Ministry of education of azerbaijan republic sumgayit state university
Magistrantların XXI Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2021-ci il
Yüklə 8,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Magistrantların XXI Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2021-ci il
386 “SOYUQ MÜHARİBƏNİN” BAŞA ÇATMASINDAN SONRA DÜNYADA BAŞ VERƏN SİYASİ HADİSƏLƏR Şıxıyev B.İ. Sumqayıt Dövlət Universiteti E-mail: behruzsixiyev199bz@gmail.com İkinci Dünyq Müharibəsinin başa çatmasından sonra mütəffiq dövlətlər xüsusilədə ABŞ və SSRİ aralarında bağlanmış müqavilələrdən öz məqsəd və mənafeləri üçün istifadə etməyə başladı. Bu da son nəticədə kapitalizmi təmsil edən ABŞ və soializmi təmsil edən SSRİ arasında 1946-ci ildən başlanan və SSRİ-nin dağılmasına qədər davam edən “Soyuq Müharibə” kimi tarixə düşdü. Beləliklə bu müharibədən SSRİ-nin tərkibinrdəki dövlətlərin müstəqilləşməsi və ABŞ başda olmaqla qərb ölkələrinin qalib çıxması ilə nəticələndi. Bundan sonra dünyada beynəlxalq münasibətlər sistemində və siyasətdə Yeni Dünya Nizamı yaranır. Yeni dünya nizamının mahiyyəti ondan ibarətdir ki, dünya siyasətində “çoxqütblülüyün” pozulması və ABŞ-ın mərkəzdə dayandığı “təkqütblülüyün” yaranmasından ibarətdir. Yeni dünya nizamının əsas şərtlərindən biri dünya dövlətlətinin və xalqlarınım hansı səviyyədə dayanmasından asılı olmayaraq planetin taleyi üçün və baş verən qlobal problemlər üçün bərabər məsuliyyət daşımasıdır. Soyuq müharibədən sonra dünyada baş verən mübahisəli məsələlərdən biridə beynəlxalq münasibətlər sisteminin və dövlətlərarası münasibətlərin beynəlxalq təşkilatlar yoxsa ABŞ tərəfindən nizamlanması məsələsidir. ABŞ iddia edir ki, onun iqtisadiyyatı, siyasi, hərbi gücü bunu təmin etməyə imkan verir. Lakin Fransa, Almaniya, Çin, Rusiya və digər dövlətlər münasibətlərin BMT çərçivəsində və BMT Təhlükəsizlik Şurasında birgə həll olunmasını tələb edirdilər. Bu dövrdə təhlükəsizlik və əməkdaşlıq yaradılması əsas məqsədi olan ATƏT-in rolu artmışdı. Bu təşkilat dünyada baş verən münaqişələri yoluna qoymağa və təhlükəsiz dünya yaranması siyasəti aparırdı. Bu dövrdə dünyada bir sıra qlobal problemlər baş verirdi ki, bunlara nüvə silahlarınım toplanması, təbii ehtiyatların tükənməsi, qaçqınlar problemi və.s aiddir. Həmçinin dünya əhalisinin sayının artması demoqrafik problemlə yanaşı ərzaq ehtiyatının çətinləşməsinədə səbəb olurdu. Bu dövrdə ən qlobal problemlərdən biri Terrorizm problemi idi. Terrorizmə qarşı mübarizə aparmaq üçün hal-hazırda ABŞda başda olmaqla dünya dövlətləri antiterror təşkilat və koalisiyaları formalaşdırılır. Soyuq müharibədən sonraki dövrdə beynəlxalq münasibətlərə və beynəlxalq proseslərə təsir gücünə görə dünya dövlətləri bir neçə qrupa bölünür: - Fövqəldövlətlər: öz milli maraqlarını bütün yer kürəsində təmin etməyə siyasi,iqtisadi, hərbi potensialı çatan dövlətlər daxildir. Bu rolu yalnız ABŞ icra edir. - Böyük dövlətlər: öz milli maraqlarını ölkəsində, regionunda və dünyanın digər əhəmiyyətli ölkələrində təmin etməyə qadir və dünyanın başqa ölkələrini onunla hesablaşmağa məcbur edə bilən ölkələr daxildir. İngiltərə, Fransa, Almaniya, Yaponiya və.s - Regional dövlətlər: öz milli maraqlarını yalnız ölkəsində, regionunda və sərhədinə yaxın ərazilərdə təmin etməyə qadir ölkələrdir ki, bunlara da Rusiya, Türkiyə, Pakistan, Çin və.s daxildir. -Adi dövlətlər: öz milli maraqlarını ölkəsində, regionunda və dünyada bacardıqları kimi təmin edir. Bu dövlətlərin maraqları digər üç qrup dövlətlərin maraqları ilə üst- üstə düşürsə təmin olunmaq ehtimalı artır. Dünya artıq XXI əsrə qədəm qoymuşdur. Bu əsr özü ilə birlikdə XX əsrdən bir sıra nailiyyətlərlə yanaşı həll olunması tələb olunan problemləridə gətirdi. XX əsrdən bizə qalan ən böyük miraz ictimai əsaslara əsaslanan Dünya birliyidir ki, bu birliyi və demokratiyanı qorumaq yeni əsrdə dünyanın ən mühüm vəzifəsidir. Əsası hələ XIX əsrdə qoyulmuş terrorizm XXI əsrdə beynəlxalq problemə çevrilmişdir. 2001-ci sentyabrın 11-də Nyu-York və Vaşinqtonda 6 mindən insanın həyatına son qoydu. Bundan sonra başda ABŞ olmaq Böyük Britaniya və digər dünya dövlətləri qəzəblə qarşılayaraq terrorizmə qarşı mübarizə cəbhəsi təşkil etdilər. Həmçinin bu dövrdə bir sıra region dövlətləri sıradan çıxarıldiki buna misal olaraq ABŞ-ın İraqı bakterioloji silah saxlamaqda günahlandıraraq bura 2003-ci il martın 20-də qoşun yeritməsini göstərə bilərik ki, bunada səbəb bu dövrdə İraq Yaxın və Orta Şərqin ən böyük neft ehtiyatına malik ölkələrindən idi. Belə ki, Yeni dünya nizamının ən mühüm xüsusiyyəti dövlətlərin öz maraqların təmsil etməsindən ibarətdir. |