|
Ministry of education of azerbaijan republic sumgayit state universityMagistrantların XXI Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2021-ci ilmagistr2021 3 2Magistrantların XXI Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2021-ci il
390
təşkili, kəmiyyət və keyfiyyətin qiymətləndirilməsinin müxtəlif formaları və s. kimi səmərəli vasitələrdən
təlim fəaliyyətinin təşkili və qiymətləndirilməsi üçün istifadə edilir.
İDARƏETMƏNİN TARİXİ FORMALARI
Yaqubzadə M.M.
Sumqayi Dövlət Universiteti
E-mail:
yaqubzade.cavad@gmail.com
İdаrəеtmə bütün tаrix bоyu mövcud оlmuşdur.Lakin bu prossesin inkişafi muəyyən dövrləri əhatə
etmişdir. оnun icrаsi və bir elm kimi formalaşmasi bаşqа cür оlmuşdur. İdarəetmənin inkişаfınа rol oynayan
qüvvə, İngiltərədə bаş vеrmiş sənаyе inqilаbı hesab olunur . Аmmа idаrəеtmənin inkişаfındа əhəmiyyətli
formalaşma ilk dəfə Аmеrikаdа yаrаnmışdır. XIX əsrin əvvəllərində АBŞ , оrаdа insаn özünün milliyyəti və
mənşəyi ilə bаğlı problemlərlə məşqul olmayib öz pеşəsi üzrə iş tаpа bilirdi. ABŞ da elmin inkişafi və
idarəetmənin özunu ispat etdiyi bir dövrdə iri istеhsаl sаhələrinin mеydаnа gəlməsi , bu dа оnlаrın еlmi yоllа
təkmilləşdirilməsini və yеni idаrəеtmə üsullаrının tətbiqini tələb еdirdi. İdarəetmənin bir elm kimi
formalaşmasinda inkişaf etməsində idarəetmə məktəblərinin böyük payi olmuşdur. İdarəetmənin tarixi
formalarinin nəzəri biliklərin formalaşmasında, elmi məqalələrin və əsərlərin yazılmasında, elmi təklif və
tövsiyələrin verilməsində xüsusi rola sahibdir. Idarəetmə tarixinin formalaşmasin da böyuk rolu olan bir neçə
məktəb vardir . Məhz bu məktəblər sayəsində muassir idarəetmə və menecment sahələri inkişaf etmişdir. Bu
məktəblərin yaranma tarixləridə əslində idarəetmənin muəyyən dövrdə inkişaf yoludur.
1. Elmi idarəetmə məktəbi ( 1886–1920)
2. Klassik və ya inzibati idarəetmə məktəbi ( 1920 – 1950)
3. İnsani münasibətlər məktəbi ( 1930 – 1950)
4. Davranış qaydaları haqqında elmi məktəb
5. Müasir idarəetmə (kəmiyyət) məktəbi (1950 – indiyədək).
Elmi idarəetmə məktəbi idarəetmə elminin yaradıcı banisi hesab edilir. Onun nümayəndələrindən
Fredrik Uinslou Teylor, Henri Hant, Frenk Cilbert, Lillian Cilbert və başqalarını göstərmək olar. Bu
məktəbin banisi Fredrik Uinslou Teylor olmuşdur.
Qərb alimlərinin fikrincə 1911-ci ildə Fredrik Uinslou Teylor (1856 – 1915) “Elmi idarəetmənin
prinsipləri” kitabını dərc etdirməklə ilk dəfə idarəetməyə elmi yanaşmanın əsasını qoymuşdur. Bundan əlavə
“İşəmuzd sistemi” (1895), “Sex menecmenti” (1903) kimi kitabların da müəllifidir. Onun məzarında “Elmi
menecmentin atası” sözləri yazılmışdır.
Elmi idarəetmə məktəbinin yaradicilari belə hesab edirdilər ki, müşahidə, ölçü, məntiq və təhlildən
istifadə edərək əl əməyini asanlaşdirib inkişaf və təkminliyə doğu apara bilərik . Bunun nəticəsində də işlərin
daha səmərəli icra olunması mövcud olacaqdi.
Sistematik olaraq stimullaşdırma və motivləşdirmə vasitəsilə işçinin əmək məhsuldarlığını və istehsal
həcmini artırmaq məqbul sayilirdi . Bu elmi idarəetmə məktəbinin əsas qazaqclarindan biri idi.İdarəetmənin
bu qədər inkişaf etməsi və böyuməsi özundə bir sira elmlərində birləşməsinə gətirib çixacaqdi.bu birləşmələr
sirasina ilk özncə müəssisə kollektivinə daxil olan qrup münasibətləri məcmusu olan sosial
idarəetmə ola bilərdi: Sosial idarəetmə prosesi müəyyən növ fəaliyyətin ümumiləşmiş ifadəsidir.
Qarşıya qoyulmuş məqsədlərə nail
olmaq
istiqamətində reallaşdırılan
ardıcıl
hərəkətlərin
məcmusudur. Elmi ədəbiyyatda qeyd olunur ki, idarəetməyə proses mövqeyindən yanaşmanı təklif edənlər
XX əsrin 30-cu illərində inzibati idarəetmə tərəfdarları olmuşlar.
Sosial idarəetmə birliklərin, habelə müəyyən çərçivədə sosial hadisə və proseslərin idarə olunması və
cəmiyyətin muəyyən nizam halina salinmasi hesab olunur.
Məsələn, cəmiyyəti idarəetmə onun keyfiyyət nizamini saxlamaqla,onun sabit fəaliyyət göstərməsini,
inkişafını təmin etməklə əlaqəlidir. Bu mənada əslində social idarəetmə social prosseslərin öyrənilməsinə və
idarəetmədə qarşiya qoyulan məksəd və vəzifələrin öyrənilməsi uçun əvəzsiz bir elm sahəsidir. Onun
subyekti və obyekti muəəyyyən mənada bir system əmələ gətirir. Məhz bu system idarəetmənin social
sahəsinin təzahurudur.Sosial idarəetmə basilica diqqəti social sistemlərin idarə edilməsinə başqa bir deyişlə
bu mövzular uzərində cəmlənmişdir.
Dostları ilə paylaş: |
|
|