MüASİr azərbaycan iQTİsadiyyatinin formalaşmasinin əsas məRHƏLƏLƏRİ Elşən Bağırzadə

Yüklə 64,83 Kb.

Pdf görüntüsü

tarix	06.02.2018
ölçüsü	64,83 Kb.
	#26329

MÜASİR AZƏRBAYCAN İQTİSADİYYATININ

MÜASİR AZƏRBAYCAN İQTİSADİYYATININ

FORMALAŞMASININ ƏSAS MƏRHƏLƏLƏRİ

FORMALAŞMASININ ƏSAS MƏRHƏLƏLƏRİ

Elşən Bağırzadə

Elşən Bağırzadə

iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru

Bakı - 201

Bakı - 201

6

6

MÜSTƏQİLLİYƏ QƏDƏRKİ DÖVR...

• XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəlləri:

– Qurudan çıxarılan Azərbaycan nefti və “Bakı

kapitalizmi”nin formalaşması.

• Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti:

– Kapitalist münasibətlərinə əsaslanan milli

iqtisadiyyatın formalaşdırılması təşəbbüsləri.

• Sovet Azərbaycanı:

– Dənizdə də neftin çıxarılmağa başlanması və

iqtisadiyyatda neft sektorunun dominantlığı;

– Qeyri-neft sənayesində və aqrar sektorda müəyyən

potensialın formalaşması;

– Aşağı səmərəliyə malik sosialist (və ya planlı) və

müstəmləkə iqtisadiyyatı.

MÜSTƏQİLLİYİN ELAN EDİLMƏSİ...

• “Azərbaycan Respublikasının iqtisadi müstəqilliyinin əsasları haqqında”

Konstitusiya Aktının qəbul edilməsi (25.05.1991).

• Konstitusiya Aktında iqtisadi müstəqilliyimizin aşağıdakı prinsiplər

əsasında qurulacağı qeyd edilmişdir:

– Respublika ərazisinin hüdudları daxilində torpaq, yerin təki, daxili sular və

ərazi suları, qitə şelfi, bitkilər və heyvanlar aləmi, hava hövzəsi üzərində

Azərbaycan Respublikasının mülkiyyəti;

– Xəzərin Azərbaycan Respublikası ərazisinə bitişik iqtisadi zonasının

ehtiyatlarına, beynəlxalq hüquqla təsdiq edilmiş hüdudlara sahiblik, istifadə

və sərəncam hüququ;

– Yaradılmış Ümumittifaq sərvətində payı olmaq;

– SSRİ-nin almaz və valyuta fondlarında, qızıl ehtiyatlarında öz payına

sahiblik, Respublikanın xeyrinə bu paydan istifadə və ona sərəncam

hüququ;

– Bütün mülkiyyət formalarının hüquq bərabərliyi və hüquqi müdafiəsi;

– Sahibkarlıq fəaliyyətinin sərbəstliyi;

– Tələb və təklifin bazar münasibətləri;

– İqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsi;

– Başqa dövlətlərlə iqtisadi ittifaqlara könüllü daxil olmaq və çıxmaq;

– Azərbaycan ərazisində xarici investisiyaların qorunması.

MÜSTƏQİLLİYİN ELAN EDİLMƏSİ...

• “Azərbaycan Respublikasının Dövlət

müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya

aktının qəbul edilməsi (18.10.1991):

– Aktın qəbulu ilə Azərbaycan Respublikasının

Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin varisi olduğu,

demokratik, müstəqil, dünyəvi və unitar dövlət

quruculuğuna başladığı dünyaya bəyan

edilmişdir.

– Aktda dövlətin, iqtisadi və siyasi qurluşun əsasları

müəyyən edilmiş və Azərbaycanın azad bazar

iqtisadiyyatı yolunu tutduğu və eyni zamanda da

sosial dövətin qurulmasını hədəflədiyi

göstərilmişdir.

MÜSTƏQİLLİK DÖVRÜ...

• Əsas mərhələlər:

– İqtisadi böhran və tənəzzül dövrü (1991-1995);

– İqtisadi stabilləşmə və bazar islahatları dövrü

(1995-2003);

– Dinamik iqtisadi inkişaf dövrü (2003 və sonrası)

1991-1995-Cİ İLLƏR...

