Mübariz Xəlilov, Nazlı Həsənova

ord(x)
funksiyası tətbiq edilə bilər, həmin funksiya 
x
ifadəsinin qiymətinin sıra nömrəsini təyin edir. Tam tiplər üçün bu funksiya 
x
-
ın aldığı qiyməti verir, yəni 
ord(x)=x
, burada 
x
-ixtiyari tam 
tipə aiddir. Bu 
funksiya 
məntiqi, simvol və sadalanan tiplərə tətbiq olunduqda, məntiqi tip 
üçün 0-1, simvol tip üçün 0-255, sadalanan tip üçün 0-65535 diapazonunda 
müsbət tam ədəd alınır. Nizamlı tiplərinə həmçinin 
pred(x)
– nizam tipinin 
əvvəlki qiymətini (
ord(x)-1
sıra nömrəsinə uyğun) təyin edən, yəni 
ord(pred(x))=ord(x)-1
funksiyasını və 
succ(x)–
nizam tipinin 
sonrakı 
qiymətini 
(ord(x)+1
sıra nömrəsinə uyğun) təyin edən, yəni 
ord(succ(x))=ord(x)+1
funksiyasını tətbiq etmək olar. 
Tam 
tiplərə aşağıdakılar aiddir 
: 
Adı 
Baytlarla 
uzunluğu 
Qiymətlər diapazonu 
Byte 
1 
0…255 
ShortInt 
1 
-128 … +127 
Word 
2 
0 … 65535 
Integer_Word_Byte_odd(x)_x_-in_tək_ədəd_olduqda_True_qiymətini_alır_LongInt'>Integer 
2 
-32768 … +32767 
LongInt 
4 
-2147483648 … [phone] 
Tam 
tiplərə tətbiq olunan prosedur və funksiyalar aşağıdakılardır: 
Funksiya 
Təyinatı 
Arqumen-tin 
tipi 
Nəticəni
n tipi 
abs(x) 
x
-in 
mütləq qiymətinin təyini 
İxtiyari tam tip 
Arqumen
-tin tipi 
chr(x) 
Simvolu onun 
x
kodu 
üzrə 
təyin edir 
Byte
Char
dec(x[,i]) 
x
-in 
qiymətini 
i
qədər, 
i
verilmədikdə 
bir 
vahid 
azaldır 
İxtiyari tam tip 
Arqumen
-tin tipi 

---

331 
inc(x[,i]) 
x
-in 
qiymətini 
i
qədər, 
i
verilmədikdə bir vahid artırır 
İxtiyari tam tip 
Arqumen
-tin tipi 
hi(x) 
x
-in 
yüksək baytını təyin edir 
Integer
Word
Byte
lo(x) 
x
-in 
aşağı baytını təyin edir 
Integer
Word
Byte
odd(x) 
x
-in 
tək ədəd olduqda 
True
qiymətini alır 
LongInt
Boolean
random(x) 
0
… 
x-1
diapazonunda 
bərabər paylanmış təsadüfi 
ədədi təyin edir 
Word
Word
sqr(x) 
x
-in 
kvadratını təyin edir 
İxtiyari tam tip 
Arqumen
-tin tipi 
swap(x) 
Sözdə yüksək və aşağı 
baytların yerini dəyişdirir 
Integer
Word
Integer
Word
randomize 
Təsadüfi 
ədədlər 
generatorunun 
aktiv-
ləşdirilməsi 
– 
– 
Qeyd 
edək ki, tam tipli parametrləri olan prosedur və funksiyalardan 
istifadə edərkən nəzərə almaq lazımdır ki, əgər 
Word
tipindən istifadə edilirsə, 
burada 
Byte
tipindən də istifadə oluna bilər (əksinə yox), eləcə də 
Integer
tipi 
LongInt
-
ə daxildir, 
ShortInt
tipi 
isə 
Integer
-
ə daxildir. Tam ədədlərlə 
aparılan əməliyyatların nəticəsi əməliyyatda iştirak edən verilənlərin tipi ilə 
eyni olur. 
Onların tipi müxtəlif olduqda isə nəticənin tipi buradakı ən yüksək 
qiymətlər diapazonu olan tiplə üst-üstə düşür. Turbo Pascal-da əvvəlcədən elan 
edilmiş 
Integer
tipli sabit 
MaxInt
32767 
qiymətini alır. Məntiqi tipin qiyməti 
əvvəlcədən elan edilmiş 
False
(yalan) 
və ya 
True
(
doğru) sabitlərindən hər 
hansı biri ola bilər. Onlar üçün aşağıdakı qaydalar doğrudur: 
ord(False)=0; 
ord(True)=1; 
False
succ(False)=True; 
pred(True)=False
. 
Simvol tipin 
qiymətləri EHM-dəki bütün simvollar çoxluğudur. Hər bir 
simvola 0 … 255 diapazonunda bir tam 
ədəd uyğun gəlir. Bu ədəd simvolun 
daxili 
ifadə kodudur və 
ord
funk
siyası ilə təyin edilə bilir. Kodlaşdırma üçün 
ASCII (American Standard Code for Information Interchange–informasiya 
mübadiləsi üçün Amerika standart kodu) kodundan istifadə edilir. 
Char
tipinə 
münasibət əməliyyatları və aşağıdakı funksiyalar tətbiq edilə bilir: 

---

332 
chr(x)
– 
char
tipli funksiya olaraq byte tipli 
x
ifadəsini simvola çevirir. 
upcase(x)
-
də 
char
tipli funksiya olub, char tipli 
x
arqumentini kiçik 
latın 
hərfi olduqda onu uyğun böyük latın hərfinə çevirir, əks halda isə 
x
simvolunun özünü 
qaytarır. 
Sadalanan tip, onun ala 
biləcəyi qiymətlərin sadalanması ilə verilir. Hər 
bir 
qiymət müəyyən identifikatorla adlandırılıb, yumru mötərizələrlə 
məhdudlaşdırılan siyahıda verilir. 
Məsələn
,