Mm-dən mühazirələrin kanspekti

Vulkan püskürməsi. Mantiyanın yuxarı hissəsindəki ərimiş maddələr – maqma yüksək təzyiq altında daxili proses­lər nəti­cə­sin­də Yer qabığında əmələ gəlmiş çatlarla yuxarıya doğru hərəkət edir. Maqmanın bir hissəsi Yer səthinə çatmamış soyuyub Yer qa­bı­ğının müxtəlif hissələrində qalır, digər hissəsi isə yüksək təzyiq al­tında səthə çıxaraq sel kimi axır. Səthə çıxmış maqma– la­va adlanır. Lava soyuduqda müxtəlif hündürlüklü təpələr əmələ gə­tirir ki, buna vulkan deyilir. «Vulkan» qədim romalılarda od al­lahıdır. Vulkan lavası sıyıq olduqda qalxanvari relyef forması (Ha­vay tipli vulkanlar) yaradır. Lava qatı olduqda əsl konus ya­ra­dır (Stratovulkan).


Şəkil 2.4. Vulkanın əsas xüsusiyyətləri
Maqmanın Yer səthinə çıxdığı kanala vulkan boğazı deyilir. Vul­kan püskürməsi zamanı əmələ gəlmiş təpənin zirvə­sindəki çö­kək­liyə krater deyilir. Kraterdən yer səthinə çoxlu miqdarda qaz, su buxarı, vulkanik toz, kül və lava çıxır. Diametri 1,5 km-dən bö­yük olan krater kaldera adlanır. Eroziya və denudasiya pro­ses­lə­ri vul-kan dağını aşındırır, lakin vulkan boğazında qalıb, so­yu­ya­raq bərkimiş lavanekk adlanan qayalı relyef əmələ gətirir. Boğaz və krater vulkanın elementləridir.

Vulkanlar – fəaliyyətdə olan və sönmüş vulkanlara bolu­nür­. Püskürməsi bəşəriyyətin yaddaşında qalan vulkanlar fəaliyyətdə olan vulkan adlanır. Dünyada 817 fəaliyyətdə olan vulkan.