• İqtisadi vəziyyət:

– ÜDM istehsalının ildən ilə azalamsı;

– İşsizliyin ildən ilə artması;

– İşğal nəticəsində ölkənin 20% ərazisinin iqtisadi dövriyydən

çıxması;

– Maliyyə-bank sisteminin iflic vəziyyətdə olması;

– Büdcə kəsrinin ifrat həddə çatması;

– Pul emissiyasının ifrat həddə çatması (əhali gəlirlərinin 45%-

ə);

– Kreditlərin yüksək həddə (ÜDM-nin 60%-ə) çatması;

– İnflyasiyanın 3-4 rəqəmli səviyyədə olması;

– Mərkəzi Bankın faiz dərəcəsinin 250%-ə çatması;

– Milli valyutanın hədsiz dəyərdən düşməsi;

– Xarici ticarət dövriyyəsinin 40%-dən çox azalması;

– Əhalinin real pul gəlirlərinin hədsiz aşağı düşməsi;

1991-1995-Cİ İLLƏR...

• İslahat təşəbbüsləri:

– “Mülkiyyət haqqında” Qanunun qəbul edilməsi (09.11.1991) ilə ölkədə

mülkiyyət formaları və mülükiyyət hüquqları təsbit edilmişdir.

– “Qiymət və tariflərin sərbəstləşdirilməsi haqqında” Prezident

Fərmanının (02.01.1992) və “Qiymət və tariflərin sərbəstləşdirilməsi

haqqında” Nazirlər Kabineti Qərarının qəbul edilməsi ilə bəzilərinin

dövlət tərəfindən tənzimlənməsi nəzərədə tutulmaqla, digər bütün

məhsul və xidmətlərin qiymətləri sərbəstləşdirilmişdir.

– “Xarici investisiyaların qorunması haqqında” Qanunun qəbul edilməsi

(15.01.1992) ilə ölkədə xarici investisiya qoyuluşlarının iqtisadi və

hüquqi əsasları müəyyən edilmiş və xarici investorların hüquqlarının

müdafiəsinə təminat verilmişdir.

– “Milli Bank haqqında” və “Banklar və bank fəaliyyəti haqqında”

qanunların qəbul edilməsi (07.08.1992) ilə ölkədə ikipilləli bank

sisteminə keçilmişdir.

– Manat milli valyuta olaraq dövriyyəyə buraxılmışdır (15.08.1992).

– “Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında” Qanunun qəbul edilməsi (12.12.1992)

ilə azad sahibkarlıq fəaliyyətinin hüquqi əsasları formalaşdırılmışdır.

Həmçinin “Azərbaycanda Sahibkarlığın İnkişafı(1993-1995)” adlı dövlət

proqramı da qəbul edilmişdir.

1991-1995-Cİ İLLƏR...

– “Dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi haqqında” Qanunun qəbul

edilməsi (07.01.1992) ilə ölkədə özəlləşdirmə prosesinin hüquqi

əsasları formalaşdırılmışdır.

– “AR-də Mənzil Fondunun Özəlləşdirilməsi Haqqında” Qanunun

qəbul edilməsi (26.01.1993) ilə mənzillər özəlləşdirilməyə

başlanmışdır.

– “Antiinhisar fəaliyyəti haqqında” Qanunun qəbul edilməsi

(04.03.1993) ilə ölkə iqtisadiyyatında sağlam rəqabət mühitinin

formalaşdırılmasının hüquqi əsasları təsbit edilmişdir.

– “Müəssisələr haqqında” (01.07.1994) və “Səhmdar cəmiyyəti

haqqında” (12.07.1994) qanunların qəbul edilməsi ilə firmaların

fəaliyyətinin təşkilti-hüquqi əsasları müəyyən edilmişdir.

– “Büdcə sistemi haqqında” Qanunun qəbul edilməsi (01.12.1992)

ilə büdcə sisteminin tənzimlənməsinə çalışılmışdır.

– “Valyuta tənzimlənməsi haqqında” Qanunun qəbulu (21.10.1994)

ölkədə valyutaların dövriyyəsi qaydaları müəyyən edilmişdir.

1991-1995-Cİ İLLƏR...

