Miynet hám is haqı haqında túsinik hám de onı esabǵa alıwdıń waziypaları
Yüklə 34,85 Kb.
|
Xizmetkerge is haqın, miynetge haq tólewdiń isbay-progressiv formasında esaplaw. Jumısshılar miynetine haq tólewdıń isbay-progressiv formada, ornatılǵan baslanǵısh norma (tiykar)lar shegarasında tuwrı isbay bahalarda, bul normadan artıqshası – asırılǵan bahalarda ámelge asırıladı. Isbay bahalardıń asıwı, hár bir jaǵdayda arnawlı shkala boyınsha boyınsha anıqlanadı. Máselen, baslanǵısh normanı 1% den 10% ge shekem artıǵı menen islegende isbay baha 30% ge asadı, 10 dan 30% ge shekem – 50% ge asadı hám basqa. Bul sistema boyınsha qosımsha haqlar hár túrli usıllar menen belgilenedi. Tómendegi usıllar salıstırmalı universal bolıp esaplanadı: Is haqınıń, pútin islengen is kólemi ushın tuwrı bahalarda esaplanǵan bólegin anıqlaw; Alınǵan úlkenlik islep shıǵarıw normasın asırıp barıw procentine hám isbay bahalardıń asıwı koeffitsientine (koeffitsient ámeldegi progressiv tólem shkalalarınan alınadı) kóbeytiriledi. Mısal: Tiykarǵı óndiris jumısshısı bir ayda 300 dana ónim tayyarladı. Bir dana ónim ushın isbay baha: 250 danaǵa shekem – 5000 sóm, 250 den 300 danaǵa shekem – 6000 sómdi, 300 den 330 ga shekem – 7000 sómdi quraydi. Bul jaǵdayda is haqın esaplaw tómendegi tártipde ámelge asırıladı: Belgilengen norma sheńberinde tayyarlanǵan ónim ushın is haqı muǵdarı anıqlanadı: Belgilengen normadan asırıp tayyarlanǵan ónim ushın is haqı muǵdarı anıqlanadı: ; Óndirilgen ónim ushın is haqınıń ulıwma summası anıqlanadı: 1 250 000 + 300 000 = 1 550 000 sóm. Xizmetkerdıń is haqın, miynetge haqı tólewdiń jańapay formasında esaplaw. Ayrım jumıs túrleri boyınsha eń kem is haqı muǵdarları Ministrler Kábineti tárepinen tastıqlanadı. Sonday-aq, Ministrler Keńesiniń 08.01.2007 j.daǵı 8-sanlı qararı menen: Fán, ádebiyat hám kórkem-óner dóretiwshiligi ushın avtorlıq haqınıń eń kem stavkaları; Ǵalabalıq atqarıw ushın dramatik, muzikali hám muzikalı-dramatik ádebiy shıǵarmalar jaratıw boyınsha buyırtbalardı islegenlik ushın, músinshilik háykeleri, súwretshilik kórkem-óner jaratqanlıq, ádebiy shólkemlestiriwshilik hám konstruktorlıq usın avtorlıq haqınıń eń kem stavkaları, sonday-aq usı haq Mámleket byudjeti qarjıları esabına tólengende onıń eń joqarı stavkaları; Dramatik, muzikalı hám muzikalı-dramatik shıǵarmalardı sahnalastırǵanlıq ushın haq tólewdiń eń kem stavkaları hám de usı haq Mámleket byudjeti qarjıları esabınan tólengende onıń eń joqarı stavkaları; Ózbekstan Milliy axborot agentligi kanalları arqalı; televidenie hán radioda beriletugin materiallar ushın haq tólewdiń eń kem stavkaları Kinofilmler ushın ádebiy stsenariyler, orginal muzika hám qosıqlar tekstlerin jaratqanlıq ushın avtorlıq haqınıń eń kem is haqı; Kinofilmler ushın másláját beriw boyınsha qánigeler miynetine haq tólewdiń eń kem is haqı; Kinofilmler postanovkası ushın olardıń ádebiy dárejesine kóre súretke alıw gruppalarınıń dóretiwshilik xizmetkerlerine postanovka qılǵanlıq haqınıń eń kem stakaları tasqıqlandı hám 2007-jıldıń 1-fevralınan ámelge kiritildi. Avorlıq haqın hám basqa haq tólew túrlerin belgilengen eń kem muǵdarınan kem tólewge jol qoyılmaydı. Miynetge haq tólewdiń jańapay forması, ádette, járdemshi jumıslardı islewshi jumısshılar miynetine haq tólew ushın qollanıladı: