Müdafiə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu
Yüklə 2,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mülki Qanunvericilik
- Haşiyə 15.7. Cinayət Məcəlləsi Korrupsiya Cinayətləri ilə Mübarizədə Yetərli deyil
- Haşiyə 15.8. Qui tam, və ya “krala xeyir verən, özü də xeyir qazanar”
224 Normativ-Hüquqi Bazalar məlumatların və ən yaxşı təcrübənin beynəlxalq mübadiləsini nəzərdə tutur. O konvensiya iştirakçılarından “bir-biri ilə həm ikitərəfl i, həm də regional və beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində korrupsiya ilə bağlı statistik məlumatları, analitik bilikləri, həmçinin ümumi anlayışların, standartların və metodolo- giyanın işlənib hazırlanması üçün məlumatları və korrupsiyanın qarşısının alınması və onunla mübarizə aparılması ilə bağlı ən yaxşı təcrübəni işləyib hazırlamağı və paylaşmağı” tələb edir. Mülki Qanunvericilik Mülki qanunvericilik korrupsiya hərəkətləri nəticəsində zərər çəkmiş şəxslərə öz hüquq və maraqlarını qorumağa və ya dövlət hakimiyyətinin kor- rupsiyaya qarşı qanunvericiliyi tətbiq edə bilmədyi hallarda vətəndaşların bunu etməsinə imkan verir. Korrupsiya sui-istifadə hallarını təqib etmək üçün cinayət qanunvericiliyi çərçivəsindən kənara çıxmaq zərurətinin yaranması səbəbləri Haşiyə 15.7-də ümumiləşdirilmişdir. Korrupsiya ilə mübarizə üzrə Avropa Şurası Mülki Konvensiyası 2-ci Maddədə korrupsiyaya(The Civil Law Convention on Corruption of the Council of Europe) “rüşvətin və ya hər hansı başqa qeyri-qanuni qazancın və ya onu əldə etmək üçün imkanın birbaşa və ya dolayısı ilə tələbi, təklifi , verilməsi və alınması və bununla rüşvəti, qeyri-qanuni qazancı və ya belə qa- zancı əldə etmək imkanını əldə edən şəxs tərəfi ndən istənilən vəzifənin lazımi icrasında və vəzifə davranışlarında əyintiyə yol verməsi” kimi tərif verir. Haşiyə 15.7. Cinayət Məcəlləsi Korrupsiya Cinayətləri ilə Mübarizədə Yetərli deyil Korrupsiya ilə mübarizənin ilk hücum xətti cinayət ədliyyə sistemidir və onun ən birinci mükafatı şübhəsiz ki, uğurlu məhkəmə işidır. Bu, cəmiyyətdə təkcə ədalətin təntənəsi hisslərini doğurmaqla bitmir, həm də potensial cinayətkarlara qarşı güclü çəkindirici amildir. Ancaq təcrübədən məlum olur ki, yalnız cinayət ədliyyəsi sistemi özü-özlüyündə potensial cinayətkarlara qarşı qələbəni təmin etmək üçün kifayət qədər güclü silaha malik deyil. Korrupsiya bir qayda olaraq gizli həyata keçirilir ki, onun aşkarlanması kifayət qədər çətin olsun. Hətta o aşkarlansa belə? cinayətkarlar onun sübutunun çətin olması üçün mürəkkəb sxemlər tətbiq edirlər.
225 Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu Nəticədə yekun qərar vermək fövqəladə çətin bir işə çevrilir. Bu problem kifayət sayda şahidlərin olmaması, yalnız məqbul sənədli şahid ifadələrinə güvənmək məcburiyyəti, bu sahədə təcrübəli müstəntiqlərin azlığı, həmçinin hər işdə cinayətkar hərəkətlərin şəksiz-şübhəsiz sübut edilməsinin vacibliyi ilə çətinləşir. Cəmiyyətin məhkəmələ inamı daha çox ona görə azalır ki, qanunvericilikdə dəymiş ziyan 500 000 randdan (rand – Cənubi Afrika Respublikasında pul vahidi – tərcüməçi) artıq olduqda 15 il azadlıqdan məhrumetmə nəzərdə tutulmasına baxmayaraq, onlar iqtisadi cinayətlərə görə çox da ciddi həbs müddətləri təyin etmirlər. Nəhayət, cinayətkarlar məhkəmənin təyin etdiyi müddətin bitməsinə xeyli qalmış artıq həbsxanadan azad edilirlər. Nəticədə ictimaiyyətdə belə təəssürat oyanır ki, cinayətkarlar hökuməti aldada bilirlər və cinayətkar fəaliyyət qazanclı bir işdir. Beləliklə, aydın olur ki, cəmiyyətin korrupsiya ilə mübarizə apara bilməsi üçün öz arsenalında daha güclü silaha ehtiyacı var.
