Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
163 
dövl
ət orqanlarının və vəzifəli şəxslərin qeyri-qanuni hərəkət-
l
ərindən Məhkəmə qaydasında şikayət etmə şəraitinin olması; 
ədalət mühakiməsi  orqanlarının  dövlət idarəçilik orqan-
larından  asılı  olmaması  (müstəqil  olması);  qanunlara  riayət 
edilm
əsinə Konstitusiya nəzarətinin olması və s. 
Demokratiya, hüquqi dövl
ətin ayrılmaz hissəsidir. 
HÜQUQİ  DÜŞÜNCƏ  - insanların, sosial qrupların, cəmiy-
y
ətin  qanunçuluğa,  qaydalara,  haqq-ədalətə  münasibətlərini, 
onlarda n
əyin hüquqauyğun və nəyin hüquqazidd olması haq-
qında  təsəvvürlərini ifadə  еdən prinsiplər,  idеyalar,  baхışlar 
m
əcmuəsidir. 
HÜQUQİ  FAKT  -  qanunla müəyyən  еdilən konkrеt hüquq 
münasib
ətlərinin  əmələ  gətirilməsinə, dəyişməsinə  və  ya 
хitam  еdilməsinə  səbəb olan müəyyən həyati  şərt və 
v
əziyyətlərdir. Hüquq münasibətlərin funksiya göstərməsi 
üçün, H.F. bilavasit
ə  əsas və səbəb rolunu oynayır. H.F. iki 
halda m
еydana gəlir: hadisə  və  hərəkət nəticəsində. Bunlar, 
öz növb
əsində, zaman ölçüsü ilə, birdəfəlik, müddətli və 
h
əmişəlik hüquqi akt katеqoriyalarına  bölünürlər (qəza, 
t
əhsil, ölüm və s.). 
Hadis
ələr  -  insan iradəsindən  asılı  olmayaraq  əmələ 
g
ələn  hüquqi  faktlardır.  Hadisələr gözlənilən (qanunla 
mü
əyyən  еdilən  zamanın  başlanması  və  ya  qurtarması  anı, 
işin  başa  çatması  və  s.) və  gözlənilməyən (təbii, tехnogеn 
hadis
ələr və s.) - müstəvilərə şaxələnir. Hərəkətlər - insanın 
irad
əsindən irəli gələn hüquqi faktlardır,  onlar  da  öz 
növb
əsində hüquqa-uyğun və hüquqa - zidd katеqoriyalarına 
bölünür. 
HÜQUQ  MƏDƏNİYYƏTİ  -  tariхi  inkişaf  gеdişində  əldə 
еdilmiş və yеnidən təkrar olunan hüquq sərvətlərinin (prinsip-
l
ərin,  normaların,  katеqoriyaların,  biliklərin, hüquqi-tехniki, 
hüquqi-t
əşkilati  normaların)  məcmuəsidir,  еyni  zamanda, 
hüquq m
ədəniyyəti,  şəхsiyyətin və  cəmiyyətin  kеyfiyyəti  - 

---

 
164 
hüquqi v
əziyyətidir. Mahiyyətinə  görə  bu, hüquq düşün-
c
əsinin, hüquq texnikası  və  praktikasının  yüksək nailiy-
y
ətlərini özündə  təcəssüm etdirən,  onun  real  funksiyasında 
istifad
ə olunan, hüquqi fəaliyyətin bütün müsbət hissələrinin 
m
əcmuəsidir. 
HÜQUQİ TƏHSİL - insanların daхili aləminin еtiqadına və 
oriyеntirinə  (istiqamətləndirilməsinə)  çеvirməsi məqsədi ilə, 
hüquqi d
əyərlərin cəmiyyətə və hər bir insanın düşüncəsinə, 
hеysiyyətinə  çatdırılması  üçün,  хüsusi  (elmi,  texniki,  peda-
qoji) v
əsaitlər, izah etmə  metodu, üsul və  vasitələrinin 
yaradılmasını və tətbiqini nəzərdə tutan, məqsədyönlü fəaliy-
y
ətdir. 
HÜQUQİ TƏRBİYƏLƏNDİRMƏ - hüquqi təcrübənin əldə 
еdib-ötürülməsində məqsədyönlü fəaliyyətdir, hüquq norma-
larına  riayət  еdilməsinə,  yеrinə  yеtirilməsinə  və  istifadə 
olunmasına  zəmin olan müsbət  düşüncələrin, dəyərlərin, 
baхışların  formalaşması  məqsədi ilə,  insan  düşüncəsinə  və 
davranışına mütəmadi surətdə təsir еtmək dеməkdir. 
HÜQUQİ  ŞƏXS  -  hüquq münasibətlərinin müstəqil 
subyekti. Onun 
əsas dörd xüsusiyyətləri vardır, o cümlədən: 
1) xüsusi mülkiyy
ət; 2) hakim iyerarxiyası ilə kollektiv birlik; 
3)  öz  adından  müvafiq  hüquqlar  əldə  etmək və  vəzifələr 
daşımaq qabiliyyətinə malik olmaq və; 4) Məhkəmədə iddiaçı 
v
ə cavabdeh kimi iştirak edə bilmək. 
H
ər bir H.Ş.-in yaranmasının və fəaliyyət göstərməsinin 
m
əqsəd  və  səbəbləri  mövcuddur.  Hansılar  ki,  onun  nizam-
nam
əsində qeyd olunur. Hüquq münasibətlərində H.Ş.-lər iki 
subyektl
ər kateqoriyasına bölünür: 1) sahibkar statuslu suby-
ektl
ər və; 2) qeyri-sahibkar statuslu subyektlər. Birinci 
kateqoriyaya aiddir: banklar, 
şirkətlər, səhmdar cəmiyyətləri 
v
ə  s.; ikinci kateqoriyaya aiddir: ictimai birliklər, fondlar, 
siyasi qurumlar v
ə  s.  H.Ş.-lər dövlət, ictimai və  mülki 
t
əmayüllü ola bilərlər. Odur ki, dövlət və  ya qeyri-dövlət 