texnologik úskenelerdi sazlawshılar, dúzetiwshi temirshi ustalar, ustalar hám basqa járdemshi jumısshılar járdemshileri, iskerlik nátiyjeleri tiykarǵı jumısshılar islep shıǵarıw ónimdarlıǵına tásir etiwshiler esaplanadı. Bir túrdegi xizmetkerlerdiń is haqısı basqa túrdegi xizmetkerlerdiń is haqına salıstırmalı procent esabında sawlelengen miynetge haq tólew forması, tikkeliy isbay dep ataladı. Mısal: járdemshi isler menen bánd bolǵan xizmetkerge tiykarǵı óndiris xizmetkerlerine esaplanǵan is haqınıń 8% esaplanadı. Tiykarǵı óndiris xizmetkerlerine aylıq is haqı 1mln sóm quradı. Kórip shıǵılıp atırılǵan ayda tiykarǵı óndiris xizmetkerlerine 1mln sómdi quraǵan eken, demek járdemshi isler menen bánd bolǵan xizmetkerlerine 80mıń sóm muǵdarda is haqı esaplanadı. (1 000 000 x 8%) Xizmetkerlerge is haqın, miynetge haqı tólewdiń akkord formasında esaplaw. Miynetge haq tólewdiń akkord forması, pútkil is kólemi (jiyindisi) ushın is haqı muǵdarın belgileydi hám akkord tapsırıqlardı islew múddetlerin qısqartırǵanlıq ushın sıylıqdi óz ishine aladı. Bunda jumısshılardıń ulıwma qunı, islep shıǵarıw normativ waqıtları hám bahaları tiykarında anıqlanadı. Brigadaǵa pútkil tiykarǵı hám járdemshi isler jıyındıs kózde tutılǵan akkord tapsırması tapsırıladı. Tapsırmada jumıs baslanıwı hám tamamlanıw waqtı, sonıń menen birge is haqı hám sıylıqlar qunı jumıs sapası itibarǵa alınǵan halda kórsetiledi. Múddetinen aldın islengen jaǵdaylarda, sıylıq muǵdarı aldınan belgili boladı. akkord sisteması óndiris dáwiri uzaq múddet dawam etetuǵın jumıslarda hám qurılısǵa qánigelestirilgen, avtotransport shólkemlerinde qollanıladı. Miynetge waqıtbay formada tólengende is haqı esaplaw boyınsha tiykar etip jumısshınıń sarıplaǵan waqtı hám tarif stavkası alınadı. Waqıtbay is haqı forması eki sistemadan ibarat: miynetge haqı tólewdiń ápiwayı waqıtbay sisteması hám waqıtbay-sıylıq sisteması. Ápiwayı waqıtbay sistemada is haqı tikkeliy islegen waqıt muǵdarına baylanıslı. Waqıtbay-sıylıq sistemasında ápiwayı waqıtbay sisteması boyınsha esaplanǵan is haqına qosımsha qılıp islengen isdiń sapa, material, janılǵılardı, tejeliwi, biykar etiwlerdi qısqartıw, mashina hám agregatlardı toqtawsız islewi hám basqa kórsetkishlerge qarap sıylıq esaplanadı. Mısal: buxgalter – kassirge is haqı 1,5 mln sóm muǵdarda belgilengen bolıp, sol aydaǵı barlıq is kúnleri islep beriw shárti menen tolıq tólenedi. Iyun ayında xizmetker tárepinen 23 is kúni, iyulda – 24 is kuninen 10 is kúni tolıq islep berildi. Islep berilgen kúnler sanın anıqlaw ushın kárxanada miynet waqtı esabı tabel T-13 forma júritiliwi kerek. Tabel, onı júritiw tapsırılǵan shaxs tárepinen bir nusxada dúzilip, kárxana buxgalteriyasına ayda eki márte – aydıń birinshi yarımına (avans) tólew summalarına túzetiw kiritiw ushın hám aylıq is haqın esaplaw ushın beriledi. Eger kárxanada miynetke haq tólew ayda bir márte ámelge asırılıp atırılǵan bolsa, bunda tabel de kárxana buxgalteriyasına ayda bir márte aqırǵı esab ushın beriledi. Iyun ayında buxgalter barlıq is kúnlerin islep bergen eken, demek oǵan lawazım aylıq tólıq tólenedi, yáni 1,5 mln sóm. Buxgalterge iyul ayı ushın is haqı, tek ǵana ol haqıqatda islep berilgen 10 kún ushın esaplanadı. Bul summa miynetge haq tólewdi kúnlik stavkasın onıń haqıqatda islegen is kúnine kóbeytirip tawıladı. Iyul ayında 24 is kúni bolıp, soǵan muwapıq kúnlik miynetge haq tólew stavkası 62 500 sóm (1500 000sóm/24) quradı. Solardan kelip shıqqan halda iyel ayına esaplanǵan miynet haqı muǵdarı 650 000 sómdi quraydı (62 500 x 10). Mısal: Reklama boyınsha menejerge lawazım is haqı 2 mln sóm etip belgilengen. 