Mübariz Xəlilov, Nazlı Həsənova
Yüklə 4,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
| if
< şərt > then < operator 1 > else ; Burada if , then , else operatorun işçi sözləridir, < şərt > - məntiqi tipli ixtiyari ifadədir, < operator 1 > və < operator 2 > isə Turbo Pascal dilinin ixtiyari 344 operatorlarıdır. Bu operator yerinə yetirilərkən, əvvəlcə < şərt > məntiqi ifa-dəsi hesablanır. Əgər ifadənin nəticəsi true ( doğru) qiymətini alarsa, < operator1 > yerinə yetirilir, < operator2 > isə nəzərə alın mır, qiymət false (yalan) olarsa, əksinə < operator1 > nəzərə alınmır və < operator2 > yerinə yetirilir. Məsələn , if x<0 then y:=x+1 else y:=2*x; if (n>15) and (n<25) then a:=n+4 else b:= n-5; Misal, x və y ədədlərindən ən böyüyünü tapmalı. program p1; var x,y,max:integer; begin read(x,y); if x>y then max:=x else max:=y; write(max) end. Şərt operatorunun else < operator 2 > hissəsi verilməyə də bilər, yəni operator aşağıdakı şəklə düşər: if < şərt > then < operator 1 >; Bu zaman < şərt > true qiymətini aldıqda < operator 1 > yerinə yetirilir, əks halda isə operator yerinə yetirilmədən proqramın növbəti sətrinə keçid yerinə yetirilir. Misal . x , y , z ədədlərindən ən kiçiyini tapmalı. program p2; var x,y,z,min:integer; begin read(x,y,z);min:=x; if min>y then min:=y; if min>z then min:=z; write(min) end. Buradakı cümlədən digər şərt operatoru da ola bilər və operatorda else hissəsi verilməyə də bilər. Bu zaman yarana bilən qeyri-müəyyənlik Turbo Pascal dilində aşağıdakı qaydada həll olunur: proqram mətnində rast gəlinən ixtiyari else hissəsi ona proqramda ən yaxın olan THEN hissəsinə uyğun gətirilir. Misal . Kvadrat tənliyin həllini tapmalı. program kv; var a,b,c,d,x1,x2:real; begin read(a,b,c);d:=sqr(b)-4*a*c; 345 if d>=0 then begin x1:=(-b+sqrt(d))/(2*a); x2:=(-b-sqrt(d))/(2*a); write(’x1=’,x1,’x2=’,x2) end else write(’ helli yoxdur ’); end. Seçki operatoru proqramın bir neçə mümkün davam variantlarından hər hansı birini seçməyə imkan verir. Seçkinin aparıldığı parametr real və string tipləri istisna olmaqla ixtiyari tip ifadədir. Seçki operatorunun ümumi strukturu aşağıdakı kimidir: case < seçki açarı > of < seçki siyahısı > else < operatorlar > end; burada case , of , else , end işçi sözlərdir, < seçki açarı > - seçki açarı, konstruksiyalar; isə operatorlarıdır. Seçki operatoru aşağıdakı qaydada işləyir: əvvəlcə hesablanır, sonra hesablanmış ifadənin aldığı qiymətə bərabər olan sabit gələn operator seçilir. Tapılmış operator yerinə yetirilir və seçki operatorunun işi sona çatır. Əgər seçki siyahısında seçki açarının hesablanmış qiymətinə uyğun gələn sabit tapılmazsa, on-da idarəetmə else sözündən sonra gələn operatorlara verilir. Qeyd edək ki, operatorda else hissəsini verməmək də olar. Bu halda seçki siyahısında lazım olan sabit tapılma-dıqda heç bir hadisə baş verməyəcəkdir və seçki operatoru sadəcə olaraq öz işini sona çatdıracaqdır. Misal . Toplama, çıxma, vurma və ya bölmə əməliyyat-larından hər hansı birinin seçilməsi ilə ixtiyari x , y ədədləri üçün bu əməlin yerinə yetirilməsi. program p3; var c:char; x,y,z:real; s:boolean; begin s:=false; repeat read(x,’ ’, y); read(c); case c of ’+’: z:=x+y; ’-’: z:=x-y; ’*’: z:=x*y; ’/’: z:=x/y; else s:=true; end; if not s then writeln(’z =’,z) until s 346 end. Burada seçki siyahısındakı ixtiyari operatorun qarşısında bir deyil, bir- birindən vergüllə ayrılan bir neçə seçki sabiti dura bilər. Məsələn , var c:char; begin read(c); case c of ’n’,’N’: wrieln (’No’); ’y’,’Y’: writeln (’Yes’) end end. 11.7. Dövr operatorları Turbo Pascal dilində üç müxtəlif dövr operatoru mövcuddur: 1) Hesabi dövr operatoru FOR