Ministry of education of azerbaijan republic sumgayit state university

Magistrantların XXI Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2021-ci il 
452 
AZƏRBAYCAN ŞƏHƏRLƏRİNDƏ ATMOSFER ÇİRKLƏNMƏSİNİN YARATDIĞI
EKOLOJİ PROBLEMLƏR 
 
Teymurova H.H. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
E-mail:
 
[e-mail] 
 
Yer kürəsində insanların sayı durmadan artır. İnsan sayının həndəsi silsilə ilə artması dünyamızda həm 
lokal həm də qlobal ekoloji, siyasi, iqtisadi problemlərin yaranmasına səbəb olur. Hal-hazırda bütün dünyaın 
qarşısında ən ümdə məsələlərdən biri də ekoloji problemlərdir. Ekoloji mühitin çirklənməsi həm həm təbii 
həm də antropogen amillərlə bağlı ola bilər. Lakin təbiətin təsir ilə yaranan ekoloji problemlər öz-özünü 
bərpa etmə qabiliyyətinə malikdir, ancaq insanın təsir ilə yaranan gərgin ekolji promlemlərdə isə təbiət 
özünü bərpa etmək qabiliyyətini bəzən itirir, hətta kollaps vəziyyətinə gətirib çıxarır. Ətraf mühitin ekoloji
tarazlığının pozulmasına təsir edən antropogen amillərədn biri də özünü şəhər mühitində atmofer 
çirklənməsində özünü daha çox biruzə verir. Ən əsası da urbanizasiya prosesinin sürətlənməsi, sənaye 
sahələlərin sayının artması, atmosferə atılan qrışıqların miqdarının artması ətraf mühitdə ən əsası da 
atmosferdə gərginliyin çoxalmasına səbəb olur. Bütün dünyada olduğu kimi Azərbaycanda da urbanizasiya 
prosesesi geniş yayılması, şəhərlərin böyüməsi, şəhər və ətraf mühitin, atmosferin qorunması probleminin 
həllinin önə çəkir. Zaman irəlilədikcə ölkəmizdə istehsalın inkişafı sürəti və yayılma arealı, antropogen 
amillərin regionların təbiətinə təsiri xeyli artır. Biz əsasən bunu nəqliyyatda, faydalı qazıntıları yandıraraq 
enrji əldə ediləməsində, su hövzələrinin çirklənməsində, kənd təsərüffatında mineral gübrələrdən həddən 
atrıq istifadəsində, sənaye tullantılarıda həm də təbii ehtiyatların çıxarılması zamanı görə bilərik
Bu kimi problemlər yalnız Azərbaycan ərazisində deyil, bütün dünyada baş verir. Ölkələrin inkişaf 
səviyyəsinə uyğun olaraq çirklənmə dərəcəsi fərqli rəqmlərdədir, ancaq nəticə etibarı ilə ekoloji problemlərin 
genişlənməsinə səbəb olurlar. Buna görə də, şəhərlərin ekoloji problemləri,dünyanın hər ərazisində alim və 
tədqiqatçılar tərəfindən daim diqqət mərkəzindədir və problemin həli yolları birgə araşdırılır. Dünyada 
yaranan mənfi dəyişmələr şəhər əhalisindən də yan keçmir. İstehal səhələrinin durmadan inkişafı, ətraf 
ərazilərədə əsasən də əhalinin sıx məskunlaşdığı yerlərdə təbii komplekslərin yaxşılaşdırılması üçün böyük 
həcimli işlərin aparılması zəruridir. 
Azərbaycan ərazisində xüsusilə də Bakı və ətraf ərazilərdə Gəncə, Şəki, Şirvan,Sumqayıt, Lənkəran 
kimi iri istehasal sahələri olan şəhərlərdə atmosfer çirklənmsi və digr ekoloji problemlər özünü daha çox 
biruzə verir və zəruri tədbirlər görülür. Şəhər atmosferini ekoloji vəziyyətinin yaxşılaşdırmaq üçün təbiəti 
mühafiə tədbirlərinin aparılması xüsusui yer tutur. XX əsrdən başlayaraq Azərbaycanda şəhərlərin ekoloji 
problemləri özünü daha qabarıq göstərdi və hal-hazırda ən aktual prolemə çevrilib. Şəhərlərdə atmosferin 
çirklənməsinin qarşısının alınması və daha dəqiq öyrənilməsində vəziyyət getdikcə dərinləşir. Azərbaycanda 
müasir dövürdə artıq bu sahəyə aid böyük elmi və təcrübi əhəmyətli tədqiqatlar aparılmışdır. Aprılan 
tədqiqtalarda əsas məqsəd odur ki, şəhərlərin atmosferinin eoloji vəziyyətinin hazırki dövrə cavab verən 
alternativ yollarını müəyyənləşdirmək, bu problemlər həsr olunmuş elim-tədqiqat işlərini aparmaqdır.
Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Mingəçevir, Şəki, Naxçıvan və respublikamızın digər şəhərlərinə iqtisadi, 
ekoloji amillərin təsiri və əhəmiyyəti.Qeyd olunan şəhərlərin müxtəlif inkişaf mərhələrində nəzərdən 
keçirilir. Şəhər əhalisinin çoxluq təşkil etdiyi ərazilərdə mühititn öyrənilməsi, şəhərlərin tikintisində və 
planlaşdırılmasına ekoloji duruma təsir edən edən meteoroloji ünsürlərin qeydə alınması. 
Təqdiqatın aparılması zamanı böyük şəhərlərin atmosferinin ekoloji işlərinə aşağıdakılar daxildir:
1. Atmosferə atılan tullantıları analiz etmək; 
2.Ekoloji tarazlığı nəzərə almaqla şəhərlərin salınmasına təsir edən amilləri öyrənmək; 
3.Atmosferin ekoloji vəziyyətini hərtərfi analizi ; 
4.İqtisadi, ekoloji, estetik potensialı müəyyənləşdirməyi və meteoroloji xüsusiyyətlərin əhəmiyyətini 
qiymətləndirilməsi; 
Atmosferin ekoloji probleminin həlli üç mərhələdə hayta keçirilir: analiz, proqnoz, sintez.
Şəhər atmosferinin əsas çirkləndirmə mənbələri antropogen
çirklənmələrə nəqliyyat, sənaye 
tullantıları, köhnə texnologiyalaradan istifadə, fabrik və zavodlarda toz və qaz tutucu qurğuların olmaması 
və s. təsir edir. Atmosfer çirklənmələrinin yayılması və uzaq məsfələr daşınmasına küləyin sürəti, hansı 
azimutdan əsməsi, havanın nəmliyi, dumanlı günlər təsir edir və nəticədə çirklənmə arelaının genişlənməsinə 
gətirib çıxarır. 

---