Milli Virtual Kitabxananın təqdimatında Erix Mariya Remark

doktoru Ernst Zaydenbaum idi. 
– Manevr başlandı? – deyə Ravikə müraciət etdi. – Axırıncı məşqdir. 
«Katakomba»da qalacaqsınız? 
– Xeyr. 
Mehmanxananın altıillik veteranı Zaydenbaum çiyinlərini çəkdi: 
– Mən qalacağam, – dedi, – getməyə həvəsim yoxdur. Mənə elə gəlir, uzaqbaşı, 
protokol bağlayıb gedəcəklər. Qoca, ölü yəhudi kimin nəyinə lazımdır?! 
– O, lazım deyil. Ancaq dirilər, sənədi olmayan qaçqın kalvados lar çox lazımdır. 
Zaydenbaum pensnesini düzəltdi: 
– Mənim üçün fərqi yoxdur. Bilirsiniz, axırıncı dəfə polis bura sürək eləyəndə 
neylədim? İki ilin söhbətidir... Bir serjant da aşağı düşmüşdü. janın ağ fraklarından 
birini geyib, xörək payladım, hələ onun özünə də araq gətirdim! 
– Yaxşı ağlınıza gəlib... 
Zaydenbaum başını tərpətdi: 
190 
– Vaxt gələcək ki, bu ora-bura kalvados qaçmaq da adamı bezdirəcək... 
O, asta addımlarla axşama nə verəcəklərini öyrənmək üçün mətbəxə sarı getdi. 
Ravik «katakomba»nın arxa qapısından həyətə çıxdı. Ayağının altında bir pişik 
qaldı. Onun qabağınca qaçqın kalvadoslar gedirdi. Onlar küçələrə səpələndilər. 
Alvares bir az axsayırdı. «Bəlkə də, ikinçi dəfə təşrih olunsa, sağalar», – deyə 
Ravik, fikri dağınıq olsa da, ürəyindən keçirdi. 
Tern meydanındakı kafedə oturmuşdu və qəflətən hiss elədi ki, Joan bu axşam 
gələçək. Bunun haradan ağlına gəldiyini özü də bilmədi, ancaq hiss elədi ki, 
gələcək... 
Yeməyin pulunu verib, tələsmədən mehmanxanaya qayıtdı. Hava bürkü idi və dar 
küçələrdəki bir-iki saatlığa kirayə verilən mehmanxanaların qarşısındakı lövhələr, 
hələ axşam yeniçə düşdüyünə baxmayaraq, işıqlandırılmışdı. Pənçərədəki pərdənin 
arasından işıq süzülürdü. Bir dəstə matros fahişələrin dalınca düşmüşdü. Cavan 
idilər, şərab, isti yay axşamı onları qızışdırmışdı və həmin mehmanxanalardan 
birinə girdilər... Haradansa qarmon səsi gəlirdi. Qəflətən bir fikir beynində şimşək 
kimi çaxdı, sonra duruldu, yavaş-yavaş süzməyə başladı, qaranlıqdan sehirli bir 
mənzərə baş qaldırdı: Joan mehmanxanada oturub Raviki gözləyirdi ki, içəri girən 
kimi özünü onun üstünə salsın, ağlaya-ağlaya hər şeyi atdığını, qayıtdığını desin... 
Dayandı. «Mənə nə olub?–Ürəyindən keçirdi.–Niyə dayandım? Niyə əllərim 
havanı onun saçları kimi qucaqlayır? Daha gecdir, heç nəyi qaytarmaq olmaz! Heç 
kəs də qayıtmaz! Nə vaxtsa yaşanmış anlar bir də geri dönərmi?» 
Yoluna davam etdi, həyətə keçib, arxa qapıdan «katakomba»ya girdi. Elə 
astanadan gördü ki, içəridə xeyli adam var. Zaydenbaum da onların arasındaydı, 
ancaq xidmətçi kimi yox, müştəri təki oturmuşdu. Deyəsən, təhlükə sovuşmuşdu. 
İçəri keçdi. 
Morozov otağında idi. 
– Çıxmağa hazırlaşırdım,–dedi,–çamadanlarını görəndə elə bildim, yenə İsveçrəyə 
göndəriblər. 
– Sakitlikdir? 
– Hə, polislik iş qalmadı. Hətta meyiti sahibinə qaytardılar. Deyiblər ki, qaranlıq 