Investigating Unit, South Africa, http://siteresources.worldbank.org/INTLAWJUSTINST/ Resources/Hofmeyr.pdf . Beynəlxalq konvensiyalar korrupsiyanın istənilən formalarına qarşı mül- ki məcəllənin imkanlarından istifadəyə əhəmiyyətli dərəcədə diqqət ayırır və aşağıdakı məsələlərə daha çox fi kir verirlər: • Korrupsiya hərəkətlərindən əsas potensial zərər çəkənlərin müəyyənləşdirilməsi; • Korrupsiya hərəkətləri və vurulmuş zərər arasında səbəb-nəticə əlaqəsi haqqında sübutedici bazanın formalaşması problemləri; • Gizli ödəmələrin maliyyə cəhətləri və onların dürüst rəqabətin əsaslarına dağıdıcı təsiri; • Müqavilələrin qanuniliyi; • Auditorların rolu; • İşləyənlərin müdafi əsi; • Prosedurlar, o cümlədən məhkəmə xərcləri və beynəlxalq əməkdaşlıq. 136
Sübut etmənin ağırlığının korrupsiyada şübhəli hesab edilən vəzifə ada- 136
Ətrafl ı olaraq oxucu Avropa Şurasına müraciət edə bilər, Explanatory Report, Civil Law Convention on Corruption, ETS No. 174, http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Reports/ Html/ 174.htm.
226 Normativ-Hüquqi Bazalar mının üzərinə qoyulması və ondan "inandırıcı sübutlar" təqdim etməsini tələb etmək imkanı mülki hüququn tətbiqində əsas fərq hesab edilir. Məsələn, tut- duğu məsuliyyətli dövlət vəzifəsində aldığı əmək haqqının səviyyəsinə uyğun gəlməyən xeyli miqdarda mülkiyyət toplamış şəxsə istintaq orqanı rəsmi sor- ğu verir. Bundan sonra izahat vermək məsuliyyəti həmin şəxsin üzərinə qo- yulur. Əgər o həqiqətə uyğun izahlar verə bilməzsə, iş məhkəməyə verilir. 137
Məsələn, korrupsiya ilə mübarizə üzrə Amerika Ölkələrarası Konvensi- yası (The Inter-American Convention Against Corruption)bu konsepsiyanı aşağıdakı qaydada ifadə edir: Dövlət qulluqçusunun mülkiyyəti nəzərəçarpacaq dərəcədə artdıqda və o həmin artımı dövlət vəzifələrini yerinə yetidiyi müddətdə özünün qanuni gəlirləri ilə əsaslandıra bilmədikdə hər bir ölkə öz Konstitusiyası və hüquq sisteminin fundamental prinsiplərinə müvafi q olaraq həmin artımın qanun po- zuntusu ilə əldə edildiyini müəyyən etmək üçün lazımi tədbirlər görməlidir. 138 ABŞ qanunvericiliyində möhkəm kök salmış və "Qui tam" kimi tanınan potensial güclü yanaşma başqaları üçün də dəyərli ola bilər. O Haşiyə 15.8-də qısa şəkildə təqdim edilir: Haşiyə 15.8. Qui tam, və ya “krala xeyir verən, özü də xeyir qazanar” Belə yanaşmanın kökləri 1424-cü il orta əsr İngiltərəsinə gedib çıxır. O zaman qanunu pozan şəxsdən alınmış cərimənin bir hissəsini ilk dəfə olaraq həmin qanunsuz hərəkət haqqında xəbər vermiş şəxs almışdı. ABŞ Konqresi isə öz mövcudluğunun ilk dövründə artıq bu prinsipi əxz edərək Amerikanın cərimə sanksiyaları nəzərdə tutan ilk 14 əsas qanununun demək olar ki, hamısına salmışdır. Bu gün ABŞ-da qüvvədə olan Saxta İddialar haqqında Qanun (US False Claims Act) öz başlanğıcını Amerika Vətəndaş Müharibəsi vaxtlarından götürür. Həmin dövrdə hökumət tədarükçülərinin genişmiqyaslı ehtikarlığı Birləşmiş Ştatlar hökumətini az qala son dərəcə zəruri resurslarsız qoyacaqdı. Belə olduqda Konqress və prezident dələduzluğun kökünün kəsilməsi və dövlət vəsaitlərinin qorunub saxlanılması üçün mübarizədə özəl şəxs və təşkilatların dəstəyini qazanmağa çalışırdı. 137 Pope, Confronting Corruption (2000), 275. 138 Inter-American Convention Against Corruption, adopted by the Organization of American States (March 1996), Article IX, www.oas.org/juridico/english/Treaties/b-58. html.
Yüklə 2,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|