Mübariz Süleymanlı
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
182 istehlakçıları olan hissəsidir. Mədəniyyətin “üfüqi” göstərici- si m ədəni nailiyyətlərin zaman və məkanca mənimsənilməsi, elitar m ədəniyyətin kütlələrə ötürülməsi, eləcə də təhsil və maarifl əndirmə, mədəni mübadilə və milli mədəniyyətlərin qarşılıqlı zənginləşməsinin nəticəsidir. Məsələyə bu mövqe- d ən yanaşan F.Məmmədova görə, mədəniyyət – yaradıcı proses, sivilizasiya is ə – onun əməli ifadəsi kimi qəbul edil ərsə, onda “şaquli” və “üfüqi” göstəricilər mədəniyyətin v ə sivilizasiyanın rəmzləri kimi qəbul edilə bilər (51, s. 48). Müasir kulturoloji fikrin əsas qənaətlərindən biri budur ki, müasirlik – bu gün əhəmiyyətli olan dəyərlərin mənimsə- nilməsi, bugünkü mədəni yaşayış tərzinə uyğunlaşma, müa- sir elm və texnologiyaya yiyələnmə və bütün bunlara yara- dıcı şəkildə qatılmaqdır (18, s. 9). Qloballaşma isə milli bar- yerlərin aradan qaldırılmasını, bənzər və ortaq bir istehlakçı və mədəniyyət mentalitetinin qurulmasını tələb edir (147). İnformasiya cəmiyyəti də qloballaşmanın yaratdığı bir məh- suldur. Lakin onun da eyni zamanda mənfi təsirləri möv- cuddur. Bəs o zaman, bu mənfi təzahürlərdən qorunmaq şərtilə prosesə qoşulmanın optimal variantı, başqa sözlə qlo- ballaşma və qərbliləşmə kontekstində Azərbaycanın modern- ləşməsi necə olmalıdır? Qərbliləşməni rədd edərək və milli “Mən”i qoruyub saxlayaraq modernləşə bilərikmi? Tədqiqat- çılar cavabın həm sadə, həm də mürəkkəb olduğu qənaətin- dədirlər: “Bu tarixi yolu bütün Cənub-Şərqi Asiyanın əslin- də, bütün ölkələri keçmişdir. Yaponiya intellektuallarının modernləşmə konsepsiyası “Qərb texnologiyaları, yapon ruhu” aforizmi idi” (148). Ona görə də müasirlik ancaq texnologiya və iqtisadiyyat göstəriciləri ilə müəyyən edilə bilməz. Müasir insanın formalaşmasında bəşəriyyətin min illərlə ölçülən mənəvi təkamül yolu bəlkə də elmi-texniki tərəqqidən daha çox rol oynamışdır. Əlbəttə, “Qərbdən an- caq elmi- texniki nailiyyətləri götürək, “kütləvi mədəniy- 183 yətin” və mənəvi aşınmanın isə qarşısını almağa çalışaq” tezisi ilk ba xışda nə qədər cazibədar görünsə də, praktika bunun əksini göstərir. Yəni Qərbdən nə isə yaxşı bir şeyi kor-koranə surətdə götürürsənsə, mənəvi aşınmalar onun iki misli ilə gəlir (35 , s. 54). Çünki təcrübə göstərir ki, biz Qərb mədəniyyətinin, Qərb təfəkkür tərzinin məhz nöqsanlı cəhətlərini qəbul etməyə daha çox meylliyik. Bu, Avropaya, Qərb mədəniyyətinə birtə- rəfli münasibətin nəticəsidir (34, s. 104-106). Bir əsrlik zaman məsаfəsinə bаxmаyаrаq bu gün müа- sirl əşmək və аvrоpаlаşmаğın dаhа modern şəkli kimi mədəni intеqrаsiyа аdı ilə həyаtımızа daxil olmuş qlоbаllаşmа ətrа- fındа dа bir-birinə zidd mühаkimələr yürüdülməkdədir. Еlеktrоn vаsitələrinin, infоrmаsiyа tеxnоlоgiyаlаrının, uyuş- durucu t əbliğаtlаrın gеniş vüsət аldığı bir vаxtdа bu problem ətrafındakı müzakirələrə ehtiyac günü-gündən artmaqdadır. Qloballaşan dünyada milli-mənəvi dəyərlərin