---

məsələ yoxdur, özünü öldürüb. Yuxarıdadır, indicə aparacaqlar. 
– Yaxşı, onda mən də köçümü aparım otağıma. 
Morozov güldü: 
– Bu Zaydenbaum lap kef imiş! Bütün vaxtı orada oldu. Əlində qovluq, 
kağızkuğuz, 
gözündə də pensne... Deyirdi ki, vəkildir, sığorta idarəsindən gəlib. Polisə 
heç aman vermədi, qoca Qoldberqin pasportunu saldırdı. Dedi ki, ona lazımdır, 
polis təkcə şəxsi vəsiqəsini apara bilər. Onların öhdəsindən yaxşı gəldi... Onun 
özünün kağız-kuğuzu var? 
– Nə gəzir! 
– Onda yaxşı eləyib. Pasport indi qızıl qiymətinədir. Hələ bir il vaxtı var, kimsə 
istifadə eləyər. Ancaq həmin adam Zaydenbaum kimi həyasızlıq eləməsə, Parisdə 
yaşaya bilməz. Şəkli dəyişməyə nə var?! Təzə Aron Qoldberq cavan olsa, 
mütəxəssislər lap ucuz qiymətə tarixləri də dəyişər. Bu da ruhun ölməməsinin yeni 
növüdür, bir pasportla iki-üç adam yaşaya bilər... 
– Deməli, bundan sonra Zaydenbaum Qoldberq oldu? 
191 
– Zaydenbaum istəmədi. Özünə sığışdırmır. O da yurdsuz-yuvasızların, 
didərginlərin Don Kixotudur. Qismətə inanan adamdır, kiminsə saxta pasportu ilə 
yaşayıb idealına xəyanət etməkdənsə, oturub başına nə gələcəyini gözləməyi üstün 
tutur. Bəlkə, sən götürəsən? 
Ravik başını buladı: 
– Mən də istəmirəm. Zaydenbaum düz eləyir... 
Camadanları götürüb aşağı düşdü. Qoldberq yaşayan mərtəbənin dəhlizinə çatanda 
uzun arxalıq geymiş yaşlı bir yəhudi onu ötdü. Uzun saqqalı, gicgahlarında 
saxladığı saç onu üzdən «İncil»də təsvir olunan yepiskoplara oxşadırdı. Rezin 
altlıqlı ayaqqabı geymiş qoca elə səssiz gedirdi ki, deyərdin, qaranlıq dəhlizdə 
tutqun kölgə kimi süzür. O, Qoldberqin qapısını açdı və şamların qırmızımtıl işığı 
bir anlığa dəhlizə düşdü. Ravik qəribə, bir az boğuq, bir az da yad, eyni zamanda 
qəmli, yeknəsəq sızıltı eşitdi. Fikirləşdi ki, ağı deyən qadınlardır. İndi də elə şeylər 
var? Yoxsa Rut Qoldberq təkcə özü idi? 
Ravik qapını açanda gördü ki, Joan pəncərənin qabağında oturub. O diksindi. 
– Sənsən? Nə olub. Bu çamadanlar nədir? Yenə gedirsən? 
Ravik çamadanları çarpayının yanına qoydu: 
– Heç nə olmayıb, ehtiyat üçün aparmışdım. Bir nəfər ölüb... Polis gəlmişdi... 
Keçib getdi... 
– Zəng vurmuşdum. Dəstəyi kimsə götürüb dedi ki, daha burada qalmırsan. 
– Sahibəmizdir. Çox ağıllı, ehtiyatlı qadındır. 
–Yüyürə-yüyürə gəldim, qapı açıq, otaq da bomboş... Ravik, elə bildim...–Onun 
səsi titrədi. 
Ravik güclə gülümsədi: 
– Görürsən, mən çox etibarsız əclafam, örkənimin üstünə odun yığmaq olmaz. 
Qapı döyüldü. Morozov əlində iki şüşə tutmuşdu: 
– Ravik, yaraq-yasağın yadından çıxıb qalıb... 
O, qaranlıqda dayanmış Joanı tanıdı, ancaq özünü görməzliyə vurdu. Ravik bunu 

