Radioaktiv çirklənmə nüvə partlayışının digər məhvedici faktorlarından fərqli olaraq, insanları və ərazini uzun müddətdə öz təsiri altında saxlayır. Radioaktiv çirklənmənin mühüm xüsusiyyətlərindən biri odur ki, onun nə iyini, nə də dadını duymaq olmur. Onu ancaq xüsusi cihazların köməyi ilə təyin etmək olur.
Radioaktiv çirklənmənin əsas mənbəyi – nüvə partlayışının bölünən hissələridir. Nüvə bölünməsi prosesində böyük miqdarda müxtəlif maddələrin mürəkkəb qarışığı əmələ gəlir. Bu qarışıqlar Mendeleyev dövri sisteminin orta hissəsində yerləşən 35 kimyəvi elementin 200 izotopunu özündə birləşdirir. Radioaktiv çirklənmənin mənbəyini bölünən nüvə hissəcikləri və radioaktiv enerji təşkil edir.
Nüvə partlayışı zamanı çoxlu radioaktiv maddələr yaranır və bu maddələr yerə çökərək ərazinin zəhərlənməsinə səbəb olur. Nüvə partlayışı baş verəndən sonrakı anlarda radioaktiv zərrəciklər odlu kürənin tərkibində olur. Odlu kürə buxara və tüstüyə bürünərək hündürə qalxır və bir neçə saniyədən sonra topa buludlara çevrilir. Hündürə qalxan hava axınları yerdən toz - torpağı göyə qaldırır və onları radioaktiv buludla birlikdə aparır. Yuxarı qalxan toz – torpaq radioaktivləşir. İri toz buludlarının bir hissəsi bilavasitə partlayış rayonunda yerə çökür, qalan hissəcikləri isə buludun tərkibində qalıb hava axınları vasitəsi ilə partlayış mərkəzindən yüzlərlə km. məsafələrə aparılır.
Şəkil 2.22. Ərazinin radioaktiv zəhərlənmə sxemi
Partlayış rayonundakı radioaktiv cirklənmənin əsas mənbəyi nuvə reaksiyası nəticəsində yaranan və yer səthinin uzərindəki aktivləşdirilmiş elementlər olan (aluminium – 28, manqan – 56, natrium – 24, dəmir – 59) radionuklidlərdir. Radionuklidlər partlayış zonasından cıxan neytronların təsiri nəticəsində yaranır. Düzən ərazidə istiqamətini və sürətini dəyişməyən külək zamanı, həmçinin radioaktiv çirklənmə zonasını proqnozlaşdırarkən radioaktiv buludun izi ellips formasında olur. Çirklənmə zonası 4 ərazi üzrə bölünür:
• orta yoluxma zonası;
• güclü yoluxma zonası;
• təhlükəli yoluxma zonası;
• çox təhukəli yoluxma zonası.
Radioaktiv zəhərlənmənin dərəcəsi ilk növbədə partlayışın gücündən və növündən asılıdır. Bundan əlavə partlayışdan sonra keçən müddətdən, partlayış mərkəzinə qədər olan məsafədən, meterioloji şəraitdən, küləyin istiqamətindən və yerin relyefindən asılı olur.
Yerin radioaktiv çirklənməsi radiasiya səviyyəsi ilə xarakterizə olunur və R-saatla ölçülür. Radiasiya səviyəsi – insanın həmin ərazidə bir saat qaldığı müddət ərzində aldığı şüalanma dozasını göstərir. Radiasiya səviyəsi 0,5R-saat və ondan çox olan ərazilər zəhərlənmiş sayılır.
Yerin radioaktiv zəhərlənməsinin xarakterik xüsusiyyəti - radioaktiv maddələrin təbii surətdə parçalanması nəticəsində radiasiyanın səviyyəsinin aşağı düşməsidir. Radiasiya səviyyəsi zaman keçdikcə dəfələrlə azalır.
Radioaktiv çirklənmədən mühafizə olunmaq üçün sığınacaqlardan və radiasiya əleyhinə daldalanacaqlardan, həmçinin fərdi mühafizə vasitələrindən istifadə etmək lazımdır. Bədənin səthini radioaktiv çirklənmədən adi paltarlarla da mühafizə etmək mümkündür.
Təhlükəsiz radiasiya dozaları:
- sülh dövründə təhlükəli obyektlərdə işləyənlər bir il ərzində 5R (həmin obyektlərin yaxınlığında yaşayanlar bir il ərzində 0,5 R);
- müharibə dövründə bir dəfəlik doza 4 gün ərzində 50 R, çoxdəfəlik dozalar: bir ay ərzində 100 R, üç ay ərzində 200 R, bir il ərzində 300 R təşkil edilir.
Dostları ilə paylaş: |