• “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması:

– 20 sentyabr 1994-cü ildə Azərbaycanın əsas

neft yataqları olan Azəri-Günəşli-Çıraq

yataqlarının işlənməsi üzrə dünyanın 7 ölkəsinin

11 məşhur neft şirkəti ilə imzaladığı “Hasilatın

Pay Bölgüsü” sazişidir.

– Saziş Azərbaycanda ictimai-siyasi sabitliyin

təmin olunması, ölkənin gələcək iqtisadi inkişafı

və dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyası

baxımından fövqəladə əhəmiyyətə malik

olmuşdur.

1995-2003-CÜ İLLƏR...

• İqtisadi vəziyyət:

– İqtisadiyyatda stabillik əldə edilmişdir;

– Bazar iqtisadiyyatına keçid istiqamətində geniş miqyaslı islahatlar həyata

keçirilmişdir;

– Ölkənin karbohidrogen ehtiyatlarının işlənməsi və dünya bazarına

çıxarılması istiqamətində böyük layihələr reallaşdırılmışdır;

– İqtisadiyyata xarici sərmayələrin cəlbi sahəsində mühüm nailiyyətlər əldə

edilmişdir.

– 1995-2003-cü illər arasında ÜDM 90,1%, büdcə gəlirləri 3 dəfə, valyuta

ehtiyatları 85 dəfə, sənaye istehsalı 25,2%, kənd təsərrüfatı istehsalı

53,9%, xarici ticarət dövriyyəsi 4 dəfə, orta aylıq əmək haqqı 5,6 dəfə

artmış, iqtisadiyyata qoyulan investisiyalaırn həcmi isə 20 mlrd dolları

keçmişdir.

– 1998-1999-cu illərdə ilk dəfə olaraq deflyasiya baş vermiş, 1999-cu ilin

dekabrında Azərbaycanın “mənfəət nefti” ilə doldurulmuş ilk tanker

dünya bazarına çıxarılmış, 2000-ci ildən xarici ticarətdə müsbət saldo

ortaya çıxmışdır.

1995-2003-CÜ İLLƏR...

• İslahatlar:

– 1994-cü ilin sonlarında Beynəlxalq Valyuta Fondu ilə

razılaşdırılan stabilləşdirmə proqramı 1995-ci ildən tətbiq

edilməyə başlanılmışdır. Sərt pul-kredit siyasətinə əsaslanan

proqramın icrası nəticəsində:

• iqtisadi geriləməyə son qoyulmuş,

• inflyasiya cilovlanmış,

• büdcə kəsiri minimuma endirilmiş,

• maliyyə-bank sistemi nizama salınmışdır.

– Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi mühüm dərəcədə (kiçik və

orta) həyata keçirilmişdir. “1995-1998-ci illərdə dövlət

mülkiyyətinin özəlləşdirilməsinin dövlət proqramı”

(20.09.1995),”Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi II dövlət

proqramı”(10.08.2000), “Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi

haqqında” Qanun (16.05.2000) və “Dövlət müəssisələrinin

(obyektlərinin) müqavilə əsasında idarəetməyə verilməsi

haqqında” (09.02.1996) Prezident Fərmanı qəbul edilmişdir.

1995-2003-CÜ İLLƏR...

– Aqrar islahatlar həyata keçirilmişdir. “Aqrar islahatlar haqqında” və

“Kolxoz və sovxozların islahatı haqqında” (18.03.1995), “Torpaq

islahatı haqqında” (16.07.1996) və “Torpaq bazarı haqqında”

(07.05.1999) qanunlar qəbul edilmişdir. Nəticədə 1695,1 min

hektardan çox torpaq sahəsi əvəzsiz olaraq kəndlilərə paylanmış,

kolxoz və sovxozların bazasında fermer təsərrüfatları yaradılmışdır.

