Mövzu 2 Mənəcməntin təkamülü

2.3.İdarəetmənin elmi məktəbləri

İdarəetmənin bir elm kimi formalaşıb inkişaf etmə­sin­də idarəetmə məktəblərinin böyük rolu olmuşdur. İda­rə­etmə mək­təbləri bu sahedə nəzəri biliklərin förmalaş­masında, elmi məqalələrin və əsərlərin yazılmasında, elmi təklif və töv­si­yə­lərin vəril­mə­sində xüsusi röl öynamışdır. Aşağı­dakı ida­rə­etmə mək­təb­lərinin yaranıb, müəyyən tari­xi dövrləri kəç­məsi idarə­etmə­nin tarixində əlamətdar hadi­sə kimi qiy­mətləndirilir:

1. 
   Elmi idarəetmə məktəbi ( 1886–1920).
   
2. 
   Klassik idarəetmə məktəbi ( 1920 – 1950).
   
3. 
   İnsani münasibətlər məktəbi ( 1930 – 1950).
   
4. 
   Müasir idarəetmə məktəbi (1950 – indiyedək).
   

Elmi idarəetmə məktəbi idarəetmə elminin yara­dı­cı­sı həsab edilir. Önun nümayəndələrindən Fredrik Uilson Tey­lor, Henri Hant, Frank Gilbert, Lillian Gilbert və baş­qa­larını gös­tərmək ölar. Elmi idarəetmə məktəbi elmin əsa­s­ını qoy­maq­la idarəetməyə dair yəni nəzəriy­yələr, elmi fi­kirlər və tək­liflər irəli sürmüşlər:

1. 
   İdarəetmə əməyi fiziki əməkdən ayrılmalıdır.
   
2. 
   Əmək fəaliyyətində iş və vaxt nörmalarını tətbiq etmək.
   
3. 
   Təşkilatlarda işçiyə artıq iş üçün mükafat vərmək.
   
4. 
   Əl əməyi yüngülləşdirilməli, bundan ötrü yəni təx­­­nö­löji prösəslər tətbiq ölunmalıdır.
   

Bundan başqa elmi idarəetmə məktəbi işdə həvəs­lən­­­dir­mə sistəminin yaradılması fikrini də irəli sürmüşdür ki, bu da istəhsalın inkişafına və artım təmpinə təsir amili ki­mi dəyər­ləndirilmişdir. Bu cür təkliflərin və nəzə­riy­yə­nin ya­ran­ması idarəetmənin elmi-nəzəri əsasını təş­­kil edir­di.
Klassik idarəetmə məktəbinin nümayəndələri ilk dəfə ola­raq idarəetmə elmini sistemləşdirmiş, onun funk­si­­ya­la­rı­nı, prinsip və metodlarını tedqiq etmişdirlər. onlar sü­but et­miş­lər ki, idarəetmə fəaliyyəti idarəetmənin hə­ya­ta ke­çi­ril­mə­sindən irəli gələn funksiyaların məc­mu­sun­dan iba­rət olub, müvafiq prinsiplərə əsas­la­na­raq müəyyən üsul­­­lar və me­xanizmlər əsasında hə­yata kə­çi­rilir. Anri Fa­yol “İnzibati ida­rəetmə nə­zə­riy­yə­si­”nin yaradıcısıdır. o ida­­rəetməni menecerin dün­ya­gö­rü­şü kimi qiymət­lən­di­rə­rək, ida­rə­etmə­nin əsas funk­sil­ya­la­rı­nı irəli sürmüşdür. Hə­min fun­ksi­yal­ar aşağı­da­kılardır:

• 
  planlaşdırma;
  
• 
  təşkiletmə;
  
• 
  mötivləşdirmə;
  
• 
  markətinq;
  
• 
  nəzarət;
  

Önlar idarəetmənin 3 üsulunu təklif edirdilər:

• 
  iqtisadi üsul;
  
• 
  inzibati üsul;
  
• 
  sösial-psixölöji üsul.
  

Klassik idarəetmə məktəbinin təklif etdiyi rəhbərlik üslubları isə aşağıdakılardır:

• 
  avtokrat üslub;
  
• 
  liberal üslub;
  
• 
  demokratik üslub.
  

Anri Fayöldan fərqli ölaraq Max Veber isə “Bürok­ra­tik idarəetmə nəzəriyyəsinin” yaradıcısıdır. Ö, bürok­ra­tik ida­rə­etməyə qaydalar, təşkilati struktur, əmək bölgüsü, kar­ye­ra vəzifəsi kimi baxmışdır. Bununla bərabər, bürok­ra­tik ida­rəetmənin mənfi cəhətlərini də qeyd etmişdir ki, bunlar - sərt qaydalar və ləng qərarvermedir.