mühafizəsi, m ədəni inteqrasiyanın optimal yollarının axtarılması və mü əyyənləşdirilməsi baxımından mövcud kulturoloji baxış v ə təmayüllərin konseptual bir şəklə gətirilməsinə, ölkələrin m ədəni inteqrasiyasının, xalqların mənəvi ünsiyyətinin in- tensivl əşməsinə, mənəvi yaxınlaşma prosesinin sürətlən- m əsinə və nəticədə mükəmməl bir bəşəri tamlığa və birliyə qovuşmasına böyük ehtiyac duyulmaqdadır. Artıq mədəni müxt əlifliyə tərəfdar olan müasir dünyanın xoşməramlı söz sahibl əri dərk etmişlər ki, modern texnogen tərəqqiyə kök- l ənmiş sivilizasiyanın ruhi-mənəvi dəyərlərlə vəhdətinə diq- q ət yetirilməzsə, bütövlükdə insanlığın harmoniyası pozular, b əşəriyyət intellektual və mənəvi tarazlığını itirməklə daha böyük qlobal t əhlükələrlə üzləşər. Beynəlxalq mədəni təş- kilatlar s əviyyəsində maddi və mənəvi inkişafdakı tarazlığın saxlanmasına göstərilən cəhdlərin dəstəklənməsi isə dünya- nın xoşbəxt gələcəyinə dair nikbin proqnoz və fəaliyyətləri h ələ də stimullaşdırmaqdadır. 184 Hazırda milli mədəniyyətlər lokal çərçivələrdən çıxıb qlobal mədəni məkanda inteqrasiyaya cəlb olunsa da, hələlik sosial- mədəni fərqlər, bənzərsiz, bir-birini təkrarlamayan mədəniyyətlər mövcuddur. Mədəni fərqlər, kültürəl çeşidli- lik qlobal səviyyədə dialoqa və inteqrasiyaya mane olan səbəblər kimi qavranılır. Çünki qloballaşma bir tərəfdən xalqları ayıran müxtəlif çeşidli sərhədləri sürətlə dağıdır, digər tərəfdən də mədəniyyət və xalqların çoxluğunun təd- ricən itmə təhlükəsini artırır. “Bu mürəkkəb problemlərin həlli, yalnız təkcə ayrı-ayrı şəxslərin deyil, həm də bütöv xalqların hüquq və azadlıqlarının ən ümumi, universal və mütləq xarakterini qəbul edən plüralizmin fəaliyyət göstər- diyi gerçək demokratik cəmiyyətlərdə mümkündür. Dünya hələ ki, belə ideal vəziyyətdən çox uzaqdır” (1, s. 12). Təəs- süflər olsun ki, demokratik dəyərlərin prioritet qazanması ilə yanaşı həm də getdikcə daha çox siyasiləşən və kriminalla- şan dünyanın mənəviyyat sahəsindəki meyarları məqsəd deyil, vasitə olaraq qalmaqdadır ki, belə bir situasiyada si- yasi güclərlə mədəni dünyanın məqsədlərindəki ziddiyyət insanlığı da yol ayrıcında saxlayır. Bu mənada, M.Ə.Rəsul- zadənin ötən əsrdə söylədiyi bir fikir siyasətlə mədəniyyətin bugünkü qar şılıqlı təsirlənmələri üçün də etalon hesab edil- məlidir. İdarəçilik sahəsində qazanılmış qiymətləri elm ölçü- sü ilə dəyərləndirərək, cəmiyyət nizamını ona görə qurmağın “ictimai bir ideal” olmasını zəruri hesab edən M.Ə.Rəsul- zadə “Elm və siyasət” məqaləsində yazırdı: “Mədəniyyətin qayəsi siyasəti elmə tabe etdirməkdir” (126, s. 88). M.Ə.Rəsulzadənin elm, siyasət və mədəniyyətin hansı bir məqsədə xidmət etməli olduğunu aydın göstərən bu düsturu yalnız dünya gücləri tərəfindən tətbiqini tapdığı təqdirdə insanlığın perspektivlərinə nikbin baxıla bilər. Mədəni dünyanın da qənaəti budur ki, bəşəriyyətin mənəvi- əxlaqi dəyərləri aşınmalardın qorunmalı, bütün bu dəyərlər Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|