---

sezmədi. Morozov şüşələri Ravikə uzadıb, qapının ağzındaca xudahafizləşdi, içəri 
gəlmədi. 
Ravik kalvadosla «Vuvre» şərabını stolun üstünə qoydu. Bayaq dəhlizdən eşitdiyi 
səs indi pəncərədən gəlirdi. Dil deyib ağlayırdılar. Səs dalğa-dalğa qalxır, enir və 
təzədən başlayırdı. Çox güman ki, hava isti olduğundan, Qoldberqin pəncərəsi açıq 
idi və qızılağacdan qayrılmış mebelli otaqda qoca Aronun meyiti yavaş-yavaş 
çürüməyə başlayırdı... 
– Ravik! – Joan sözə başladı. – Yaman darıxıram... Bilmirəm, nədəndir. Bütün 
günü beləcə olub... Qoy burada qalım... 
Ravik cavabında ləngidi. Yaman yerdə yaxalanmışdı. O, başqa cür gözləyirdi. Belə 
başlayacağını fikirləşməmişdi... 
– Nə qədər? – deyə soruşdu. 
– Sabaha kimi. 
– Çox olmadı ki! 
Joan çarpayının üstündə oturdu: 
– Bunları unuda bilmərik, Ravik? 
192 
– Yox, Joan! 
– Heç nə istəmirəm. Qoy yanındaca uzanıb yatım. Ya da elə divandaca... 
– Olmaz, indi xəstəxanaya gedəsiyəm. 
– Eybi yoxdur, gözləyərəm. Azmı gözləmişəm? 
Ravik cavab vermədi. Belə sakit olduğuna özü də təəccüblənirdi. Bayaq küçədə 
hiss elədiyi bürkü, həyəcan birdən-birə yoxa çıxmışdı. 
– Sən də xəstəxanaya getmə! 
Ravik hələlik susurdu. Bilirdi ki, onunla yatsa, uduzacaq. Bu heç nə ilə ödəyə 
bilməyəcəyi bir vekseli imzalamaq kimi bir şey idi. Sonra hər gün gələcək, çaldığı 
qələbə ilə öyünəcək, özü heç bir güzəştə getmədən, ondan hər dəfə yeni bir şey 
istəyəcək, onu büsbütün ələ alana kimi belə eləyəcək, axırda da özü bezəçək, onu 
zəifliyin, ehtirasın qurbanı eləyib, əxlaqsız adam kimi atacaq. Əlbəttə, indi o 
niyyətlə gəlməyib, belə şeylərdən heç başı çıxmazdı da, ancaq,, hər halda, axır 
nəticəsi bu çür olmalı idi. «Bir gecə heç nə eləyə bilməz!» – deməyə nə var ki! 
Ancaq hər dəfə də müqavimət hissi bir az zəifləyəcək. Müqavimət hissi də yeganə 
şeydir ki, onunla alver eləmək olmaz. Katoliklərin şəriət kitabında buna çox 
ehtiyatla, qorxa-qorxa «ruhun günahına batmaq» deyilir və sonra da orada 
yazılanların əksinə olaraq, dolayı yolla işarə vurulur ki, o nə bu dünyada, nə də o 
birində bağışlanır... 
– Düz deyirsən, Joan, xəstəxanalıq işim yoxdur. Ancaq burada qalmağını 
istəmirəm. 
Elə bilirdi, Joan indicə barıt kimi partlayacaq. Ancaq o, çox sakit halda soruşdu: 
– Niyə istəmirsən? 
Səbəbini ona izah eləsinmi? İzah eləyə bilərdimi? 
– Sən daha buranın adamı deyilsən, Joan. 
– Buranın adamıyam! 
– Yox! 
– Niyə yox? 

---