Ministry of education of azerbaijan republic sumgayit state university

Magistrantların XXI Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2021-ci il 
390 
təşkili, kəmiyyət və keyfiyyətin qiymətləndirilməsinin müxtəlif formaları və s. kimi səmərəli vasitələrdən 
təlim fəaliyyətinin təşkili və qiymətləndirilməsi üçün istifadə edilir. 
İDARƏETMƏNİN TARİXİ FORMALARI 
 
Yaqubzadə M.M. 
Sumqayi Dövlət Universiteti 
E-mail:
 
[e-mail]
 
 
İdаrəеtmə bütün tаrix bоyu mövcud оlmuşdur.Lakin bu prossesin inkişafi muəyyən dövrləri əhatə 
etmişdir. оnun icrаsi və bir elm kimi formalaşmasi bаşqа cür оlmuşdur. İdarəetmənin inkişаfınа rol oynayan
qüvvə, İngiltərədə bаş vеrmiş sənаyе inqilаbı hesab olunur . Аmmа idаrəеtmənin inkişаfındа əhəmiyyətli 
formalaşma ilk dəfə Аmеrikаdа yаrаnmışdır. XIX əsrin əvvəllərində АBŞ , оrаdа insаn özünün milliyyəti və 
mənşəyi ilə bаğlı problemlərlə məşqul olmayib öz pеşəsi üzrə iş tаpа bilirdi. ABŞ da elmin inkişafi və 
idarəetmənin özunu ispat etdiyi bir dövrdə iri istеhsаl sаhələrinin mеydаnа gəlməsi , bu dа оnlаrın еlmi yоllа 
təkmilləşdirilməsini və yеni idаrəеtmə üsullаrının tətbiqini tələb еdirdi. İdarəetmənin bir elm kimi 
formalaşmasinda inkişaf etməsində idarəetmə məktəblərinin böyük payi olmuşdur. İdarəetmənin tarixi 
formalarinin nəzəri biliklərin formalaşmasında, elmi məqalələrin və əsərlərin yazılmasında, elmi təklif və 
tövsiyələrin verilməsində xüsusi rola sahibdir. Idarəetmə tarixinin formalaşmasin da böyuk rolu olan bir neçə 
məktəb vardir . Məhz bu məktəblər sayəsində muassir idarəetmə və menecment sahələri inkişaf etmişdir. Bu 
məktəblərin yaranma tarixləridə əslində idarəetmənin muəyyən dövrdə inkişaf yoludur. 
1. Elmi idarəetmə məktəbi ( 1886–1920)
2. Klassik və ya inzibati idarəetmə məktəbi ( 1920 – 1950)
3. İnsani münasibətlər məktəbi ( 1930 – 1950)
4. Davranış qaydaları haqqında elmi məktəb
5. Müasir idarəetmə (kəmiyyət) məktəbi (1950 – indiyədək).
Elmi idarəetmə məktəbi idarəetmə elminin yaradıcı banisi hesab edilir. Onun nümayəndələrindən 
Fredrik Uinslou Teylor, Henri Hant, Frenk Cilbert, Lillian Cilbert və başqalarını göstərmək olar. Bu 
məktəbin banisi Fredrik Uinslou Teylor olmuşdur.
Qərb alimlərinin fikrincə 1911-ci ildə Fredrik Uinslou Teylor (1856 – 1915) “Elmi idarəetmənin 
prinsipləri” kitabını dərc etdirməklə ilk dəfə idarəetməyə elmi yanaşmanın əsasını qoymuşdur. Bundan əlavə 
“İşəmuzd sistemi” (1895), “Sex menecmenti” (1903) kimi kitabların da müəllifidir. Onun məzarında “Elmi 
menecmentin atası” sözləri yazılmışdır.
Elmi idarəetmə məktəbinin yaradicilari belə hesab edirdilər ki, müşahidə, ölçü, məntiq və təhlildən 
istifadə edərək əl əməyini asanlaşdirib inkişaf və təkminliyə doğu apara bilərik . Bunun nəticəsində də işlərin 
daha səmərəli icra olunması mövcud olacaqdi. 
Sistematik olaraq stimullaşdırma və motivləşdirmə vasitəsilə işçinin əmək məhsuldarlığını və istehsal 
həcmini artırmaq məqbul sayilirdi . Bu elmi idarəetmə məktəbinin əsas qazaqclarindan biri idi.İdarəetmənin 
bu qədər inkişaf etməsi və böyuməsi özundə bir sira elmlərində birləşməsinə gətirib çixacaqdi.bu birləşmələr 
sirasina ilk özncə müəssisə kollektivinə daxil olan qrup münasibətləri məcmusu olan sosial 
idarəetmə ola bilərdi: Sosial idarəetmə prosesi müəyyən növ fəaliyyətin ümumiləşmiş ifadəsidir.
Qarşıya qoyulmuş məqsədlərə nail 
olmaq 
istiqamətində reallaşdırılan 
ardıcıl 
hərəkətlərin 
məcmusudur. Elmi ədəbiyyatda qeyd olunur ki, idarəetməyə proses mövqeyindən yanaşmanı təklif edənlər 
XX əsrin 30-cu illərində inzibati idarəetmə tərəfdarları olmuşlar.
Sosial idarəetmə birliklərin, habelə müəyyən çərçivədə sosial hadisə və proseslərin idarə olunması və 
cəmiyyətin muəyyən nizam halina salinmasi hesab olunur.
Məsələn, cəmiyyəti idarəetmə onun keyfiyyət nizamini saxlamaqla,onun sabit fəaliyyət göstərməsini, 
inkişafını təmin etməklə əlaqəlidir. Bu mənada əslində social idarəetmə social prosseslərin öyrənilməsinə və 
idarəetmədə qarşiya qoyulan məksəd və vəzifələrin öyrənilməsi uçun əvəzsiz bir elm sahəsidir. Onun 
subyekti və obyekti muəəyyyən mənada bir system əmələ gətirir. Məhz bu system idarəetmənin social 
sahəsinin təzahurudur.Sosial idarəetmə basilica diqqəti social sistemlərin idarə edilməsinə başqa bir deyişlə 
bu mövzular uzərində cəmlənmişdir.