MüƏLLİF: ustad şƏHİd müRTƏza müTƏHHƏRİ TƏRCÜMƏ edəN: İslamşÜnas ağabala mehdiyev kitabın adı: Kamil insan

4. EŞQ
Bə
᾽
zən də irfan, sufilik və irfani qəzəllərdəki eşq yeganə insani dəyər hesab edilir.
Cilveyi kərd roxəş did mələk eşq nədaşt
Yaxud:
Fereşte eşq nədanəd ke çist, qisse məxan
Bexah camo qolabi bexake adəm riz.
Mələk bilməz eşqin mə
᾽
nasını, durma diz çök,
Al ələ piyaləni, gülabı adəmin üstünə tök.
Sonra digər bütün dəyərlər, hətta əql unudulur. Eşqin dəyərliliyinə daha çox meyl göstərən ariflər əql ilə müxalifdir 
və onunla rəsmi surətdə mübarizə aparırlar. Hafiz belə deyir:
Sufi əz pərtovi mey razi nəhani danest
Qohəre hər kəs əz in lə
᾽
l təvani danest.
Onun, bu şe
᾽
rdən məqsədi odur ki, yalnız və yalnız arif insan, eşq miniyi ilə həqiqi irfana (Allahın dərk edilməsinə) 
çata bilər. O, sonrakı beytlərdə belə deyir:
Ey ki əz dəftəri əql ayəti eşq amuzi
Tərsəm in nökte be təhqiq nədani danest.
O, bu beytdə «İşarələr» kitabının sonunda eşqdən söz açmış İbni Sinaya xitab edib. Deməli, bunların fikrincə insan 
və insanlıq eşqdən ibarətdir və əql tamamilə məhkumdur.

---

13
Kamilliyə doğru Wap.IXLAS.Az
Bə
᾽
zən də əql və təfəkkürün yeganə dəyər sayılmasının şahidi oluruq. İnsan bunlara baxdıqda hamısını xəyal və 
təsəvvür hesab edir. İbni Sina bə
᾽
zən söhbətlərində belə deyib: «Bu sözlər sufilərin xəyali söhbətlərinə bənzəyir, əql ilə 
irəliləmək lazımdır.»
Əql, eşq, məhəbbət, ədalət, xidmət, ibadət, azadlıq və bu kimi digər şeylər bəşərdə olan müxtəlif dəyərlərdir. İndi 
görəsən hansı insan kamil insandır: Sırf ibadətlə məşğul olan, yoxsa azad insan? Yaxud sırf aşiq və ya sırf əqlə meyl 
göstərən? Xeyir, bunlar heç biri kamil insan deyil! Bu dəyərlərin hamısını ən yüksək və ali həddə bir-biri ilə mütənasib 
surətdə özündə inkişaf etdirən şəxs kamil insandır. Əli (ə) belə bir insan olub.