Miynet hám is haqı haqında túsinik hám de onı esabǵa alıwdıń waziypaları

Miynetge haq tólew boyınsha birden bir tárif setkası

Miynetge haq tólew razryadlar	Tarif koeffitsiyentleri	Miynetge haq tólew razryadlar	Tarif koeffitsiyentleri
1	1,000	12	2,148
2	1,053	13	2,284
3	1,106	14	2,421
4	1,158	15	2,561
5	1,269	16	2,704
6	1,384	17	2,847
7	1,505	18	2,993
8	1,630	19	3,141
9	1,755	20	3,292
10	1,883	21	3,444
11	2,014	22	3,597

Jumısshınıń is haqı yáki oklad summasın anıqlaw ushın birinshi razryadıń miynetge tólenetuǵın summanı usı jumısshıǵa belgilengen razryadıń koeffitsiyentine kóbeytiriw kerek. Joqarıda keltirilgen birden bir tarif setkasın byudjetden finanslastırılatuǵın mekemeler, shólkem hám kárxanalar qollawǵa májbur.

Óziniń finanslıq iskerligin xojalıq esabı tiykarında júritiwshi barlıq mámleketlik, akcionerlik kárxanalar hám shólkemler miynetge haqı tólewdıń birden bir tarif setkası tiykarında xizmetkerlerdıń tarif-razryadların belgilewleri zárúr. Basqa mulk formasındaǵı kárxana, shólkem hám mekemelerge birden bir tarif setkası tiykarında xizmetkerdıń tarif-islmiy-tájribesi setkasın belgilep alıw usınıs etiledi.
Tarif stavkaları hám okladları sisteması tiykar bolǵan birinshi razryadıń minimal is haqı Ózbekstan Respublikası Ministrler Kábineti tárepinen belgilenedi. Tiykarınan birinshi razryadıń minimal is haqısına hám nızamshılıq benen belgilengen ortasha ay is kúnleriniń uzınlıǵına (is waqtınıń ortasha ay fondı) qarap 2-razryadıń saatları tarif stavkalarınıń minimal ólshemi anıqlanadı. Sonday-aq, birinshi razryadıń minimal is haqısı 980 000 sóm hám (40 saatlıq is háftesinde) is waqtınıń ortasha aylıq fondı 172 saat bolǵan táqdirde saatlıq tarif stavkasınıń ólshemi 5 697,67 sóm boladı (980 000/172)
2-razryad stavkaların miynetge haq tólew formaları (isbay jumısshılar hám waqıtbay jumısshılar), sonıń menen birge kásp gruppaları hám jumıs túrleri (úsh gruppa stavkalar) boyınsha qatlamlastırılıp kárxana miynetge haq tólew boyınsha tarif setkasın islep shıǵıwı múmkin. Bir kárxana finanslıq imkaniyatları hám basqa islep shıǵarıw kórsetkishlerine qarap óziniń tarif kooeffitsientlerin islep shıǵadı.
2-razryad xizmetkeriniń tarif is haqı, 1-razryad tarif stavkasın onıń razryadına mas bolǵan koeffitsientge kobeytiriw járdeminde esaplanadı. Solay etip, xizmetkerdıń aylıq is haqı tómendegi ge teń:

Bul jerde:
980000 – birinshi razryad tarif stavkası muǵdarı, nızamshılıq benen belgilengen eń kem is haqınan kem bolmawı kerek.
1,053 – birden bir tarif setkasina tiykarlanıp 2-razryad ushın koeffitsient.
Miynetge haq tólewdi qáliplestiriwdıń tiykarǵı elementi bolıp, ónim birligin islep shıǵarıwǵa yáki málim shólkemlestirilgen-texnikalıq shárayatlarda berilgen is muǵdarın islewǵe sarıplanatuǵın miynet ólshemin belgilewshi, miynetdi normalastırıw esaplanadı.
Miynetdi normalaw, miynetdi ilmiy tiykarda qáliplestiriwdıń tiykarǵı quramlıq bólegi sıpatında, islep shıǵarıw normasın hám waqıt normasın óz ishine aladı. Normal is shárayatında belgilengen waqıt (saat, smena, ay) birliginde islep shıǵarsa bolatuǵın normalastırıwshı ónim birligi (dana, metr, tonna)nıń muǵdarı islep shıǵarıw norması menen belgilenedi. Waqıt norması bolsa málim shólkemlestiriwshilik-teknikalıq shárayatlarda is islew ushın zárúr bolatuǵın waqıtdı (min, saat) názerde tutadı.
Kárxanalarǵa miynet haq tólew forması hám sistemaların mustaqıl belgilew huqıq berilgen. Miynetge haqı tólewdıń eki forması bar: isbay hám waqıtbay. Miynetge isbay formada haq tólengende is haqı, ónimnıń sapası, quramalılıǵı hám jumıs shárayatların esapǵa alǵan halda, óndirilgen ónim birliginiń muǵdarına baylanıslı. Waqıtbay formada is haqı, xizmetkerdıń ilmiy-tájribesi hám is shárayatlari esapǵa alǵan halda, sarıplanǵan (haqıyqıy islengen) waqıtdıń muǵdarına baylanıslı.
Isbay is haqı forması jumısshılardıń, aldıńǵı tájribelerden paydalanǵan halda, miynet ónimdarlıǵın asırıwǵa materiallıq tárepden qızıqtıradı. Miynetge haq tólewdıń bul forması óndirilgen ónim sapasın qatań tekseriw zárúr. Miynetge haq tólewdıń isbay forması tómendegi miynetge haq tólew sistemalarına bólinedi: tuwrı isbay, isbay-xoshemetlew, akkord, isbay-progressiv, jańapay isbay sisteması.
Jumısshıǵa is haqın, miynetge haqı tólewdiń tuwrı isbay formada esaplaw.
Tuwri isbay formada, is haqı, ornatılǵan isbay bahalar boyınsha haqıqatda islengen is (tayarlanǵan ónim)ge muwapıq anıqlanadı.
Máselen: tikúwshi bir ayda 120 jumısshı xalatın tikdi hám hár birining bahası – 15 000 sómdi quradı.
Tikiwshiniń aylıq is haqı 1 800 000 sómdi quradı (120 x 15 000).
Jumısshıǵa is haqın, miynetge haq tólewdıń isbay-xoshemetlew formasında esaplaw.
Miynetge haqı tólewdıń isbay-xoshemetlew forması, miynetge isbay tiykarda haq tólewdıń salıstırmalı kóp tarqalǵan sisteması esaplandı. Isbay-xoshemetlew formada, tuwrı isbay bahalardaǵı is haqınan tısqarı, qosımsha tárizde ornatılǵan ornatılǵan kórsetkishlerdi (is sapası, tez ekenligi, xarıdarlar tárepinen tiykarlaǵan shikayatlardıń joq ekenlıǵı hám basqlar) islegenligi yáki asırıp islegenligi ushın xoshemetlew esaplanadı. Sıylıqlar isbay is haqı boyınsha haqıqatda islep berilgen waqıt ushın esaplanadı.
Mısal: Temirshi usta bir ayda 120 dana, hár biriniń bahası – 16 000 sómlik buyım islep shıǵardı. Buyımdı tayyarlawǵa 1,7 adam/saat sarıplanadı. Islep shıǵarıw normaların islegenlik ushın isbay is haqınan 5% muǵdarda, normadan asırıp islegen hár bir procent isbay is haqınıń 1% muǵdarında sıylıq tóleniwi kózde tutılǵan. Temirshi usta tárepinen 24 smena 8 saatdan islep berilgen.
Temirshi usta 120 dana buyımdı qayta isledi, soǵan qaray onıń tuwrı isbay is haqı 1 920 000 sómdi quraydı (120 x 16 000)
Buyımlardı qayta islewge ketken waqıt 192 saatdı quradı (24 smena 8 saatdan). 1 dana buyımdı tayyarlawǵa 1,7 adam/saat sarıplanadı, budan kelip shıǵıp waqıt normasın islew 106,3% di quraǵanlıǵı anıqlandı.
Waqıt normasın islegenligi ushın temirshi ustaǵa is haqınan 5% muǵdarda – 96 000 sóm sıylıq tólewi lazım boladı (1 920 000 x 5%). Bundan tısqarı rejeni 6,3% ge asırıp islegeni eken, demek oǵan qosımsha ráwishde asırıp islegenlik ushın sıylıq – 120 000 sóm da tólew lazım (1 920 000 x 6,3%)
Temirshi ustanıń ulıwma is haqı 2 136 000 sómdi quradı .
Is haqı hám sıylıqtıń esablap shıǵarǵan summası islep shıǵarılıp atırılǵan ónimniń ózine túser bahasına kiritiledi. Usı summalar sociallıq qamsizlandırıw boyınsha ajratbalar hám fizikalıq shaxslardıń dáramatlarına salıq salıw obyekti bolıp esablanadı.
2005 jıldan baslap jamǵarılıp barılatuǵın penciya sisteması járiyalandı. Ózbekstan Respublikasınıń 01.12.2004j. 702-II-san “Puxaralardıń jamǵarılıb barılatuǵın pensiya táminati haqqında”ǵı nızamınıń 10-statyasına muwapıq puqaralardıń jeke jamǵarılıp barılatuǵın pensiya esap schyotlarına májbúriy hár aylıq badallar xizmetkerlerdıń esaplanǵan is haqı (dáramar)ınan 0,1% muǵdarda, usı summanıń nızam hújjetlerine muwapıq esablap shıǵarılǵan fizikalıq shaxslardıń dáramat salıǵınan salıqtıń tiyislishe kemeytirilgen summası esabǵa ámelge asırıladı.
Bul operaciyalar bugalteriya easbında tómendegishe sawlelendireledi:

№