aşağıdakı struktura malikdir: for := < başlanğıc qiymət> to do ; Burada for , to , do – operatorun işçi sözləridir, integer (daha doğrusu ixtiyari nizam tipli) tipli dəyişəndir, - dövr parametrinin başlanğıc qiymətidir və onunla eyni tiplidir, – dövr parametrinin aldığı son qiymətdir və onunla eyni tiplidir, < operator > – Turbo Pascal dilinin ixtiyari operatorudur. Bu operator yerinə yetirilərkən əvvəlcə hesablanır və := < başlanğıc qiymət> mənimsədilməsi yerinə yetirilir. Sonra <= ödənilmirsə for operatorunun işi sona çatır, şərt ödənildikdə isə yerinə yetirilir və := +1 Bundan sonra təsvir etdiyimiz proses şərt ödənilməyənədək təkrarlanır. Misal . Birinci N natural ədədin cəmini tapmalı. program p4; var i,n,s:integer; begin readln(n);s:=0; for i:=1 to n do s:=s+i; writeln(s) end. Qeyd edək ki, for operatorunun işini idarə edən şərt yerinə yetirilməsindən əvvəl yoxlanılır, əgər şərt for operatorunun işinin əvvəlində yerinə yetirilmirsə, onda operator bir dəfə də olsun yerinə 347 yetirilməyəcəkdir. for operatorunda dövr parametrinin artım addımı sabitdir və (+1)- ə bərabərdir. Lakin for operatorunun aşağıdakı forması da mövcuddur: for := < başlanğıc qiymət> downto do Burada to sözünün downto sözü ilə əvəz edilməsi dövr pa-rametrinin artım addımının (-1)-ə bərabər olduğunu və idarəedici şərtin >= proqramı elə dəyişdirmək olar ki, proqram həm müsbət, həm də mənfi ədədlərin cəmi-ni tapa bilsin: program p5; var i,n,s:integer; begin readln(n); s:=0; if n>=0 then for i:=1 to n do s:=s+i else for i:=-1 downto n do s:=s+i; writeln(s) end. 2) Şərt qabaqcadan yoxlanılan while dövr operatorunun ümumi şəkli aşağıdakı kimidir: while < şərt> do Burada while , do – operatorun işçi sözləridir, <şərt> - məntiqi tipli ifadə, isə Turbo Pascal dilinin ixtiyari operatorudur. Bu operator yerinə yetirilərkən əvvəlcə <şərt> ifadəsi hesab-lanır, əgər o, true qiymətini alırsa, yəni şərt ödənilərsə ifadəsinin hesablanıb, yoxlanılması davam etdirilir. Bu <şərt> false qiyməti alana qədər təkrar-lanır, <şərt> bu qiyməti alan kimi while operatoru işini sona çatdırır. Əgər elə birinci yoxlamada < şərt > false qiymətini alırsa bir dəfə də yerinə yetirilmədən while opera-toru işini başa çatdırır. Misal . x x f 2 cos ) ( = funksiyasının [0,1] parçasında 05 , 0 = h addımı ilə qiymətlər cədvəlini almalı. program p6; const x0=0; h=0.05; xs=1; var x,y:real; begin x:=x0; while x begin y:=cos(2*x); writeln(x:5:2,y:6:4); x:=x+h end end. 3) Şərt sonradan yoxlanılan repeat - until dövr opera-torunun ümumi şəkli aşağıdakı kimidir: 348 repeat until < şərt> ; burada repeat , until -dövr operatorunun işçi sözləridir, operatorlarının ixtiyari ardıcıllığıdır, <şərt> - məntiqi ifadədir. Operator yerinə yetirilərkən, yerinə yetirilir və bundan sonra <şərt> məntiqi ifa-dəsi hesablanır. Əgər bu ifadə false qiymətini alırsa, yəni şərt ödənilmirsə, operatorları təkrarən yerinə yetirilir və bu prosses <şərt> true qiymətini alana qədər davam etdi-rilir. Bu halda dövr operatorunun işi sona çatır. Misal . Müsbət a tam ədədi verilib ( 1 a > ). a n! > şərtini ödəyən ən kiçik n ədədini tapmalı. program p7; var p,n,a:integer; begin read(a); p:=1; n:=1; repeat n:=n+1; p:=p*n until p>a; writeln(n) end. Burada gördüyümüz kimi repeat – until cütü begin – end operator mötərizələrinə oxşardır, ona görə də until - dən əvvəl « ; » qoymaq məcburi deyildir. Qeyd edək ki, dövrlər bir-birinin daxilində də verilə bilər. Bu zaman daxildəki dövr xaricdəki dövrün hər bir qiyməti üçün tam yerinə yetirilir. Misal . n 2k y + = -nin n=1,2,3 və k=2,4,6 hallarında qiymətlərini tapmalı. Yüklə 4,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|