2020 jıl fevral ayında ol 15 kún isledi. Miynetge haq tólewdiń apiwayı waqtbay formasında haqıqatda islep berilgen kúnlerge tólew ámelge asırıladı. Fevral ayında 20 is kúni bolıp, olardan 15 kúni reklama boyınsha menejer tárepinen islep berilgen. Onıń is haqısın esaplaw ushın, aldın, bir is kúni ushın tólenetuǵın is haqı muǵdarın anıqlaw zárúr. Is haqı 2 mln sóm bolǵan jaǵdayda, fevral ayındaǵı kúnlik is haqı 100 000 sómǵa (2mln sóm/20 kún) teń boladı. Solay eken, fevral ayı ushın menejerdiń is haqı 100 000 x 15 = 1 500 000 sómga teń boladı. Mısal: waqıtbay jumısshı 2023 jıl fevral ayında 135 saat isledi. Tarif stavkasi 4900 sómdi quradı. Miynetke haq tólewdiń saatbay formasında xizmetkerdiń is haqı, onıń tarif stavkasın islep berilgen saatlar sanına kóbeytiriw jolı menen esaplanadı. Bul jaǵdayda, xizmetkerdiń aylıq is haqı 135 x 4900 = 661 500 sódi quraydı. Mısal: Miynetke haq tólewdiń sıylıqlı waqıtbay formasında tiykarǵı óndiris xizmetkerlerine is haqı esaplandı. Tikuwshi ay dawamında 24 smena islep berdi. 6 saatlıq is kúnine tárif stavkası – 40 833 sómdi quradı. Balalar buyımların tikiw rejesin islegenligi ushın is haqınıń 12% muǵdarında, rejeni asırıp islegen hár bir procent ushın is haqınan 0,7% muǵdarında sıylıq tólendi. Aylıq reje 105% ge islengen. Tárif setkası (is haqı) boyınsha is haqınan tısqarı qosımsha ráwishde, málim muǵdar hám sapa kórsetkishlerine eriskenlik ushın xizmetkerlerge sıylıq tólenetuǵın miynetke haqı tólew sisteması, miynetke haq tólewdiń sıylıqlı waqtbay forması dep ataladı. Rejeni islegenlik hám asırıp islegenlik ushın sıylıq tólew haqqındaǵı Nızam kárxananıń miynetge haq tólew, sıylıqlaw haqındaǵı ishki normativ hújjetlerinde belgilengen bolıwı shárt, máselen, xizmetkerlerdi sıylıqlaw haqqındaǵı nızamda, jámáát shártnamalarında. Sıylıq islep shıǵarıw esab boyınsha birlemshi hújjetler maǵlıwmatlar tiykarında tólenedi. Solay etip, usı ay ushın tikiwshiniń ulıwma is haqı tarif stavkasi boyınsha is haqı summası, balalar kiyimin tikiw rejesin islegenlik ushın sıylıq hám rejeni asırıp islegenligi ushın sıylıq summalarına teń boladı. Bir smena ushın tarif stavkasi 40833 sóm bolǵanda, tikiwshiniń islep bergen 24 smenasi ushın is haqı 980 000 sómdi quraydı. Rejeni islegeni ushın sıylıq – is haqınan 12% muǵdarda, yáni 117 600 sómdi quraydı. Tikiwshi aylıq rejeni 105% ge islegen, solay eken, oǵan sıylıq haqqındaǵı nızamǵa muwapıq rejeni asırıp islegeni ushın hár bir asırıp islegen procent ushın is haqınan 0,7% muǵdarda sıylıq tóleniwi lazım. Sıylıq 34 500 (980 000 x 0,7% x 5). Ulıwma is haqı 1 131 500 sómdi (980 000 + 117 000 + 34 500) quradı. Miynetdi qáliplestiriw formasına qarap isbay hám waqıtbay formalarǵa miynetge haq tólewler jeke hám ulıwmalıq bolıw múmkin. Is procesinde kásiblerdiń birge qosıp alıp barıwı, atqarıwshılardıń birewin ekinshisine baylanıslı zárúrligi bolsa, miynetge haq tólew ulıwmalıq bolıwı múmkin. Kárxanalarda ol yáki bul dáslepki hújjetler formaların qollaw óndiristiń xarakteri, miynetdi qáliplestiriw hám oǵan haq tólew sistemasına, sonday-aq ónim sapasın qadaǵalaw usılına baylanıslı. Tastıqlanǵan nızamǵa kóre sanaatda tómendegi dáslepki hújjetler qollanılad: isbay is naryadı, marshrut beti, tayyarlanǵan ónim haqqında raport, tayyarlanǵan ónimdi esapǵa alıw qaydnaması, islengen islerdi qabıl qılıw akti, waqıtbay islewshilerge berilgen normalastırılǵan tapsırması hám basqalar. Islengen ónim hám islengen isler esabı boyınsha dáslepki hújjetler muǵdarın kemeytiriw ushın kompleksli normativ hám bahalardı qollaw, sonday-aq bir yo’la dúziletuǵın bir kúnlik hújjetler ornına kóp kúnlik (jıyma hújjetler) haftede isbay islerdiń isleniwi (T-28) ne uqsaǵan hújjetlerdi qollaw usınıs etiledi. Is haqın tuwrı esaplaw ushın barlıq hújjetlerde tómendegi maǵlıwmatlar keltiriliwi kerek: is ornı (tsex, ushastka, bólim); esaplaw dáwiri (sáne); familiyasi, atı, ákesiniń atı, tabel nómeri hám jumısshınıń razryadı; is birligine berilgen waqıt norması hám baha, is haqı summası; islengen is boyınsha norma-saat muǵdar. Texnologik karta, tsex, ushastka islep shıǵarıw dástúrine kóre dúziledi, ámeldegi norma hám bahalar, isler grafigi kórsetilgen bul hújjetler is baslanıwınan aldın jumısshıǵa yáki brigadaǵa tapsırıladı. Is islengennen soń teknik qadaǵalaw bólimi (OTK) haqıyqatda islep shıǵarılǵan hám qabıl qılınǵan jaramlı ónimler muǵdarı hám jaramsız ónim muǵdarın kórsetedi. Birden bir, takrarlanbaytuǵın ónim islep shıǵarıwda isbay is boyınsha tiykarǵı hújjet bolıp ulıwma dúziliwshi, jıynalıp barıwshı, sonday-aq, jeke hám brigada boyınsha dúziletuǵın naryad esaplanadı. Ulıwma naryad smena yáki ay dawamında bir buyrtba yáki óndiris qárejetleri túrine tiyisli is túrleri boyınsha dúziledi. Eger is bir jumısshı tárepinen islense, jeke naryad delinedi, eger brigada tárepinen islense – brigada (ulıwma) naryad delinedi. Naryadtıń arqa tárepinde brigada quramı, islengen waqıt, islengen is, brigada aǵzalarınıń ilmiy tájribesi haqqında qosımsha maǵlıwmatlar keltiriledi. Naryad boyınsha islenetuǵın is kólemi hám isler háreketin teknologik shinjir sıpatında qadaǵalaw múmkin emes, sebebi olar bir jumısshı (yáki brigada, smenaǵa), biri ekinshisi menen baylanısbaǵan bir yáki bir neshe operaciyalarǵa jazıladı. Sonıń ushın bir teknologik proceste bir waqıttıń ózinde seriya (topar) bir túrdegi ónim tayyarlaytuǵın seriyali islep shıǵarıwlarda tayyarlanǵan ónim hám is haqın esaplaw ushın marshrut betleri qollanıladı. Marshrut betleri barlıq teknologik proces operaciyalarına hám málim partiya detal hám ónimlerine aldınna jazıladı. Bunda jumısdıń bir operaciyasınan ekinshisine ótkerilgen izbe-izlik kórsetilgen bolıp, islep shıǵarıwdaǵı joǵaltıwlar hám jaramsız ónimler qadaǵalanadı. Marshrut beti boyınsha is túrleri bir qansha jumıslar tárepinen islengenligi ushın, hár biriniń is haqısı arnawlı hújjetde – 15 kúnde yáki bir ayda bir márte dúzetiletuǵın islep shıǵarıw raporında jıynalıp barıladı. Kóplegen óndiris xarakterindegi kárxanalarda jumısshılar ádetde ózlerine bekitilgen bir túrdegi teknologik operaciyalardi isleydi. Bunda islep shıǵarılǵan ónim hám is haqınıń esabı smena yáki ay boyınsha dúziletuǵın jıyma qaydamalarda júritiledi. Yüklə 34,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||