– Azad sahibkarlıq mühitinin formalaşdırılması yönündə islahatlar

həyata keçirilmişdir. “İnvestisiya fəaliyyəti haqqında” (13.01.1995),

“Haqsız rəqabət haqqında” (02.06.1995), “Reklam haqqında”

(03.10.1997), “Sosial sığorta haqqında” (18.02.1996), “Sığorta

haqqında” (25.06.1999), “Qiymətli kağızlar haqqında” (14.07.1998),

“Əmək miqrasiyası haqqında” (28.10.1999), “İmmiqrasiya haqqında”

(12.03.1999), “Beynəlxalq arbitraj haqqında” (18.11.1999) qanunlar,

“Gömrük məcəlləsi” (25.07.1997), “Vergilər məcəlləsi” (30.08.2000),

“Valyuta tənzimləməsini sərbəstləşdirmək haqqında” (25.02.1995) və

“AR-da xarici ticarətin daha da liberallaşdırılması

haqqında”(24.06.1997) Fərmanlar qəbul edilmişdir.Bunlarla yanaşı

“Azərbaycanda Kiçik və Orta Sahibkarlığa Dövlət Yardımı Proqramı

(1997-2000-ci illər)” da icra edilmişdir.

1995-2003-CÜ İLLƏR...

– “Milli Bank Haqqında” (10.06.1996) və “Banklar və Bank

Fəaliyyəti Haqqında” (14.07.1996) yeni qanunların

qəbulu ilə bank sistemi yenidən tənzimlənməyə

başlanmışdır.

– Azərbaycan neftinin dünya bazarına çıxarılması

marşurutları diversifikasiya edilmişdir. 1997-ci ildə Bakı-

Novorosiysk, 1999-cu ildə Bakı-Supsa neft ixrac

kəmərləri istifadəyə verilmiş, 2002-ci ildə əsas ixrac neft

kəməri olan Bakı-Tiflis-Ceyhan kəmərinin tikintisinə

başlanılmışdır. 1999-cu ildə “Çıraq” yatağından çıxarılan

neftin Supsa limanından ixraca başlaması ilə Azərbaycan

nefti ilk dəfə olaraq Şimala yox, Qərbə doğru istiqamət

götürmüşdür.

– Neft gəlirlərin idarə edilməsi məqsədilə 1999-cu ildə Neft

Fondu yaradılmışdır.

2003 VƏ SONRASI…

• İqtisadi vəziyyət:

– İqtisadi artım sürətlə davam etmişdir.

– Qeyri-neft sektorunun orta illik artım tempi 11% olmuşdur.

– Azərbaycan Cənubi Qafqaz üzrə yaradılan əlavə dəyərin

70%-dən çoxuna sahib olmuşdur.

– Ölkə Dünya Bankının təsnifatına əsasən “yuxarı orta

gəlirli” ölkələr qrupuna daxil olmuşdur.

– Ölkə BMT İnsan İnkişafı Proqramının nəşr etdiyi İnsan

İnkişafı İndeksində “yüksək insan inkişafı” olan ölkələr

qrupuna daxil olmuşdur.

– Dünya İqtisadi Forumuna görə ölkə iqtisadiyyatı

rəqabətqabiliyyətlilik göstərəcisi üzrə MDB-də ilk

sıradadır.

– 2010-cu ildən keçid dövrü rəsmi olaraq başa çatmışdır.

2003 VƏ SONRASI…

• Həyata keçirilən iqtisadi siyasət tədbirləri:

– İkinci dövlət özəlləşdirmə proqramı həyata keçirilmişdir.

– Kiçik və orta sahibkarlığın inkişafı proqramları həyata keçirilmişdir.

– Sənayenin inkişafı proqramları həyata keçirilmişdir.

– Aqrar bölmənin inkişafı proqramları həyata keçirilmişdir.

– Turizmin inkişafı proqramları həyata keçirilmişdir.

– Yoxsulluqla mübarizə və davamlı iqtisadi inkişaf proqramları həyata

keçirilmişdir.

– Regionların sosial-iqtisadi inkişaf proqramları həyata keçirilmişdir.

– İnsan kapitalının inkişafı sahəsində dövlət proqramları həyata keçirilmişdir.

– İqtisadiyyatda şəffaflığın təmin edilməsi və korrupsiya ilə mübarizə

proqramları həyata keçirilmişdir.

– Dövlət investisiya proqramları həyata keçirilmişdir.

– Əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatı proqramları qəbul edilmişdir.

– Neft və qaz gəlirlərinin uzunmüddətli idarə olunması strategiyası qəbul

edilmişdir.

– Məşğulluq strategiyası qəbul edilmişdir.

– Hazırda 60-a yaxın dövlət proqramı, strategiya və konsepsiya fəaliyyət

göstərir.

