini qidanın həzmini yaxşılaşdıran və bağırsaqlarda yaranan köp zamanı yeməkdən qabaq qəbul edirlər. Tərgətirici vasitə kimi birdəfəyə 2 stəkan qaynar kəklikotu dəmləməsi içmək məsləhət görülür. Başağ- rılarına, yuxusuzluğa, radikulit və əsəbə qarşı gündə 3-4 dəfə 1 xörək qaşığı kəklikotu dəmləməsi içmək məsləhət görülür. Radikulit, miozit və artritdə tünd kəklikotu tinkturası (1:3) və ya buxarlandırılmış kəklikotu həlimi ilə günəbaxan yağı (1:4) qarışığından hazırlanmış məlhəmdən qıcıqlandırıcı və ağrı- kəsici vasitə kimi istifadə olunur. 368 Kəklikotu dəmləməsi və həlimi ilə ağız boşluğu qarqara edilir, dəridəki yaralara islatma qoyulur. Revmatizm və dəridəki səpkilərə qarşı kəklikotu dəmləməsindən vanna qəbul olunur. Bu məqsədlə 10 litr suya 50 q quru kəklikotu götürülür. Kərəviz – Сельдерей – Apium graveolens. Çətir- çiçəklilər (Umbelliferae) fəsiləsindən olan ikiillik ot bitkisidir. Birinci ili kök və yarpaq əmələ gətirir, ikinci ili isə gül sütun- cuğu inkişaf edir, çiçəkləyir və toxum verir. Kərəvizin yaşıl yarpaqları kulinariyada xörəklərin dad və ətrini yaxşılaşdırmaq üçün və eləcə də konservləşdirmədə istifadə edilir. Bitkinin müxtəlif hissələrindən təzə və qurudulmuş halda istifadə edilir. Kərəvizin 3 növü (kök, yarpaq və salat) bitir. Kə- rəvizin müxtəlif sortlarının mövcud olması onun bütün ilboyu becərilməsinə imkan verir. Kərəviz bişmiş və ya çiy halda müxtəlif xörəklərə qatqı kimi əlavə edilir. Saxlanılmağa da- vamlı olduğundan qış mövsümündə əsas göyərti hesab edilir. Kök kərəvizin tərkibində 1,3% azotlu maddə vardır. Az miqdarda mannit spirti və apinin qlükozidi tapılmışdır. Kö- kündə 75 mq% C vitamini, yarpaqlarında isə C vitamini ilə ya- naşı 7 mq% karotin (provitamin A) vardır. Kərəviz yalnız xoş iyi ilə yox, tərkibindəki vitaminlərin, mineral duzların və şə kərlərin olması ilə də fərqlənir. Kərəvizin yarpaqlarında 0,1%, kökündə 0,09%, toxumunda isə 2,4-3,0% efir yağı var- dır. Efir yağının əsas komponentləri d-limonen (77-78%), d- selinen (12-13%), spirt və efir qarışığı (5%), sedanolid, se- danon turşusu, palmitin turşusu və fenoldan ibarətdir. Toxum- larda, həmçinin, 18%-ə qədər piyəbənzər yağ vardır. Yağın tərkibində 26-41% petrozelin, petrozelaidin, 26-30% olein, 10- 13% linol turşusu vardır. Kərəviz yarpaqlarında asparagin və tirozin aminturşuları da vardır. Kərəvizin müalicəvi xassələri. Kərəvizin kökümsovun- da efir yağından başqa furokumarinlər, flavanoidlər, askorbin turşusu, B 1 , B 2 , K, E, PP vitaminləri, selikli maddələr, mineral maddələr, xolin spirti, yarpaqlarında 117-240 mq% C vitamini, Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|