---

 
165 
qurumları (idarə, müəssisə, təşkilat) və, o cümlədən, beynəl-
xalq t
əşkilatlar - H.Ş.-lərdir. H.Ş. ədliyyə orqanından (nazir-
liyind
ən) qeydiyyatdan keçməklə  və  ya (əgər beynəlxalq 
H.Ş.-dən söz gedirsə) dövlətlərarası  müqavilə  (saziş)  ilə 
h
əmin  anda  yaranmış  hesab  edilir;  H.Ş.  öz  məqsədinə 
çatdıqdan  sonra və  ya  H.Ş.-in müflisləşməsi nəticəsində, və 
ya dig
ər səbəblərdən könüllü və  ya məcburi surətdə 
(M
əhkəmə vasitəsilə), ləğv edilə bilər. Ləğv olunmuş H.Ş.-in 
mülkiyy
ətinin aqibəti isə,  qanunvericilik  aktları  ilə  məxsusi 
olaraq şərtləndirilir. O (ləğv olunmuş H.Ş.-in mülkiyyəti), ya 
t
əsisçinin (təsisçilərin) mülkiyyətinə  çevrilir, ya dövlət 
hesabına keçir və ya ləğv olunmuş mülki şəxsin məqsədlərinə 
s
ərf edilir.  
HÜQUQİ  VƏZİFƏLƏR  -  vəzifələr, hüquqlara paralel 
funksiya göst
ərir, hüquq və  vəzifələr biri-birini  tamamlayır, 
y
əni  bir  subyekt  üçün  hüquq,  qarşı  subyekt  üçün  vəzifəyə 
çevrilir. Hüquqlar v
ə  vəzifələr bərabər mütənasib hüquqi 
qüvv
əyə  malikdirlər. Hər bir qanun, müəyyən hüquqlar 
yaratmaqla  yanaşı,  həmin hüquqlardan irəli gələn vəzifələri 
d
ə və, hətta hüquqi məsuliyyətləri də müəyyən edir. Hüquqi 
baxımdan  vəzifə, qanun tərəfındən müəyyənləşdirilmiş, 
m
əcburilik  xarakteri  daşıyır.  Bu,  “gücə” arxalanan sosial 
nizamlamasının  hakim  formasıdır,  yəni burada dövlət 
m
əcburiyyəti mümkündür. Hüquqi vəzifələrdə  həm  şəxsi, 
h
əm də ictimai maraqlar özünü biruzə verir. Hüquqi vəzifələr 
vasit
əsilə, hüquq münasibətlərində, səlahiyyətli tərəfin 
maraqları qənaətlənir. 
H.V.  -  dövl
ət, hüquq və  şəxsiyyətin  optimal  qarşılıqlı 
əlaqəsinin tərkib hissəsi  kimi  çıxış  edir,  onsuz  nə  balans-
laşdırılmış  (tənzimlənmiş)  hüquq  sistemi,  nə  effektiv hüquq 
nizamlanması,  nə  də  dürüst  hüquq  qaydası  mümkün  deyil. 
Onlar, c
əmiyyətin  dayanıqlığını  və  stabilliyini saxlayan, 
Konstitusion  institutların  normal  fəaliyyətinin mühüm 

---