2003 VƏ SONRASI…

• Hazırda hökumət qarşısında dayanan əsas

iqtisadi prioritetlər:

– Makroiqtisadi stabilliyin qorunması;

– İqtisadi inkişafın dayanıqlılığının təmin edilməsi;

– İqtisadi artımın keyfiyyətinin təmin edilməsi;

– İqtisadiyyatın diversifikasiya edilməsi;

– İnnovativ iqtisadiyyatın qurulması;

– Aqrar sektorun intensiv üsullara keçirilməsi;

– İqtisadiyyatın klasterləşdirilməsi;

– Enerji, ərzaq və ekoloji təhlükəsizliyin

gücləndirilməsi.

2003 VƏ SONRASI…

• “Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış” İnkişaf

Konsepsiyasında(29.12.2012) iqtisadi

hədəflər:

– 2020-ci ildə Azərbaycan iqtisadi və siyasi cəhətdən

inkişaf etmiş, rəqabətqabiliyyətli ölkə olacaqdır.

– 2020-ci ildə adambaşına ÜDM 2 dəfə artaraq 13000

dollar olacaqdır.

– 2020-ci ildə adambaşına qeyri-neft ixracı 1000

dollar olacaqdır.

– 2020-ci ilədək qeyri-neft ÜDM-nin orta illik real artım

tempi 7%-dən çox olacaqdır.

– 2020-ci ilədək əhali hər il orta hesabla 1,1% artaraq

10,2 milyona çatacaqdır.

2003 VƏ SONRASI…

– Yüksək rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyat qurulması məqsədilə,

• səmərəli dövlət tənzimlənməsinə və yetkin bazar

münasibətlərinə əsaslanan iqtisadi model

formalaşdırılacaq;

• iqtisadi struktur təkmilləşdiriləcək və qeyri-neft sektoru

inkişaf etdiriləcək;

• elmi potensial və innovasiya fəaliyyətləri dəstəklənəcək.

– Nəqliyyat, tranzit və logistika infrastrukturu

təkmilləşdiriləcək;

– Bölgələrin tarazlı inkişafı təmin ediləcək;

– İKT-nin inkişafı və informasiya cəmiyyətinə keçid təmin

ediləcək;

– İnsan kapitalı inkişafı etdiriləcək və səmərəli sosial müdafiə

sistemi qurulacaqdır.

İSTİFADƏ OLUNAN MƏNBƏLƏR

•

Aras O. N., Süleymanov E. (2010), “Azərbaycan iqtisadiyyatı”, Bakı:

Şərq-Qərb.

http://ebooks.azlibnet.az/book-qUreBt0n.html

•

“Azərbaycan” portalı.

www.azerbaijan.az

•

Azərbaycanın statistik göstəriciləri.

http://

www.stat.gov.az/menu/6/statistical_yearbooks/

•

“Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış” inkişaf konsepsiyası.

http://www.president.az/files/future_az.pdf

•

Bağırzade E. (2011), “Bağımsızlığının XX. Yılında Azerbaycan

Cumhuriyeti Ekonomisi”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları

Dergisi, Güz (15), s. 277-312.

http://elsenbagirzade.files.wordpress.com/2011/03/bagimsizliginin-20-yi

linda.pdf

•

Bağırzadə E. (2003), “Bazar iqtisadiyyatı şəraitində iqtisadiyyatın

transformasiya olunmasının hüquqi əsasları”.

http://elsenbagirzade.files.wordpress.com/2011/03/bazar-iqtisadiyyati-s

eraitinde-iqtisadiyyatin-transformasiya-olunmasinin-huquqi-esaslari.pdf

.

Document Outline

MÜASİR AZƏRBAYCAN İQTİSADİYYATININ FORMALAŞMASININ ƏSAS MƏRHƏLƏLƏRİ
MÜSTƏQİLLİYƏ QƏDƏRKİ DÖVR...
MÜSTƏQİLLİYİN ELAN EDİLMƏSİ...
Slide 4
MÜSTƏQİLLİK DÖVRÜ...
1991-1995-Cİ İLLƏR...
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
1995-2003-CÜ İLLƏR...
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
2003 VƏ SONRASI…
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
İSTİFADƏ OLUNAN MƏNBƏLƏR

Yüklə 64,83 Kb.

Dostları ilə paylaş: